Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Władze lokalne i regionalne w stałym dialogu z obywatelami.

Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Władze lokalne i regionalne w stałym dialogu z obywatelami

(2020/C 440/09)

(Dz.U.UE C z dnia 18 grudnia 2020 r.)

Sprawozdawca:	Declan McDONNELL (IE/EA), członek Rady Miasta Galway
Dokument	Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady,
źródłowy:	Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów "Europa w maju 2019 r.: Przygotowując bardziej zjednoczoną, silniejszą i demokratyczniejszą Unię w coraz bardziej niepewnym świecie. Wkład Komisji Europejskiej w nieformalne spotkanie przywódców UE-27 w Sybinie (Rumunia) w dniu 9 maja 2019 r." COM(2019) 218 final

ZALECENIA POLITYCZNE

EUROPEJSKI KOMITET REGIONÓW

Preambuła

1. Podkreśla znaczenie zrozumienia poglądów i oczekiwań obywateli i przedstawicieli samorządów lokalnych i regionalnych dotyczących Unii Europejskiej oraz informowania o tych poglądach i oczekiwaniach, osadzenia polityki UE na gruncie lokalnym, aby zmienić życie obywateli na lepsze, oraz budowania naszej Unii w sposób oddolny, co zostało przedstawione w opinii KR-u "Rozważania nad Europą: głos samorządów lokalnych i regionalnych na rzecz odbudowy zaufania do Unii Europejskiej" ¹ . Wyraża przekonanie, że przyszłe demokratyczne odrodzenie UE musi opierać się o zaangażowaniu społeczności lokalnych wykraczającym poza dotychczasowe środki.

2. Wyraża przekonanie, że oddolne kanały komunikacji i instrumenty uczestnictwa uzupełniają oraz wzmacniają demokrację przedstawicielską, a także promują aktywną pomocniczość, ponieważ dają obywatelom większy wpływ na decyzje nie tylko w trakcie wyborów. Jest przekonany, że przejrzysty, poważny i odpowiedni udział społeczeństwa wymaga współtworzenia, a tym samym konkretnego udziału w podejmowaniu decyzji, i uważa, że sama formalna komunikacja jest w tym przypadku niewystarczająca. Prawdziwe uczestnictwo zwiększa legitymację i skuteczność demokracji przedstawicielskiej poprzez 1) wzmożenie działań komunikacyjnych w celu zapobieżenia konfliktom, 2) umożliwienie osiągnięcia konsensusu oraz przede wszystkim 3) wzmocnienie oddziaływania podejmowanych decyzji oraz przedstawianie uzasadnienia tych decyzji. Uczestnictwo zwiększa legitymację i skuteczność demokracji przedstawicielskiej poprzez 1) wzmożenie działań komunikacyjnych w celu zapobieżenia konfliktom, 2) umożliwienie osiągnięcia konsensusu oraz przede wszystkim 3) wzmocnienie oddziaływania podejmowanych decyzji oraz przedstawianie uzasadnienia tych decyzji.

3. Podziela opinie wyrażone w ramach wkładu Komisji Europejskiej w nieformalne spotkanie przywódców UE-27 w Sybinie ² , a w szczególności pełną analizę wyzwań komunikacyjnych, obejmujących fragmentaryzację i dezinformację. Zdaje sobie sprawę, że komunikacja jest warunkiem koniecznym do tego, aby obywatele mogli dokonywać świadomych wyborów i w pełni uczestniczyć w europejskiej demokracji.

4. Podkreśla, że instytucje europejskie muszą zobowiązać się do ściślejszej współpracy z obywatelami, aby zwiększyć zrozumienie procesu kształtowania polityki europejskiej oraz poprawić efektywność i skuteczność tej polityki, a także aby nie dopuścić do pójścia na skróty ścieżką populizmu, nieuchronnie prowadzącą do podważenia właściwego funkcjonowania demokracji.

5. Daje wyraz swej determinacji, aby otworzyć dwukierunkowe kanały komunikacji między instytucjami europejskimi a obywatelami europejskimi, skupiające się na codziennym życiu obywateli i zachęcające obywateli do angażowania się w kształtowanie polityki europejskiej. Pandemia COVID-19 dodatkowo uwydatniła potrzebę ustanowienia kanałów komunikacji, które będą w stanie funkcjonować bez zakłóceń pomimo kryzysów i w szczególności w ich trakcie.

6. Przyznaje, że pandemia COVID-19 promuje korzystanie z mediów cyfrowych i systemów konferencji online, oraz dostrzega możliwości, jakie cyfryzacja stwarza dla aktywności obywatelskiej w czasach kryzysu. W minionych miesiącach aktywność obywatelska przesunęła się na cyfrowe fora i konferencje. Rozwiązania te pomogły obywatelom w szybszym, szerszym i pluralistycznym uczestnictwie w procesie decyzyjnym.

7. Z zadowoleniem przyjmuje nadchodzącą konferencję w sprawie przyszłości Europy i popiera wezwanie Parlamentu Europejskiego zawarte w jego rezolucji z dnia 18 czerwca 2020 r. do uwzględnienia w mandacie konferencji zobowiązania do podjęcia konkretnych działań następczych i dużego bezpośredniego zaangażowania obywateli oraz przedstawioną w rezolucji opinię, iż "bezpośrednie zaangażowanie obywateli, organizacji społeczeństwa obywatelskiego, partnerów społecznych i wybranych przedstawicieli musi pozostać priorytetem konferencji".

8. Podkreśla, że konferencja nie powinna być tylko jednorazowym wydarzeniem o określonym czasie trwania, ale okazją do ponownego przemyślenia i zmiany sposobu funkcjonowania Unii i jej postrzegania przez obywateli. W związku z tym pragnie zaproponować mechanizm stałego dialogu z obywatelami, którego działanie można przetestować podczas konferencji, ale którego celem byłoby wprowadzenie długofalowego strukturalnego mechanizmu uczestnictwa obywatelskiego w procesie tworzenia polityki UE, w którym wiodącą rolę będą miały władze lokalne i regionalne stanowiące najbliższy obywatelom szczebel władz i który będzie obejmował jasny mechanizm informacji zwrotnej.

9. Przypomina swoje wezwanie wyrażone w rezolucji w związku z programem prac Komisji Europejskiej na 2021 r. ³ , aby Komisja "współpracowała z KR-em w tworzeniu pilotażowego modelu stałego i strukturalnego dialogu z obywatelami za pośrednictwem władz lokalnych i regionalnych umożliwiającego dwukierunkową komunikację między obywatelami i instytucjami UE, która mogłaby później służyć długofalowemu usprawnieniu procesu decyzyjnego w UE".

10. Nalega, aby we wszystkich konsultacjach społecznych związanych z dialogami obywatelskimi zapewnić maksymalny pluralizm; podkreśla, iż oznacza to, że wszystkie programy, listy prelegentów, panele, bibliografia i dokumenty itd. muszą mieć wyważony charakter i zapewniać dużą różnorodność punktów widzenia, odzwierciedlając różnorodność opinii w Europie, z myślą o zachęceniu do głębokiej dyskusji. Podkreśla, że wyboru uczestników wszystkich takich spotkań należy dokonywać całkowicie niezależnie i bez żadnych ingerencji politycznych.

Władze lokalne i regionalne jako podmioty pośredniczące w relacjach między obywatelami a instytucjami Unii

11. Podziela obawy, że instytucje europejskie mogą sprawiać wrażenie oddalonych fizycznie i - co ważniejsze - kulturowo od życia codziennego obywateli Unii. Wzywa instytucje przedstawicielskie, takie jak władze regionalne i lokalne, w szczególności te, które nie biorą obecnie udziału w mechanizmach uczestnictwa obywateli, do odgrywania aktywnej roli w ustanawianiu skutecznych i konkretnych kanałów komunikacji z obywatelami służących opracowywaniu i wdrażaniu unijnych strategii politycznych kształtowanych przez potrzeby. Należy tego dokonać w taki sposób, by szanować czas obywateli i uzyskać wyniki.

12. Wzywa władze lokalne i regionalne z całej UE do odgrywania kluczowej roli w edukowaniu obywateli w zakresie UE, tak aby zachęcić obywateli do zaangażowania w demokrację uczestniczącą. Uznaje się, że udział obywateli można zapewnić jedynie wówczas, gdy stosowane są innowacyjne metody, a obywatele są w pełni informowani o konsekwencjach zmian polityki lub decyzji w sprawie finansowania dotyczących ich lokalnej społeczności. Zachęca się do korzystania z technologii cyfrowych i mediów społecznościowych oraz do współpracy z organizacjami wolontariackimi. Zwraca uwagę na udane przykłady nowego podejścia do rekrutacji, takie jak kontaktowanie się z przypadkowo wybranymi obywatelami przez telefon, korzystanie z rejestru ludności lub poprzez chodzenie "od drzwi do drzwi" w celu dotarcia do znacznie szerszej grupy ludności.

CitizEN Network - sieć na rzecz zaangażowania obywateli w sprawy UE - ekosystem uczestnictwa obywatelskiego

13. Proponuje ustanowienie ogólnounijnej sieci opartej na dobrowolnym uczestnictwie - CitizEN, która będzie pełniła rolę centralnego zasobu przy opracowywaniu strategii, metod i instrumentów oraz będzie umożliwiała komunikację - zarówno bezpośrednią, jak i pośrednią - za pośrednictwem dotychczasowych inicjatyw z udziałem obywateli w całej UE na temat kwestii europejskich i ich wpływu na społeczeństwo.

14. Uznaje jednak, że w większości państw członkowskich i regionów działa wiele mechanizmów demokracji deliberatywnej i uczestniczącej, w związku z czym proponuje, aby w ramach CitizEN Network uwzględniano i wykorzystywano już istniejące dobre praktyki. Dzięki temu sieć umożliwiałaby nawiązywanie dialogu między regionami i zachowanie zgodności między instytucjami w celu zapewnienia spójnego podejścia, a jednocześnie działałaby z poszanowaniem różnorodności podejść w różnych realiach politycznych i społecznych.

15. Zachęca, aby włączyć do sieci CitizEN Network organizacje członkowskie działające na szczeblu regionalnym (w szczególności na poziomie NUTS2, ale również NUTS1 lub NUTS3, w zależności od organizacji krajowych) i na szczeblu miast, które już zajmują się zaangażowaniem obywateli, a także działające aktywnie na szczeblu lokalnym i regionalnym organizacje wolontariackie, które reprezentują szeroki zakres interesów.

16. Oczekuje, że sieć będzie miała trzy cele:

1) wzmocnienie interakcji między instytucjami europejskimi a obywatelami za pomocą bezpośrednich metod angażowania obywateli na szczeblu lokalnym i regionalnym;

2) dostarczenie przykładów metod uczestnictwa, które mogą być wykorzystywane zarówno w kontekście formalnym, jak i nieformalnym;

3) działanie jako repozytorium informacji i wymiany najlepszych praktyk w zakresie krajowych, regionalnych i lokalnych inicjatyw dotyczących uczestnictwa w całej Unii Europejskiej.

17. Wyraża chęć opracowania zestawu wspólnych zasad dotyczących sieci CitizEN Network, które nie byłyby wiążące, ale służyłyby jako wytyczne dotyczące dobrych praktyk, budowania wspólnego podejścia (przy jednoczesnym uznawaniu różnych metod) oraz ustanowienia zestawu minimalnych norm dla organizacji uczestniczących.

18. Proponuje, aby w ramach sieci funkcjonowały tematyczne grupy robocze, w skład których wejdą organizacje członkowskie w zależności od tematu przewodniego, wokół którego koncentruje się ich działalność (na przykład: budżet partycypacyjny, obywatelstwo cyfrowe, zaangażowanie obywatelskie sprzyjające włączeniu), a także zagadnień tematycznych, takich jak: zmiana klimatu, spójność społeczna, środowisko, sport, kultura, młodzież, kształcenie, organizacje miejskie i wiejskie i sztuka.

19. Proponuje, aby sieć służyła określeniu, koordynowaniu i wdrażaniu wspólnej strategii szkoleń na temat uczestnictwa obywatelskiego. Zachęca się władze lokalne i regionalne oraz podmioty publiczne i prywatne do udziału w inicjatywach szkoleniowych, aby urzędnicy publiczni i lokalni przywódcy mogli w pełni współpracować z obywatelami i przyczyniać się do wykorzystania ogromnego potencjału uczestnictwa obywatelskiego. Aby zapewnić włączenie tematyki aktywnego obywatelstwa europejskiego do programów nauczania w całej UE, ważna będzie również współpraca ze szkołami i instytucjami oświatowymi.

20. Wyraża chęć kierowania - we współpracy ze wszystkimi pozostałymi instytucjami europejskimi - pracami w zakresie projektowania i wdrażania sieci oraz zarządzania nią, dążąc do promowania wspólnej metodyki pracy, a także wdrożenia zestawu narzędzi obejmujących instrumenty uczestnictwa (tj. procesy deliberacji, inicjatywy obywatelskie, budżetowanie partycypacyjne, procesy rządowe oparte na wiedzy społecznościowej (crowdsourcing), zrzeszenia i zebrania na małą skalę (mini-publics) itp.), w tym wspólnej platformy cyfrowej, która może być wykorzystywana do zarządzania przykładami najlepszych praktyk pozyskanymi od różnych państw członkowskich.

21. Zwraca się o udostępnienie zasobów niezbędnych do obsługi sieci przez określony czas, do momentu aż sieć uzyska stałe finansowanie lub pomoc techniczną z unijnych programów finansowania.

22. Oczekuje, że sieć będzie promować i zwiększać widoczność praktyk w zakresie zaangażowania obywatelskiego w zrzeszonych regionach, co z kolei powinno zapewnić wyższy poziom aktywnego uczestnictwa.

23. Sugeruje, że sieć mogłaby pomagać organizacjom w budowaniu zaufania obywateli, tak aby otrzymywali informacje zwrotne na temat wpływu ich pracy na kształtowanie polityki UE. W związku z tym proponuje, by KR pełnił rolę pośrednika między siecią, jej członkami i instytucjami Unii, działając jako kanał komunikacji dwukierunkowej.

24. Proponuje zainaugurować sieć podczas konferencji w sprawie przyszłości Europy z myślą, by przekształciła się ona w stałą i stabilną infrastrukturę, która będzie w stanie kontynuować realizację działań następczych w związku z pracami konferencji, a także w celu zapewnienia, aby obywatele byli dobrze poinformowani oraz mieli możliwość uczestniczenia w etapach monitorowania, ewaluacji i oceny konferencji.

Ekosystem sprzyjający uczestnictwu obywatelskiemu

25. Uważa, że wszystkie organizacje członkowskie należące do sieci oraz władze lokalne i regionalne powinny dołożyć starań, aby: nawiązywać kontakty z obywatelami w sposób nieformalny i pozaformalny, z wykorzystaniem niekonwencjonalnych miejsc (takich jak kluby sportowe) i praktyk uczestnictwa; opracować narzędzia uczestnictwa, które umożliwią dotarcie tam, gdzie gromadzą się obywatele, zamiast "proszenia ich, żeby przyszli do nas" oraz pozwolą dostosować nieformalne uczestnictwo do formalnego procesu kształtowania polityki; stworzyć strategie, tak aby instytucje uczestniczyły w środowiskach pozaformalnych bez osłabiania ich lub odbierania im ich naturalnego charakteru. Takie narzędzia i strategie mogą stanowić uzupełnienie nowego zestawu narzędzi uczestnictwa, który obejmuje zarówno aktywne słuchanie w mediach społecznościowych, jak i metody innowacji społecznych oraz żywe laboratoria do eksperymentów demokratycznych. Jest to szczególnie istotne w przypadku obywateli należących do grup niedostatecznie reprezentowanych w instytucjach demokratycznych (tj. mniejszości etnicznych, osób z niepełnosprawnościami, młodzieży, osób starszych).

26. W związku z powyższym oczekuje, że ten ekosystem metod uczestnictwa będzie stale działał na rzecz uzupełnienia instytucjonalnych, oficjalnych kanałów komunikacji i reprezentacji europejskich instytucji demokratycznych. Jego celem nie ma być zastępowanie demokracji przedstawicielskiej, lecz raczej wzbogacenie jej instrumentami i środkami demokracji deliberatywnej, a czasem i demokracji bezpośredniej.

27. Podkreśla, że obywatele coraz chętniej wybierają nowe formy zaangażowania politycznego - tzw. technopolitykę - które pojawiły się wraz z rozwojem technologii cyfrowych i otwartych danych. Technopolityka umożliwia realizację uczestnictwa obywatelskiego w nieformalnych przestrzeniach i poza typowym formalnym otoczeniem. Instytucje polityczne powinny korzystać z tych nowych sposobów uczestnictwa, tak aby wspierać rozwój ekosystemu sprzyjającego uczestnictwu.

28. Uważa, że korzystanie z platform internetowych ma zasadnicze znaczenie dla zarządzania różnymi metodami uczestnictwa, umożliwienia uczestnikom z całej UE - niezależnie od ich pochodzenia społecznego - udziału w debatach oraz zapewnienia identyfikowalności i rozliczalności propozycji w sposób łatwy i dostępny. Technologie cyfrowe powinny stanowić uzupełnienie metod uczestnictwa bezpośredniego i powinny być wykorzystywane do promowania uczestnictwa wśród obywateli, którzy nie czują się reprezentowani przez organizacje społeczeństwa obywatelskiego, lub tych, którzy zwykle nie korzystają z tradycyjnych instrumentów partycypacyjnych.

29. Przyjmuje, że tego typu ekosystem uczestnictwa powinien być wyraźnie wspierany przez organy administracji publicznej na wszystkich szczeblach, a także powinien charakteryzować się wystarczającą elastycznością, aby promować nowe i innowacyjne formy zaangażowania obywatelskiego, udostępniając narzędzia z dziedziny technologii cyfrowych umożliwiające wielojęzyczność dialogu z obywatelami.

30. Oczekuje ponadnarodowej solidarności między regionami bardziej rozwiniętymi w dziedzinie uczestnictwa obywatelskiego, które pomagałyby regionom mniej rozwiniętym włączyć się w ogólnoeuropejski ekosystem, przez wnoszenie wkładu w postaci wiedzy i inicjatywy. Oczekuje także, że unijny ekosystem będzie funkcjonował z poszanowaniem autonomii państw członkowskich, regionów i miast, a jednocześnie będzie na tyle elastyczny, by można go było dostosować do kulturalnych, społecznych oraz politycznych potrzeb i priorytetów.

Dialogi obywatelskie podczas konferencji w sprawie przyszłości Europy

31. Wzywa, aby strategie w zakresie informacji, komunikacji i zaangażowania w relacjach między instytucjami europejskimi a obywatelami podczas konferencji były realizowane za pośrednictwem odpowiednich lokalnych i regionalnych organów przedstawicielskich we współpracy z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego.

32. Zachęca organizacje regionalne i lokalne do prowadzenia podczas konferencji procesów uczestnictwa na właściwych im szczeblach, z wykorzystaniem kombinacji otwartych procesów dyskusyjnych. Propozycje przedstawione w ramach tych procesów dyskusyjnych i wyniki tych procesów można następnie podsumować i włączyć do wkładu KR-u w prace konferencji, a także wykorzystać jako pomoc w budowaniu repozytorium wiedzy i doświadczenia sieci CitizEN Network w zakresie komunikacji z obywatelami.

33. Propaguje transnarodową aktywność obywatelską na konferencji w sprawie przyszłości Europy, ponieważ dyskusja na temat przyszłości Europy musi mieć wymiar transgraniczny i ogólnoeuropejski. Wymaga to zorganizowania forum obywateli z całej Europy, aby zapewnić zaangażowanie na szczeblu ponadnarodowym i rozwiązać wspólne problemy.

W kierunku nowego podejścia do kształtowania polityki i podejmowania decyzji

34. Jest wręcz przekonany, że otwarte sprawowanie rządów - poprzez zwiększanie poziomu uczestnictwa obywatelskiego oraz wykorzystanie potencjału obywateli w zakresie aktywnego kształtowania polityki - stanowi jedną z odpowiedzi na kryzys instytucji demokratycznych.

35. Uważa, że przejrzystość i otwarte dane są warunkiem koniecznym do zbudowania zaufania. Administracje powinny wzmacniać powiązania między polityką uczestnictwa, strategiami przejrzystości i otwartymi danymi oraz dążyć do otwartości wszystkich zasobów oraz dóbr publicznych związanych z kształtowaniem polityki i podejmowaniem decyzji: danych, informacji, metodologii, zasobów szkoleniowych i platform technologicznych.

36. Oczekuje opracowania kryteriów dotyczących otwartego sprawowania rządów na szczeblu UE, które będą odpowiednie dla wszystkich pozostałych szczebli władzy.

37. Władze lokalne i regionalne jako jedyne najlepiej znają potrzeby i wyzwania obywateli w terenie i odpowiadają za wdrażanie polityki UE na szczeblu lokalnym i regionalnym. W związku z tym należy wprowadzić w przepisach UE wymóg, by państwa członkowskie nie tylko konsultowały się z władzami lokalnymi i regionalnymi oraz angażowały je w proces podejmowania decyzji związanych z prawodawstwem unijnym i krajowym, ale także by przekazywały im uprawnienia w zakresie zarządzania funduszami i instrumentami finansowymi w oparciu o zasadę pomocniczości. Może to zagwarantować, że decyzje podejmowane bliżej obywateli umożliwią im lepsze zrozumienie UE. Reasumując, pozwoliłoby to wypracować nowe podejście do kształtowania polityki i podejmowania decyzji - bardziej otwarte, bardziej partycypacyjne i w którym wiodącą rolę będą odgrywały władze lokalne i regionalne prowadzące trwalszy dialog z obywatelami. Krótko mówiąc, oczekuje nowej wspólnej europejskiej kultury politycznej i demokratycznej.

Bruksela, dnia 14 października 2020 r.

	Apostolos TZITZIKOSTAS
	Przewodniczący
	Europejskiego Komitetu Regionów

1 CoR 2018/C 461/02 (Dz.U. C 461 z 21.12.2018, s. 5).

2 COM(2019) 218 final.

3 RESOL-VII/007 (Dz.U. C 324 z 1.10.2020, s. 16).

• Identyfikator: Dz.U.UE.C.2020.440.49
• Rodzaj: Opinia
• Tytuł: Opinia Europejskiego Komitetu Regionów - Władze lokalne i regionalne w stałym dialogu z obywatelami.
• Data aktu: 18/12/2020
• Data ogłoszenia: 18/12/2020