Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie komunikatu Komisji dla Parlamentu Europejskiego, Rady i Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego "Realizacja partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia: uczynienie Europy liderem w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw"COM(2006) 136 wersja ostateczna
(2006/C 325/14)
(Dz.U.UE C z dnia 30 grudnia 2006 r.)
Dnia 22 marca 2006 r. Komisja, działając na podstawie art. 262 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, postanowiła zasięgnąć opinii Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wspomnianej powyżej.
Sekcja Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Obywatelstwa, której powierzono przygotowanie prac Komitetu w tej sprawie, przyjęła swoją opinię 7 listopada 2006 r. Sprawozdawcą była Evelyne PICHENOT.
Na 431. sesji plenarnej w dniach 13-14 grudnia 2006 r. (posiedzenie z dnia 14 grudnia 2006 r.) Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny stosunkiem głosów 153 do 21 - 14 osób wstrzymało się od głosu - przyjął następującą opinię:
1. Wnioski i zalecenia
1.1 Odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw (corporate social responsibility - CSR), jeden z elementów europejskiego modelu społecznego, to sprawa dotycząca każdego obywatela. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny przyjmuje z zadowoleniem fakt, że Komisja ujęła taką właśnie wizję w swoim komunikacie, podkreślając, że "CSR odzwierciedla podstawowe wartości samej UE". Komitet uważa zatem, że obywatele europejscy powinni mieć dostęp do wiarygodnych i wszechstronnych informacji na temat deklaracji i praktyk przedsiębiorstw oraz władz terytorialnych. Dobrej jakości sprawozdawczość pozwoliłaby im ukierunkować własne wybory, które podejmują jako konsumenci, drobni inwestorzy i mieszkańcy. Produkty i usługi, którym towarzyszy dobrej jakości informacja o aspektach społecznych i które spełniają wymóg identyfikowalności, już obecnie cieszą się prawdziwą przewagą komparatywną w ocenie inwestorów, konsumentów i stowarzyszeń konsumenckich. Tendencja ta będzie nabierać coraz większej wagi w perspektywie zrównoważonego rozwoju.
1.2 W ramach planu działania "Lepsze informowanie o Europie" mógłby zatem zacząć funkcjonować portal informacyjny na temat CSR. Taki portal europejski gromadziłby wszelkie dostępne informacje pozwalające na określenie liczby i rodzajów przedsiębiorstw, poruszanych tematów i zainteresowanych partnerów. Stanowiłoby to cenną pomoc dla podmiotów z wszystkich państw członkowskich w przyswajaniu sobie praktyk CSR. Powinien on przede wszystkim zawierać informacje na temat dobrych wzorców w przedsiębiorstwach z nowych państw członkowskich. Byłby narzędziem ogólnej oceny w kwestiach CSR. Jako katalog informacji o charakterze dobrowolnym i wielostronnym, niezbędny instrument służący realizacji "sojuszu na rzecz CSR", powinien być współfinansowany przez Komisję. Taka "praxisteka CSR"(1) (biblioteka praktyk) umożliwiłaby wymianę informacji na temat dobrych praktyk przedsiębiorców i władz terytorialnych.
1.3 Ponieważ CSR przyczynia się do osiągnięcia celów strategii lizbońskiej (w odniesieniu do innowacyjności, konkurencyjności, możliwości zatrudnienia i tworzenia miejsc pracy), EKES zaleca państwom członkowskim, aby uwzględniły promowanie CSR w swoich krajowych programach reform oraz oczywiście w krajowych strategiach zrównoważonego rozwoju. Przypomina, że stosowanie zasad CSR jest aktem dobrowolnym i dopełnieniem wobec poszanowania prawa pracy i krajowego prawa społecznego oraz że w razie potrzeby jest wsparciem dla międzynarodowych standardów pracy. EKES wzywa również organy publiczne państw członkowskich i UE do wspierania i rozwijania nowych sektorów działalności, które powstały lub zostały rozwinięte w ramach polityki CSR. Komitet zwraca się do państw członkowskich i UE, aby podczas procedury zamówień publicznych zachęcały przedsiębiorstwa do przyjmowania odpowiedzialnej postawy (polityka najkorzystniejszej oferty pod względem społecznym i środowiskowym).
1.4 W całej Europie prowadzone są liczne inicjatywy odwołujące się do zrównoważonego rozwoju czy CSR. Ta różnorodność wskazuje na dynamizm w tym zakresie, ale utrudnia wypracowanie wspólnego europejskiego podejścia. EKES wyraża zadowolenie, że komunikat wspomina o zamiarze reaktywacji grupy ds. CSR, składającej się z wysokich rangą przedstawicieli państw członkowskich, jako forum służącego usprawnieniu wymiany dobrych praktyk. Przed rozpoczęciem uzgadniania wspólnych wzorców postępowania, należałoby zapoznać się z ich obecnym stanem w poszczególnych krajach. Tego rodzaju analiza, obejmująca istniejące prawodawstwo oraz prowadzoną politykę publiczną, powinna pomóc w zrozumieniu, jakie wyniki udało się osiągnąć w ramach polityki publicznej na rzecz CSR, z pełnym poszanowaniem różnorodności w tym zakresie.
1.5 Komisja Europejska uważa, że przedsiębiorstwa europejskie powinny postępować odpowiedzialnie bez względu na miejsce prowadzenia działalności i szanować wartości Unii oraz uznane normy międzynarodowe, zwłaszcza dotyczące godnej pracy. Zgodnie z tym podejściem EKES wzywa partnerów społecznych w europejskich przedsiębiorstwach wielonarodowych do wzbogacenia ponadnarodowego dialogu społecznego poprzez negocjacje międzynarodowych porozumień ramowych w sprawie CSR. O ile porozumienia te są oparte na deklaracji zasad Międzynarodowej Organizacji Pracy i wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, przystępujące do nich przedsiębiorstwa uczestniczą w realizacji milenijnych celów rozwoju.
1.6 EKES popiera inicjatywy sektorowego dialogu społecznego uwzględniające CSR w zarządzaniu przekształceniami gospodarczymi. Komitet wzywa poszczególne sektory do czuwania nad tym, by w inicjatywy zaangażowani byli uczestnicy pochodzący ze wszystkich państw członkowskich.
1.7 Komitet stwierdza, że zasady CSR są realizowane w sposób modelowy, gdy stają się nieodłączną częścią strategii przedsiębiorstwa i wdraża się je na wszystkich szczeblach jego hierarchii. Komitet wzywa przedsiębiorstwa, które zamierzają wspierać sojusz, do pełnego zaangażowania się w jego działalność i zaprasza do tego również zainteresowanych przedstawicieli pracowników oraz europejską radę zakładową, jeśli takowa istnieje.
1.8 EKES opowiada się za tym, aby rozpowszechnianie CSR, zgodnie z zamiarem Komisji, przebiegało z zaangażowaniem MŚP, lecz zwraca się do wszystkich rodzajów przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw gospodarki społecznej, do stosowania zasad CSR, z zachowaniem własnej różnorodności.
1.9 W celu udoskonalenia procesu oceny EKES apeluje do przedsiębiorstw europejskich o zaangażowanie się w opracowanie lub przegląd różnych instrumentów pomiaru i informacji, takich jak EMAS, GRI, ISO 26000. Komitet przypomina, że certyfikacja - nawet jeśli jest możliwa - zależy od wolnej woli przedsiębiorstw i w żadnym wypadku nie powinna być obowiązkowa. Duże znaczenie dla wiarygodności oraz niezawodności agencji ratingowych i certyfikujących ma oparcie się przez nie na kryteriach wyprowadzonych z podstawowych tekstów figurujących na liście opracowanej przez forum zainteresowanych stron z roku 2004. EKES popiera również inicjatywy dążące do samoregulacji sektora agencji.
1.10 EKES zauważa, że załącznik do komunikatu powstał ze wspólnej inicjatywy Komisji i części środowisk biznesowych bez angażowania innych zainteresowanych stron. Stwierdza zatem, że organizacje pracodawców powinny rozpowszechniać informację i zadbać o rozpropagowanie, na szczeblu krajowym i lokalnym, działań podejmowanych przez przedsiębiorstwa należące do sojuszu na rzecz CSR.
1.11 EKES zachęca partnerów zewnętrznych do udziału w kolejnych edycjach forum i do zaangażowania się w otwarty dialog prowadzony w przedsiębiorstwach należących do sojuszu. Zaleca utworzenie forów wielostronnego dialogu na szczeblu krajowym służących analizie dobrych praktyk, szczególnie tych publikowanych na portalu europejskim, by w jak największym stopniu udało się spełnić oczekiwania obywateli.
1.12 EKES pragnie, aby ocena poziomu osiągniętego w dziedzinie CSR stała się przedmiotem szczegółowej analizy. Powinno to nastąpić jak najszybciej, aby zapewnić wiarygodność nowego rozwiązania, którego deklarowanym celem jest możliwie najdoskonalszy rezultat. Można by to zrealizować poprzez przegląd krajowych i wspólnotowych strategii rozwoju zrównoważonego, ponieważ obydwa te pojęcia opierają się na tej samej koncepcji, z tym że odpowiedzialność społeczna - tak przedsiębiorstw, jak i władz terytorialnych - dotyczy wymiaru mikro, a zrównoważony rozwój wymiaru makro. Kwestia ta powinna znaleźć się w programie zaplanowanych na koniec 2006 r. pierwszych posiedzeń wielostronnego forum, w którego prace Komitet pragnie się w pełni zaangażować.
1.13 EKES proponuje Komisji, aby w najbliższych latach ogłosić "europejski rok odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw".
2. Uzasadnienie
2.1 Europejski kontekst odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw od czasu posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie
2.1.1 Na posiedzeniach Rady Europejskiej w Lizbonie w 2000 r. i w Göteborgu w 2001 r. przedstawiono europejskie podejście do odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw w trzech aspektach. Na płaszczyźnie europejskiej CSR jest dobrowolną inicjatywą wykraczającą poza ramy wspólnotowego dorobku prawnego, który zawsze stanowi jednak podstawę w kwestiach socjalnych (prawo pracy), społecznych (prawo ochrony konsumentów) i ekologicznych (prawo ochrony środowiska). Wcześniej dostępne były dobrowolne narzędzia europejskie dotyczące ochrony środowiska naturalnego (EMAS, Ecolabel).
2.1.2 W lipcu 2001 r.(2) Komisja Europejska opublikowała zieloną księgę na temat europejskiego modelu odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw, która zawiera definicję CSR. EKES wydał w jej sprawie opinię w marcu 2002 r.(3) Zielona księga zachęcała wszystkie państwa członkowskie do wzięcia udziału w debacie na ten temat. Na podstawie otrzymanych uwag Komisja przyjęła w lipcu 2002 r. pierwszy komunikat w sprawie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw, zatytułowany "Wkład przedsiębiorstw w zrównoważony rozwój". Z tytułu wynika, że CSR stanowi mikroekonomiczny aspekt makroekonomicznej koncepcji zrównoważonego rozwoju.
2.1.3 Komisja zorganizowała wielostronne forum na temat CSR w Unii. Jego celem było zdefiniowanie wspólnych zaleceń w dziedzinie CSR. Forum przybrało formę niespotykanego dotąd procesu dialogu i konsultacji, w którym uczestniczyli partnerzy społeczni, instytucje badawcze oraz zainteresowane strony. Stanowiło ono jedyną w swoim rodzaju próbę zorganizowania dialogu obywatelskiego na podstawie mandatu Komisji. Po długich pracach w komisjach oraz czterech posiedzeniach plenarnych, w dniu 29 czerwca 2004 r. forum przedstawiło swoje sprawozdanie końcowe. Stwierdzono w nim, że w zrównoważony rozwój zaangażowane są różne podmioty, nie tylko przedsiębiorstwa. Sprawozdanie zawiera dziewięć grup zaleceń skierowanych do przedsiębiorstw, zainteresowanych stron, organów władz publicznych oraz instytucji Unii Europejskiej. Zalecenia te mówią o uwrażliwianiu i szkoleniu w kwestiach CSR, włączeniu ich do działań wszystkich wspomnianych podmiotów, starając się o stworzenie sprzyjającego środowiska temu zagadnieniu. Europejska Unia Konfederacji Przemysłowych i Pracodawców jest zadowolona z osiągniętych wyników, Europejska Konfederacja Związków Zawodowych przyjęła treść raportu z pewnymi zastrzeżeniami, inne strony zasygnalizowały swoje niezadowolenie. Zgodnie z komunikatem z dnia 22 marca 2006 r. "forum udało się osiągnąć zbliżenie stanowisk uczestników, ale unaoczniło ono również znaczne rozbieżności w opiniach między przedstawicielami przedsiębiorstw a innymi zainteresowanymi stronami".
2.1.4 W czerwcu 2003 r. dyrektywa 2003/51/WE zmieniająca dwie dyrektywy w sprawie rocznych i skonsolidowanych sprawozdań finansowych przedsiębiorstw wprowadziła możliwość publikacji niefinansowych wskaźników wyników, w szczególności w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego i spraw pracowniczych. Jako wkład w promowanie CSR EKES przyjął w czerwcu 2005 r. opinię w sprawie instrumentów pomiaru i informacji na temat CSR(4).
2.1.5 Drugi komunikat zatytułowany "Realizacja partnerstwa na rzecz wzrostu gospodarczego i zatrudnienia: uczynienie Europy liderem w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw" opublikowano 22 marca 2006 r.(5) Jest on przedmiotem niniejszego dokumentu. Komunikat zawiera załącznik zatytułowany "Europejski sojusz na rzecz CSR".
2.1.6 W komunikacie z maja 2006 r. zatytułowanym "Upowszechnienie godnej pracy dla wszystkich"(6) Komisja "uznaje istotną wagę CSR będącej uzupełnieniem prawodawstwa, grupowych negocjacji i kontroli warunków pracy. Zdaniem Komisji, kodeksy postępowania i pozostałe instrumenty CSR powinny polegać na instrumentach uzgodnionych na poziomie międzynarodowym (OECD, MOP). Zachęca przedsiębiorstwa, europejski sojusz na rzecz CSR oraz inne zainteresowane strony do rozwijania własnych inicjatyw mogących się przyczynić do upowszechnienia godnej pracy dla wszystkich." Ponadto, w zintegrowanych wytycznych na rzecz wdrożenia strategii lizbońskiej, Rada Europejska z czerwca 2006 r. zaleciła państwom członkowskim zachęcanie przedsiębiorstw do podejmowania zagadnień odpowiedzialności społecznej.
2.1.7 Rada, opracowując odnowioną strategię trwałego rozwoju(7) w czerwcu 2006 r. uwzględniła w wytycznych tej strategii "udział przedsiębiorstw i partnerów społecznych" zgodnie z następującą definicją: "pogłębiać dialog społeczny, uczulać przedsiębiorstwa na ich odpowiedzialność społeczną oraz popularyzować partnerstwo publiczno-prywatne - a tym samym propagować współpracę na rzecz zrównoważonej konsumpcji i produkcji oraz wspólną odpowiedzialność za ich urzeczywistnienie". Punkt 31 tego komunikatu uściśla: "Czołowi przedsiębiorcy oraz inne kluczowe zainteresowane podmioty, w tym organizacje pracowników i organizacje pozarządowe, powinny pilnie podjąć wraz z przywódcami politycznymi rozważania na temat średniookresowych i długookresowych polityk niezbędnych dla trwałego rozwoju oraz wysunąć propozycje ambitnych działań przedsiębiorstw, wykraczających poza obowiązujące minimalne wymogi prawne. Wniosek dotyczący wspomagania tego procesu zostanie przedstawiony przez Komisję w 2007 r. Zgodnie z założeniami europejskiego sojuszu na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw (ang. Corporate Social Responsibility, CSR), należy umacniać świadomość odpowiedzialności przedsiębiorstw w kwestiach społecznych i środowiskowych i propagować wiedzę o tej odpowiedzialności."
2.2 Streszczenie komunikatu
2.2.1 Komunikat z marca 2006 r.(8) uzupełnia wcześniejsze dokumenty i przywraca polityczną widoczność tematyce CSR. W komunikacie nowa Komisja popiera utworzenie europejskiego sojuszu na rzecz CSR i powraca do idei posiedzeń wielostronnego forum. Popiera utworzenie sojuszu: "ogłasza ona swoje poparcie dla zainicjowania europejskiego sojuszu na rzecz społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw, koncepcji opracowanej w oparciu o wkład przedsiębiorstw, które aktywnie działają na rzecz CSR" i powraca do idei posiedzeń wielostronnego forum: "Komisja w dalszym ciągu przykłada bardzo dużą wagę do dialogu prowadzonego z i między wszystkimi zainteresowanymi stronami i proponuje dalsze regularne spotkania w ramach wielostronnego forum w celu monitorowania na bieżąco postępów w obszarze CSR w UE".
2.2.2 Komisja podkreśla, że nie odgrywa aktywnej roli w sojuszu. Sojusz przede wszystkim "nie jest związany z żadnymi nowymi zobowiązaniami finansowymi Komisji". Komisja zauważa też, że sojusz "nie jest [...] instrumentem prawnym, który przedsiębiorstwa, Komisja lub jakiekolwiek organy publiczne będą musiały podpisać", lecz "politycznym parasolem dla nowych lub istniejących inicjatyw CSR podejmowanych zarówno przez duże firmy, jak i małe i średnie przedsiębiorstwa (MŚP) oraz zainteresowane strony".
2.2.3 W załączniku, którego zakres różni się od zakresu komunikatu, sojusz jest przedstawiany jako inicjatywa środowisk biznesowych oparta na partnerstwie: "Komisja Europejska wspiera członków społeczności przedsiębiorstw, które tworzą podstawy dla europejskiego sojuszu na rzecz CSR. Jest to sojusz otwarty dla wszystkich przedsiębiorstw, którym wspólny jest jeden cel, a mianowicie chęć uczynienia Europy - w interesie konkurencyjnych przedsiębiorstw oraz zrównoważonej gospodarki rynkowej - liderem w zakresie CSR. Podstawą tej inicjatywy jest partnerstwo". Sojusz jest otwarty dla wszystkich przedsiębiorstw europejskich, bez względu na ich rozmiary, a uczestnictwo w nim jest dobrowolne. Jesienią 2006 r. na stronie internetowej Związku Europejskich Konfederacji Przemysłu i Pracodawców figurowało około stu przedsiębiorstw zaangażowanych w sojusz.
2.2.4 Komisja uważa, że "ponieważ CSR opiera się przede wszystkim na dobrowolnej postawie przedsiębiorstw, podejście, przy którym na przedsiębiorstwa zostałyby nałożone dodatkowe obowiązki i wymogi administracyjne, miałoby najprawdopodobniej przeciwny skutek i byłoby sprzeczne z zasadami lepszych uregulowań prawnych". Z pewnością nakładanie nowych ograniczeń jest sprzeczne z dobrowolnym charakterem CSR, lecz niewątpliwie przedsiębiorstwo, które przyjmuje zasady CSR, nakłada na siebie obowiązek rygorystycznego przestrzegania litery i ducha prawa, co podlega skrupulatnej weryfikacji właściwych władz.
2.2.5 Komisja przyjęła założenie, że jej poparcie dla sojuszu doprowadzi do rozpowszechnienia CSR w przedsiębiorstwach europejskich. Z uwagi na to, że zaufania, które jest kluczem do tego procesu, nie można narzucić środkami prawnymi, jedyną jego gwarancją jest jakość zarządzania przedsiębiorstwem.
2.2.6 Udział przedsiębiorstw w sojuszu opiera się wyłącznie na deklaracji i nie rodzi żadnego formalnego zobowiązania. To proste rozwiązanie powinno ułatwić szybki wzrost liczby przedsiębiorstw zaangażowanych w sojusz.
2.2.7 Komisja "jest świadoma faktu, że bez aktywnego wsparcia i konstruktywnej krytyki zainteresowanych stron (...) CSR nie odniesie sukcesu". Aktywne wsparcie i konstruktywna krytyka zainteresowanych stron spoza środowisk biznesowych wzbogacają ten proces.
2.2.8 Sojusz nie zastępuje jednak dialogu pomiędzy wszystkimi zainteresowanymi stronami. Aby ułatwić ten dialog, Komisja "proponuje dalsze regularne spotkania w ramach wielostronnego forum w celu monitorowania na bieżąco postępów w obszarze CSR w UE". Spotkania te pozwolą na ocenę bieżącej sytuacji "Za rok, po dyskusji na forum wielostronnym, Komisja dokona ponownej oceny zmian, które zaszły w zakresie CSR w Europie". Celem niniejszej opinii jest przedstawienie planu umożliwiającego przygotowanie kolejnego etapu dzięki wskazaniu zagadnień, które mogą stać się przedmiotem specyficznych zaleceń.
2.3 Kilka istotnych punktów komunikatu
2.3.1 Przedsiębiorstwa w strategii lizbońskiej
2.3.1.1 Komisja uważa, że przedsiębiorstwa generujące dochody i tworzące miejsca pracy oferują towary i usługi, które wnoszą wartość dodaną z punktu widzenia społeczeństwa. Dlatego też zachęca przedsiębiorstwa europejskie do "wzmocnienia" swojego zaangażowania w CSR. EKES popiera stanowisko Komisji, zgodnie z którym przedsiębiorstwa, które dobrowolnie angażują się w CSR, przyczyniają się do realizacji odnowionej strategii lizbońskiej. Dobrowolne działania w zakresie CSR mogą zwłaszcza pomóc organom publicznym w realizacji niektórych zintegrowanych wytycznych związanych z integracją społeczną, uczeniem się przez całe życie, innowacyjnością i rozwojem przedsiębiorczości, na przykład poprzez walkę z dyskryminacją i sprzyjanie różnorodności - szczególnie w przypadku osób niepełnosprawnych -, przewidywanie przyszłego rozwoju kwalifikacji, rekrutację pracowników z mniej uprzywilejowanych obszarów, wspieranie przez izby przemysłowo- handlowe młodych przedsiębiorców, w tym kobiet i osób pochodzących z najnowszej fali imigracji.
2.3.1.2 W ostatnio opublikowanej opinii(9) Komitet stwierdził, że "europejski model społeczny jest koncepcją demokratycznego, ekologicznego, konkurencyjnego i solidarnego obszaru dobrobytu dla wszystkich obywateli Europy, w którym następuje integracja społeczna". Komisja zachęca przedsiębiorstwa europejskie do zaangażowania się w działania z obszaru CSR, które nie zapewniają natychmiastowych zysków finansowych, lecz poprawiają konkurencyjność całej Europy i wpisują się w realizację milenijnych celów rozwoju; chodzi tu na przykład o rekrutację pracowników wśród mniej uprzywilejowanych grup społecznych, zmniejszenie poziomu zanieczyszczeń i większe poszanowanie praw podstawowych w krajach rozwijających się. EKES pochwala tego rodzaju inicjatywę.
2.3.1.3 EKES popiera ustanowienie związku między strategią lizbońską, zrównoważonym rozwojem a CSR. Jednakże, zgodnie z uwagami przedstawionymi w opublikowanej niedawno opinii(10), Komitet jest zdania, że należy sprecyzować i wyjaśnić związki między strategią lizbońską a strategią zrównoważonego rozwoju. Wdrożenie tych strategii wymaga działania organów publicznych, które powinny zdefiniować optymalne ramy wzrostu i innowacji na płaszczyźnie makroekonomicznej (krajowe programy reform, krajowe strategie zrównoważonego rozwoju); odpowiedzialne przedsiębiorstwa wpisują się w te ramy, działając na płaszczyźnie mikroekonomicznej. Tak więc CSR wdrażana przez przedsiębiorstwa poprzez wprowadzanie procesów innowacyjnych i odpowiedzialnych strategii zarządzania, jest jednym z elementów zrównoważonego rozwoju Europy i świata.
2.3.2 Rozpowszechnienie: CSR dla wszystkich zainteresowanych przedsiębiorstw
2.3.2.1 W komunikacie z marca 2006 r. Komisja wzywa przedsiębiorstwa europejskie, bez względu na ich rozmiary, do zaangażowania się w CSR. EKES jest przekonany, że promowanie CSR wśród MŚP stanowi najważniejszy warunek procesu jej rozpowszechnienia. Testowane w ostatnich dwóch latach konkretne narzędzia są podstawowym źródłem doświadczeń, które warto objąć analizą oddziaływania, co umożliwiłoby nadzorowanie rozwoju tych praktyk.
2.3.2.2 We wnioskach wielostronnego forum sprecyzowano, że zalecenia skierowane są do wszystkich rodzajów przedsiębiorstw (w tym MŚP oraz przedsiębiorstw gospodarki społecznej) w poszanowaniu zasady różnorodności. EKES popiera założenie, że w strategii CSR jest również miejsce dla MŚP oraz mikroprzedsiębiorstw, przy założeniu odpowiednich narzędzi. Komitet podkreśla ponadto, że dotyczy to wszystkich rodzajów przedsiębiorstw, nie tylko spółek kapitałowych, lecz również jednoosobowej działalności gospodarczej, przedsiębiorstw publicznych, towarzystw ubezpieczeń wzajemnych, spółdzielni rzemieślniczych, przemysłowych i rolniczych, instytucji parytetowych, stowarzyszeń gospodarki społecznej itp. EKES wzywa wszystkie te przedsiębiorstwa do zaangażowania się w sojusz. Proces CSR powinien zostać uruchomiony w momencie tworzenia każdego rodzaju przedsiębiorstwa.
2.3.3 Rola uczestników wewnętrznych
2.3.3.1 Komunikat zawiera wzmiankę o skuteczności dialogu społecznego w dziedzinie CSR i konstruktywnej roli europejskich rad zakładowych w definiowaniu zasad postępowania. Dlatego też EKES wyraża ubolewanie z powodu pominięcia organizacji reprezentujących dialog społeczny na szczeblu międzybranżowym i sektorowym podczas tworzenia sojuszu.
2.3.3.2 Zdaniem EKES-u(11)"europejski model społecznej gospodarki rynkowej nie uznaje przedsiębiorstwa za połączenie kapitałów lub za powiązanie kontraktów, ale również, i przede wszystkim, za zbiorowość, która powinna być miejscem dialogu społecznego". Często inicjatywa zaangażowania się w praktyki CSR wypływa od kierownictwa. Jednak dobre praktyki nie mogą być realizowane wyłącznie w oparciu o inicjatywę dyrekcji przedsiębiorstwa. EKES jest zdania, że CSR w wydaniu europejskim nie jest wynikiem decyzji filantropijnej, lecz dialogu z pracownikami przedsiębiorstwa na każdym szczeblu hierarchii. CSR dotyczy nie tylko przedsiębiorcy, lecz również kadry kierowniczej i wszystkich pracowników, szczególnie w ramach dialogu z podmiotami zewnętrznymi. Komitet stwierdza, że CSR zasługuje na swoją nazwę, jeżeli stanowi część strategii przedsiębiorstwa i jest wdrażana przez wszystkie podmioty przedsiębiorstwa. CRS z samej definicji ma charakter dobrowolny, nieuregulowany prawnie, mieści w sobie obowiązujące prawo, ale i wykracza poza jego zakres.
2.3.3.3 Dlatego też duże zainteresowanie budzą międzynarodowe porozumienia ramowe w sprawie CSR. Są one negocjowane i podpisywane przez dyrekcję przedsiębiorstw lub dyrekcje konsorcjów i przedstawicieli pracowników. W tym ostatnim przypadku chodzi o międzynarodowe lub europejskie federacje sektorowe, lub też federacje krajowe i europejską radę zakładową. Podpis obu partnerów społecznych zobowiązuje do stosowania zasad CSR w relacjach zawodowych przedsiębiorstwa z podmiotami zewnętrznymi, szczególnie z podwykonawcami i samorządami terytorialnymi.
2.3.3.4 EKES popiera zapis w komunikacie, zgodnie z którym "przy rozwijaniu i wdrażaniu praktyk w zakresie CSR wzmocnić należy rolę pracowników, ich przedstawicieli i związków zawodowych". Komitet wzywa przedsiębiorstwa, które zamierzają wspierać sojusz, do pełnego zaangażowania się w jego działalność, w tym poprzez włączenie zainteresowanych tym przedstawicieli pracowników. Europejska rada zakładowa, jeżeli istnieje, również ma do odegrania pewną rolę.
2.3.3.4.1 W niedawnej opinii(12) EKES stwierdza: "EKES wspiera społeczny wymiar przedsiębiorstwa w Unii Europejskiej oraz rolę europejskich rad zakładowych. Europejska debata zogniskowała specyfikę Unii na rozwoju zrównoważonym i na europejskim modelu społecznym. Odpowiedzialność Społeczna Przedsiębiorstw (CSR/OSP) w globalnej gospodarce jest jedną z europejskich odpowiedzi na problemy powstałe w wyniku globalizacji, której negatywne skutki mogłyby być złagodzone dzięki przestrzeganiu podstawowych norm MOP przez wszystkie państwa należące do Światowej Organizacji Handlu" oraz "Europejski model społeczny, oprócz opieki nad najsłabszymi poprzez system opieki społecznej, charakteryzuje się poszanowaniem praw leżących u podstaw godności ludzkiej w każdym możliwym miejscu i we wszystkich okolicznościach. Prawa obywatelskie we współczesnej Europie powinno się móc realizować wszędzie, także w miejscu pracy, a w szczególności w przedsiębiorstwach transnarodowych."
2.3.3.5 EKES zachęca przedsiębiorstwa i organizacje zajmujące się kształceniem zawodowym do włączenia edukacji w zakresie zrównoważonego rozwoju i CSR do programów nauczania.
2.3.4 Rozwiązania sektorowe
2.3.4.1 Komisja w dalszym ciągu będzie wspierać inicjatywy zainteresowanych stron w zakresie CSR, a zwłaszcza inicjatywy podejmowane przez partnerów społecznych i organizacje pozarządowe na poziomie sektorowym. Podkreśla ona ważną rolę sektorowych komitetów na rzecz dialogu społecznego. EKES wspiera tego rodzaju inicjatywy. Komitet wzywa sektory do czuwania nad tym, by w inicjatywy zaangażowani byli uczestnicy pochodzący ze wszystkich państw członkowskich.
2.3.5 Uczynienie Europy liderem w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw
2.3.5.1 Celem komunikatu jest "uczynienie Europy liderem w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw", lecz nie wspomniano w nim, w jaki sposób realizacja tego procesu ma zostać oceniona. Tymczasem, aby móc stwierdzić, że Europa jest liderem, należy w taki czy inny sposób ocenić jakość CSR osiągniętą w Europie. Oprócz sprawozdawczości prowadzonej indywidualnie przez przedsiębiorstwa, Europa powinna mieć możliwość porównania swoich dokonań z innymi liderami regionalnymi w dziedzinie CSR. W pierwszej kolejności powinien powstać portal zawierający dostępne informacje o liczbie i rodzaju przedsiębiorstw, poruszanych zagadnieniach i zainteresowanych partnerach.
2.3.5.2 Jeżeli celem jest uczynienie z Europy lidera w zakresie CSR, to sojusz europejski powinien obejmować również opracowanie odpowiednich instrumentów. Produkty i usługi, którym towarzyszy dobrej jakości informacja o aspektach społecznych i które spełniają wymóg identyfikowalności, już obecnie cieszą się prawdziwą przewagą komparatywną w ocenie inwestorów, konsumentów i stowarzyszeń konsumenckich. Tendencja ta będzie nabierać coraz większej wagi w perspektywie zrównoważonego rozwoju.
2.3.5.3 EKES pragnie, aby ocena poziomu osiągniętego w dziedzinie CSR stała się przedmiotem szczegółowej analizy. Powinno to nastąpić jak najszybciej, aby zapewnić wiarygodność nowego rozwiązania, którego deklarowanym celem jest możliwie najdoskonalszy rezultat. Kwestia ta powinna zostać poruszona pod koniec 2006 r. podczas pierwszych posiedzeń wielostronnego forum zainteresowanych stron. W trakcie wielostronnego forum, które odbyło się w Brukseli 7 grudnia 2006 r., Komisja przedstawiła "Kompendium", rodzaj inwentarza zrealizowanych do tej pory inicjatyw w zakresie odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw. EKES jest gotowy przeanalizować to, co do tej pory zrobiono w niektórych konkretnych dziedzinach, i nawiązać instytucjonalną współpracę z Komisją również w odniesieniu do zarządzania portalem CSR.
2.3.5.4 Pojęcia nie zostały ustalone i nie osiągnięto porozumienia co do instrumentów. Jednak, pewne państwa członkowskie prowadzą politykę zmierzającą do większej przejrzystości działalności przedsiębiorstw w zakresie CSR. Dogłębne zapoznanie się z politykami krajowymi poszczególnych państw członkowskich pozwoliłoby na wzajemne stymulujące wzbogacanie doświadczeń. Zaproponowana w komunikacie reaktywacji grupy wysokiego szczebla ds. CSR stanowi krok w dobrym kierunku, zwłaszcza że nowe państwa członkowskie będą w niej aktywnie uczestniczyć. Podsumowanie działań publicznych promujących CSR zostałoby włączone do przewidzianego na rok 2007 podsumowania strategii europejskiej (Unii i państw członkowskich) dotyczącej zrównoważonego rozwoju.
2.3.6 Informacja i przejrzystość
2.3.6.1 EKES odnotowuje z zainteresowaniem zamiar Komisji dotyczący poprawy przejrzystości oraz informowania konsumentów. Komitet podkreśla jednak, że przejrzystość i informacja w dziedzinie CSR nie mogą ograniczać się do wymogów z zakresu zdrowia publicznego w dziedzinie dóbr konsumpcyjnych. Konsumenci mogą odgrywać ważną rolę w zachęcaniu do odpowiedzialnego wytwarzania towarów i usług. W tym celu powinni nie tylko wiedzieć, czy kupowane przez nich towary odpowiadają wymogom w dziedzinie zdrowia publicznego, lecz również czy są wytwarzane zgodnie z normami socjalnymi i środowiskowymi. Ponadto przejrzystość powinna być zasadą stosowaną we wszystkich sektorach gospodarczych. Konsument powinien wiedzieć, czy kupowane przez niego towary zostały wytworzone zgodnie z zasadą odpowiedzialności społecznej. Również inwestorzy powinni wiedzieć, czy przedsiębiorstwa, w które inwestują, stosują zasadę odpowiedzialności społecznej. Wreszcie mieszkaniec budynku powinien wiedzieć, czy sam obiekt, infrastruktura i inne elementy zostały zbudowane zgodnie z zasadą odpowiedzialności społecznej, a przede wszystkim czy są ekologiczne. Już teraz podmioty finansowe biorą pod uwagę informacje pozafinansowe dotyczące przedsiębiorstw w ramach społecznie odpowiedzialnych funduszy inwestycyjnych. Dlatego też, obok agencji zajmujących się oceną elementów pozafinansowych, są one uprzywilejowanymi partnerami w promowaniu CSR. W poszczególnych sektorach przemysłu podmioty wspólnie definiują normy zawodowe (na przykład wysoka jakość w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego w sektorze budownictwa). Szczególnie ważne w tej kwestii sektory, na przykład sektor aluminium, sektor paliw czy sektor papierniczy, interesują się oddziaływaniem ich działalności na środowisko naturalne. EKES jest zdania, że tego rodzaju inicjatywy w dziedzinie samoregulacji powinny być rozpowszechniane.
2.3.6.2 Przedsiębiorstwa stosują różne techniki oceny swojej rentowności finansowej (rodzaj i przejrzystość inwestycji, rachunkowości i kontroli) oraz wyników dotyczących kwestii społecznych i ochrony środowiska (warunki pracy, ochrona przyrody i środowiska w łańcuchu wartości). Należy zadbać o synergię tych technik, często odmiennych, lecz uzupełniających się wzajemnie.
2.3.6.3 Dla zapewnienia wiarygodności oraz niezawodności agencji ratingowych i certyfikujących konieczna jest przejrzystość zasad. Przedsiębiorstwa muszą wiedzieć, według jakiej skali są oceniane. W tym miejscu EKES wyraża zadowolenie z publikacji zasad społecznie odpowiedzialnego inwestowania (Principles for Responsible Investment)(13). Istotne jest, by wspomniane agencje dokonywały oceny na podstawie kryteriów opartych na podstawowych tekstach figurujących na liście opracowanej przez forum zainteresowanych stron z roku 2004. Agencje powinny gwarantować jak największą przejrzystość. Standardy CSRR-QS były próbą samoregulacji tego sektora zawodowego. EKES wzywa go do dalszych postępów na tej drodze. W niedawno przyjętej opinii(14) EKES apelował do przedsiębiorstw europejskich o zaangażowanie się w opracowanie lub przegląd różnych instrumentów pomiaru i oceny, takich jak EMAS, GRI, ISO 26000. EKES podkreśla, że należy uniknąć sytuacji, w której normy międzynarodowe spowodują przeformułowanie pojęcia odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw, redukując je do zwykłego stosowania przepisów, gdy tymczasem CSR ze swej natury polega na dobrowolnych inicjatywach przedsiębiorstw, wykraczających poza obowiązujące ramy prawne. Zaleca reprezentacjom krajowym opracowującym wytyczne ISO 26000 promowanie europejskiego podejścia do CSR, które obejmuje przepisy prawne, ale się do nich nie ogranicza. Choć praca, jaką wykonują agencje ratingowe jest istotna, przedsiębiorstwa nie powinny być zmuszane do podporządkowywania się normom prywatnym, których kontrola jest dla MŚP kosztowna. Poddawanie się certyfikacji zależy od wolnej woli przedsiębiorstw i w żadnym wypadku nie powinno być obowiązkowe.
2.3.6.4 Komisja w swym komunikacie podkreśla, że "zewnętrzne zainteresowane strony, w tym organizacje pozarządowe, konsumenci i inwestorzy, powinny odgrywać większa rolę przy zachęcaniu przedsiębiorstw do odpowiedzialnego działania i wynagradzaniu takiego postępowania" lub do uruchamiania sygnałów ostrzegawczych. Oznacza to, że informacje pochodzące od partnerów zewnętrznych powinny być wysokiej jakości. W komunikacie Komisja zachęca przedsiębiorstwa, które popierają sojusz, do przekazywania informacji na temat CSR wszystkim zainteresowanym stronom, w tym konsumentom, inwestorom i szerokiej opinii publicznej, oraz wzywa duże przedsiębiorstwa do przedstawienia strategii i inicjatyw w dziedzinie CSR oraz ich wyników i zasad postępowania w sposób dostępny dla ogółu. Jeżeli chodzi o informacje na temat CSR, EKES przypomina o swojej propozycji(15) utworzenia europejskiego portalu informacyjnego na temat praktyk CSR w dużych przedsiębiorstwach. Ze względu na fakt, że analiza przez strony trzecie podnosi jakość informacji i gwarantuje ich przejrzystość, EKES przewidywał, że dane przekazywane przez same przedsiębiorstwa byłyby analizowane przez zaufane strony trzecie, na przykład przez instytucjonalnego obserwatora europejskiego. Analiza mogłaby zostać przeprowadzona na późniejszym etapie, na bazie danych z portalu europejskiego.
2.3.6.5 Z drugiej strony w komunikacie sprecyzowano, że przedsiębiorstwa, które chcą wspierać sojusz, nie podlegają żadnym wymogom formalnym, a Komisja Europejska nie będzie prowadziła wykazu przedsiębiorstw zaangażowanych w tę inicjatywę. Obecnie, siedem miesięcy po rozpoczęciu działalności sojuszu, jest on przedstawiony jedynie na stronach internetowych UNICE, CSR Europe oraz niektórych krajowych organizacji pracodawców. EKES wyraża ubolewanie, że informacje na ten temat nie zostały rozpowszechnione i przedstawione zainteresowanym stronom w sposób usystematyzowany.
2.3.7 Konkurencyjność i zrównoważony rozwój
2.3.7.1 Odpowiedzialne przedsiębiorstwo może uzyskać przewagę konkurencyjną pod względem wizerunku, co jest szczególnie ważne w sektorze dóbr konsumpcyjnych.
2.3.7.2 Odpowiedzialne przedsiębiorstwa stanowią korzystny obszar dla innowacji i kreatywności. Ich produkty i usługi mają lepszą jakość i większą wartość dla klientów. To również może przyczynić się do uzyskania przewagi komparatywnej.
2.3.7.3 Wdrożenie zintegrowanego procesu RCS pozwoliłoby, poprzez antycypowanie ryzyka, sprawniej zarządzać kryzysami lub też ich unikać szczególnie w odniesieniu do groźby malwersacji czy zagrożeń przemysłowych i technologicznych. Na przykład odnotowuje się dużo mniej wypadków, jeżeli personel pracuje w bezpiecznych warunkach, gdyż jest odpowiednio przeszkolony i poczyniono niezbędne ku temu inwestycje. Tak więc praktyki CSR mogą wpłynąć na wymierny spadek ryzyka realnego i potencjalnego. EKES z zainteresowaniem obserwuje fakt, że niektóre towarzystwa ubezpieczeniowe uwzględniają to przy obliczaniu taryf i zachęca cały sektor finansowy do pójścia ich śladem.
2.3.7.4 Stosowanie zasady CSR prowadzi do udoskonalenia procesów podejmowania decyzji i zarządzania w przedsiębiorstwie, poprawiając w ten sposób jego wyniki w ujęciu długoterminowym. Zarządzanie zasobami ludzkimi obejmujące uczenie się przez całe życie i utrzymanie zatrudnienia wśród starszych pracowników umożliwia optymalne wykorzystanie kapitału ludzkiego w przedsiębiorstwie i sprzyja zachowaniu aktywności starzejących się osób. EKES z zainteresowaniem obserwuje inicjatywy europejskich zrzeszeń biegłych rewidentów wspierające odpowiedzialne zarządzanie poprzez poprawę jakości informacji dotyczących ochrony środowiska naturalnego i spraw pracowniczych, które są uważane za elementy analizy strategicznej przedsiębiorstwa.
2.3.7.5 EKES przypomina, że konkurencyjność w ujęciu długoterminowym wynika często z działań będących źródłem kosztów krótkoterminowych. Wzywa zatem przedsiębiorstwa, aby nie koncentrowały się wyłącznie na bezpośredniej opłacalności finansowej.
2.3.7.6 Komitet zwraca się do państw członkowskich i UE, aby podczas procedury zamówień publicznych zachęcały przedsiębiorstwa do przyjmowania odpowiedzialnej postawy (polityka najkorzystniejszej oferty pod względem społecznym i środowiskowym).
2.3.7.7 Na płaszczyźnie makroekonomicznej rozwiązywanie problemów społecznych i środowiskowych prowadzi do utworzenia lub rozwoju nowych sektorów działalności, otwierających możliwości rozwoju gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Chodzi na przykład o wydajność ekologiczną, usługi dla osób, powiązania między urbanizacją a transportem. EKES wzywa organa publiczne państw członkowskich i UE do promocji tworzenia i rozwoju tych sektorów.
2.3.8 Nowe państwa członkowskie
2.3.8.1 Nawet jeżeli niektóre nowe państwa członkowskie podjęły pewne wysiłki, przedsiębiorstwa, które uważają się za liderów CSR, wywodzą się głównie ze starych państw członkowskich.
2.3.8.2 EKES uważa, że należy koniecznie rozpowszechniać i doskonalić zasady postępowania wprowadzone przez przedsiębiorstwa w nowych państwach członkowskich, w szczególności przez MŚP.
2.3.8.3 Ze względu na różnice w sytuacji gospodarczej i kulturowej, przedsiębiorstwa w nowych państwach członkowskich z pewnością mogą w dużym stopniu skorzystać z doświadczeń przedsiębiorstw działających w regionach o zbliżonych cechach. Jeśli inicjatywy w dziedzinie odpowiedzialności społecznej są wdrażane w kraju, który nie ma dużego doświadczenia w społecznej gospodarce rynkowej, w większym stopniu mogą one być bezpośrednio inspirujące dla podmiotów z kraju o podobnej historii.
2.3.8.4 Jest zatem szczególnie ważne, aby informacje na temat wzorców postępowania w przedsiębiorstwach z nowych państw członkowskich były rozpowszechniane wśród przedsiębiorstw we wszystkich obecnych i przyszłych państwach członkowskich.
2.3.8.5 Należy także intensywnie informować opinię publiczną i różne grupy interesów o zagadnieniu odpowiedzialnej działalności gospodarczej, gdyż od ich aktywności i zaangażowania w dużej mierze zależy tempo i jakość wcielania w życie zasad CSR.
2.3.9 Międzynarodowy wymiar CSR
2.3.9.1 EKES popiera stanowisko Komisji, która w dalszym ciągu zamierza wspierać CSR na płaszczyźnie międzynarodowej, aby zoptymalizować wkład, jaki przedsiębiorstwa wnoszą w osiągnięcie Milenijnych Celów Rozwoju ONZ. Popiera również zamiary Komisji w dziedzinie międzynarodowych punktów odniesienia dla odpowiedzialnej postawy przedsiębiorstw; chodzi tu o zachęcanie do wdrożenia Trójstronnej deklaracji zasad dotyczących przedsiębiorstw wielonarodowych i polityki społecznej MOP, wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, inicjatywy UN Global Compact, UN Principles for Responsible Investment oraz innych instrumentów i inicjatyw referencyjnych; zachęcanie do wspierania ścisłych norm w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego; uwzględnianie zrównoważonego rozwoju w dwustronnych umowach dotyczących handlu i współpracy; stosowanie rozwiązań handlowych jako sposobu zachęcania do przestrzegania podstawowych międzynarodowych porozumień w zakresie praw człowieka lub prawa pracy, ochrony środowiska naturalnego i odpowiedzialnych rządów; wzmocnienie współpracy z MOP na rzecz godnej pracy; wspieranie CSR w ramach nowej strategii dla Afryki; śledzenie powiązanych inicjatyw międzynarodowych (działalność specjalnego przedstawiciela ONZ, wytyczne ISO, certyfikacja procesu Kimberley). Zachęty te są tym bardziej ważne, że dla niektórych krajów mogą one stać się etapem wstępnym na drodze do rzeczywistego prawa społecznego.
2.3.9.2 EKES uważa, że strefy produkcji eksportowej, których celem jest stworzenie korzystnego otoczenia dla inwestycji, nie powinny w żadnym wypadku funkcjonować poza ramami obowiązującego prawa pracy. Okazywanie zainteresowania dla CSR w tych strefach nie zastąpi poszanowania głównego korpusu podstawowych konwencji Światowej Organizacji Pracy.
Bruksela, 14 grudnia 2006 r.
|
Przewodniczący |
|
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego |
|
Dimitris DIMITRIADIS |
______
(1) Praxis (z greckiego) oznaczające działanie, wskazuje na aktywność człowieka mogącą przekształcić środowisko naturalne lub zmienić stosunki społeczne.
(2) COM(2001) 366 końcowy
(3) Opinia EKES-u z dnia 20 marca 2002 r. w sprawie Zielonej księgi na temat europejskiego modelu odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw, sprawozdawca: Renate HORNUNG-DRAUS; współsprawozdawca: Ursula ENGELEN-KEFER, współsprawozdawca: Jean François HOFFELT (DzU C 125 z 27.5.2002)
(4) Opinia EKES-u z dnia 8 czerwca 2005 r. w sprawie instrumentów i pomiaru informacji na temat odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw w zglobalizowanej gospodarce, sprawozdawca: Evelyne PICHENOT (DzU C 286 z 17.11.2005)
(5) COM(2006) 136 wersja ostateczna
(6) COM(2006) 249 wersja ostateczna
(7) Komunikat 10117/06
(8) COM(2006) 136 wersja ostateczna
(9) Opinia Komitetu z 4 i 5 lipca 2006 r. w sprawie "Spójność społeczna: wypełnić treścią europejski model", sprawozdawca Ernst Erik EHNMARK (EKES 493/2006)
(10) Opinia EKES-u z dnia 22 maja 2006 r. w sprawie komunikatu Komisji dla Parlamentu Europejskiego i Rady zatytułowanego "Przegląd strategii zrównoważonego rozwoju - platforma działania", sprawozdawca: Lutz RIBBE (EKES 736/2006)
(11) Opinia EKES-u z dnia 8 czerwca 2005 r. w sprawie instrumentów i pomiaru informacji na temat odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw w zglobalizowanej gospodarce, sprawozdawca: Evelyne PICHENOT (DzU C 286 z 17.11.2005)
(12) Opinia EKES-u z 13 września 2006 r. w sprawie nowej roli europejskich rad zakładowych w promowaniu integracji europejskiej, sprawozdawca Edgardo Maria IOZIA punkt 1.11 i 1.13 Dz.U. C 318 z 23.12.2006.
(13) Patrz: http://www.unpri.org/principles
(14) Opinia EKES-u z 8 czerwca 2005 r. w sprawie instrumentów pomiaru i informacji na temat Odpowiedzialności Społecznej Przedsiębiorstw w zglobalizowanej gospodarce; sprawozdawca: Evelyne PICHENOT (DzU C 286 z 17.11.2005), pkty 4.4.1 i 4.4.2.
(15) Opinia EKES-u z dnia 8 czerwca 2005 r. w sprawie instrumentów i pomiaru informacji na temat odpowiedzialności społecznej przedsiębiorstw w zglobalizowanej gospodarce, sprawozdawca: Evelyne PICHENOT (DzU C 286 z 17.11.2005) (punkt 4.4.3)
