Konkluzje Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zebranych w Radzie z dnia 15 listopada 2007 r. na temat poprawy jakości kształcenia nauczycieli(1)(2007/C 300/07)
(Dz.U.UE C z dnia 12 grudnia 2007 r.)
RADA UNII EUROPEJSKIEJ I PRZEDSTAWICIELE RZĄDÓW PAŃSTW CZŁONKOWSKICH ZEBRANI W RADZIE,
UWZGLĘDNIAJĄC:
1) Konkluzje z posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie w dniach 23-24 marca 2000 r., w których podkreślono, że inwestowanie w kapitał ludzki w zasadniczy sposób wpływa na miejsce Europy w gospodarce opartej na wiedzy, i w których wezwano państwa członkowskie by "podjęły działania zmierzające do usunięcia przeszkód ograniczających mobilność nauczycieli oraz do przyciągnięcia do zawodu nauczyciela osób o wysokim poziomie wykształcenia"(2).
2) Przedstawione Radzie Europejskiej sprawozdanie Rady ds. Edukacji z lutego 2001 roku w sprawie konkretnych przyszłych celów stawianych systemom edukacji i szkolenia; w sprawozdaniu tym podkreślono ewoluującą rolę nauczycieli, którzy przekazując wiedzę, jednocześnie "odgrywają rolę opiekuna-przewodnika, który wskazuje uczniom drogę w ich podróży ku wiedzy"(3).
3) Cel 1.1 programu prac "Edukacja i szkolenie 2010" - Poprawa jakości kształcenia i szkoleń nauczycieli i instruktorów - który zwraca uwagę na znaczenie: zachęcania osób mających silną motywację i wysokie kwalifikacje do podejmowania pracy w zawodzie nauczyciela i do pozostania w tym zawodzie; określania umiejętności, które umożliwią nauczycielom sprostanie zmieniającym się potrzebom społeczeństwa; tworzenia warunków, które pomogą nauczycielom przejść przez etap kształcenia i doskonalenia zawodowego, a także przyciągania do zawodu nauczyciela i instruktora kandydatów posiadających doświadczenie zawodowe w innych dziedzinach(4).
4) Rezolucję Rady z dnia 27 czerwca 2002 r. w sprawie uczenia się przez całe życie, w której zwrócono się do państw członkowskich o poprawienie jakości kształcenia i szkoleń nauczycieli biorących udział w procesie uczenia się przez całe życie, tak aby nabyli oni umiejętności niezbędne w społeczeństwie wiedzy(5).
5) Wspólne sprawozdanie okresowe Rady i Komisji z dnia 26 lutego 2004 r. w sprawie postępów w realizacji celów strategii lizbońskiej w dziedzinie kształcenia i szkoleń(6), w którym za priorytetowe uznano opracowanie wspólnych europejskich zasad w odniesieniu do kompetencji i kwalifikacji potrzebnych nauczycielom, aby mogli dostosować się do zmian, jakim ulega ich rola w społeczeństwie wiedzy(7).
6) Wspólne sprawozdanie okresowe Rady i Komisji z dnia 23 lutego 2006 r. z postępów w realizacji programu prac "Edukacja i szkolenie 2010", w którym podkreślono, że "inwestycje w szkolenia nauczycieli i instruktorów oraz wzmocnienie przewodnictwa instytucji edukacyjnych i szkoleniowych są kluczowe dla poprawy skuteczności systemów edukacji i szkoleń"(8).
7) Konkluzje Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zgromadzonych w Radzie z dnia 14 listopada 2006 r. w sprawie skuteczności edukacji i szkoleń i równego dostępu do nich, w których stwierdzono, że "motywacja, umiejętności i kompetencje nauczycieli, szkoleniowców, pozostałego personelu nauczającego oraz poradnictwo i pomoc społeczna, a także jakość zarządzania szkołami są kluczowymi czynnikami przyczyniającymi się do osiągania wysokiej jakości wyników w nauce" oraz że "starania personelu nauczającego powinny być wspierane przez ciągłe doskonalenie umiejętności zawodowych".
8) Konkluzje Rady i przedstawicieli rządów państw członkowskich zgromadzonych w Radzie z dnia 14 listopada 2006 r. w sprawie przyszłych priorytetów ściślejszej europejskiej współpracy w dziedzinie kształcenia i szkolenia zawodowego, w których podkreślono, że potrzebni są wysoko wykwalifikowani nauczyciele ustawicznie doskonalący swoje umiejętności zawodowe(9).
9) Decyzję nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiającą program działań w zakresie uczenia się przez całe życie, który w ramach swojego komponentu, programu Comenius, przewiduje poprawę jakości i zwiększanie europejskiego wymiaru kształcenia nauczycieli(10).
10) Zalecenie 2006/961/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się przez całe życie(11); w zaleceniu tym określono minimalny zakres wiedzy, umiejętności i postaw, które każdy uczeń powinien nabyć przed ukończeniem kształcenia i szkoleń, aby móc funkcjonować w społeczeństwie wiedzy, i które ze względu na swój przekrojowy charakter wymagają zacieśnienia współpracy między nauczycielami i zwiększenia ich pracy zespołowej oraz zastosowania w nauczaniu podejścia wykraczającego poza tradycyjne ramy,
Z ZADOWOLENIEM PRZYJMUJĄ komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego z dnia 23 sierpnia 2007 r. w sprawie poprawy jakości kształcenia nauczycieli(12), w którym stwierdzono, że jakość nauczania i kształcenie nauczycieli mają podstawowe znaczenie dla poprawy ogólnego poziomu wykształcenia i dla osiągnięcia celów strategii lizbońskiej, oraz w którym zamieszczono odpowiednie propozycje, jak utrzymać lub podnieść ten poziom.
POTWIERDZAJĄ, że chociaż odpowiedzialność za organizację systemów kształcenia i szkoleń, za przekazywane treści oraz za osiągnięcie celu 1.1 programu prac "Edukacja i szkolenie 2010" spoczywa na poszczególnych państwach członkowskich i że chociaż w wielu państwach członkowskich szkoły cieszą się znaczną autonomią, to w sprostaniu wspólnym wyzwaniom przydatna może się okazać współpraca europejska, a zwłaszcza zastosowanie otwartej metody koordynacji, która przewiduje opracowanie wspólnych zasad i celów oraz wspólnych inicjatyw, takich jak uczenie się w grupach koleżeńskich, wymiana doświadczeń i sprawdzonych rozwiązań oraz wzajemna obserwacja.
UWAŻAJĄ, że:
1) Wysoka jakość nauczania to warunek, od którego zależą wysokiej jakości kształcenie i szkolenia, a one z kolei stanowią zasadniczy czynnik warunkujący w dłuższej perspektywie - w powiązaniu z innymi stosownymi obszarami polityki, takimi jak polityka gospodarcza i społeczna oraz badania naukowe - europejską konkurencyjność oraz umiejętność tworzenia większej liczby miejsc pracy i pobudzania wzrostu gospodarczego zgodnie z celami strategii lizbońskiej.
2) Co równie istotne, nauczyciele świadczą usługi o dużym znaczeniu społecznym: odgrywają zasadniczą rolę, umożliwiając ludziom odkrywanie i rozwijanie talentów, wykorzystywanie potencjału w zakresie rozwoju osobistego i wysokiej jakości życia, a także pomagając im w zdobywaniu szerokiej wiedzy oraz umiejętności i kluczowych kompetencji przydatnych im jako obywatelom w życiu osobistym, społecznym i zawodowym.
3) Umiejętność sprostania przez nauczycieli wyzwaniom związanym z coraz większym zróżnicowaniem społecznym i kulturowym, z jakim spotykają się w szkołach, ma zasadnicze znaczenie dla tworzenia sprawiedliwszych systemów edukacji i dla czynienia postępów w zapewnianiu wszystkim równych szans.
4) Kształcenie i szkolenie nauczycieli to zasadniczy element modernizacji europejskich systemów kształcenia i szkoleń, a do przyszłej poprawy ogólnego poziomu wykształcenia i tempa realizacji wspólnych celów określonych w programie prac "Edukacja i szkolenie 2010" przyczyni się istnienie efektywnych systemów kształcenia nauczycieli.
5) W świetle powyższych uwag państwa członkowskie powinny uznać za priorytet poprawę jakości kształcenia nauczycieli na wszystkich etapach ich kariery zawodowej.
ODNOTOWUJĄ, że:
1) Zachodzące w społeczeństwie liczne zmiany o charakterze społecznym, kulturowym, gospodarczym i technologicznym stawiają przed zawodem nauczyciela nowe wyzwania oraz wywołują potrzebę wypracowania takiego podejścia do nauczania, które w większym stopniu będzie się skupiać na kompetencjach i jednocześnie położy silniejszy nacisk na wyniki w nauce.
Coraz częściej oczekuje się, że uczniowie w trakcie zdobywania kompetencji mających w życiu kluczowe znaczenie w większym stopniu opanują umiejętność samodzielnej nauki i wezmą na siebie odpowiedzialność za proces uczenia się.
Ponadto zdarza się, że uczniowie w obrębie jednej klasy pochodzą z coraz bardziej zróżnicowanych środowisk, a ich umiejętności są zdecydowanie różnorodne.
Aby umożliwić nauczycielom dostosowywanie metod nauczania do zmieniających się potrzeb uczniów, należy zapewnić im możliwość regularnego doskonalenia umiejętności już posiadanych lub nabywania umiejętności nowych.
2) Nowe wyzwania, przed którymi stają nauczyciele, wiążą się nie tylko z koniecznością tworzenia nowych warunków uczenia się i z koniecznością wypracowywania nowych podejść do kwestii nauczania, lecz także z potrzebą wysokiego poziomu profesjonalizmu.
W związku z faktem, że szkoły stają się coraz bardziej samodzielne i otwarte, nauczyciele w coraz większym stopniu stają się odpowiedzialni za treść, organizację i monitorowanie procesu uczenia się, a także za własny rozwój zawodowy na kolejnych etapach kariery.
3) To z kolei powoduje, że przed instytucjami kształcenia nauczycieli, osobami kształcącymi nauczycieli oraz szkołami pojawiają się nowe wyzwania związane z opracowywaniem lub realizacją programów przeznaczonych zarówno dla osób przygotowujących się do zawodu nauczyciela, jak i dla osób już pracujących w tym zawodzie. Aby systemy kształcenia nauczycieli mogły sprostać tym wyzwaniom, należy zwiększyć koordynację między różnymi etapami kształcenia nauczycieli - od kształcenia, przez dodatkowe wsparcie ułatwiające start w zawodzie (staż)(13), po doskonalenie zawodowe.
Co więcej, konieczne jest z jednej strony zwiększanie zachęt dla nauczycieli do stałego podnoszenia umiejętności na kolejnych etapach kariery zawodowej, a z drugiej - podejmowanie działań, które zagwarantują, że doskonalenie zawodowe będzie dostosowane do potrzeb nauczycieli zarówno pod względem jakości, jak i ilości szkoleń.
4) W kilku państwach członkowskich pojawia się potrzeba nie tylko zachęcenia nowych osób, w tym osób z odpowiednimi kwalifikacjami i z doświadczeniem w innych zawodach, do podjęcia zawodu nauczyciela, lecz także przekonania doświadczonych nauczycieli do pozostania w zawodzie - wielu z nich wybiera bowiem przejście na wcześniejszą emeryturę lub zmianę zawodu.
Poprawa jakości kształcenia nauczycieli może być jednym ze sposobów, by nauczanie stało się atrakcyjną ścieżką zawodową.
ZGADZAJĄ SIĘ, w ramach własnych kompetencji:
1) Dołożyć starań, aby nauczyciele:
– posiadali wyższe wykształcenie(14), które w równym stopniu opiera się na studiach naukowych i na praktyce w zakresie nauczania,
– posiadali specjalistyczną wiedzę z zakresu wykładanych przez siebie przedmiotów oraz niezbędne umiejętności pedagogiczne,
– na początku kariery zawodowej mieli dostęp do efektywnych programów wsparcia ułatwiających start w zawodzie,
– na wszystkich etapach kariery zawodowej mieli dostęp do stosownej opieki doświadczonych nauczycieli,
– na wszystkich etapach kariery zawodowej byli zachęcani do weryfikowania swoich potrzeb szkoleniowych oraz do zdobywania nowej wiedzy, nowych umiejętności i kompetencji poprzez uczenie się formalne, nieformalne i pozaformalne, w tym wymiany i praktyki za granicą.
2) Dołożyć starań, aby nauczyciele pełniący funkcje kierownicze i posiadający umiejętności i doświadczenie w zakresie nauczania mieli także dostęp do wysokiej jakości szkoleń dotyczących zarządzania szkołą oraz szkoleń rozwijających umiejętności kierownicze.
3) Dążyć do zapewnienia skoordynowanej, spójnej, dysponującej odpowiednimi zasobami i cechującej się odpowiednią jakością oferty kształcenia, wsparcia ułatwiającego start w zawodzie i dalszego rozwoju zawodowego nauczycieli.
4) Rozważyć możliwość podjęcia działań służących podniesieniu poziomu kwalifikacji i poziomu praktycznego doświadczenia, których wymaga się od nowo zatrudnianych nauczycieli.
5) Zachęcać do nawiązywania bliższych kontaktów i rozwijania partnerstwa między szkołami - w formie "wspólnot edukacyjnych" - a instytucjami kształcenia nauczycieli i jednocześnie dbać o to, by instytucje te oferowały spójne i odpowiednie programy kształcenia nauczycieli, które cechują się wysoką jakością i stanowią skuteczną odpowiedź na ewoluujące potrzeby szkół, nauczycieli i ogółu społeczeństwa.
6) Promować na etapie kształcenia nauczycieli, etapie wsparcia ułatwiającego start w zawodzie i na dalszych etapach ustawicznego rozwoju zawodowego nabywanie kompetencji, które umożliwią nauczycielom:
– przekazywanie kompetencji przekrojowych, takich jak kompetencje przedstawione w zaleceniu w sprawie kompetencji kluczowych(15),
– tworzenie w szkołach bezpiecznej i przyjaznej atmosfery opartej na wzajemnym szacunku i na współpracy,
– skuteczne uczenie w klasach zróżnicowanych pod względem społecznym i kulturowym, obejmujących uczniów o zróżnicowanych potrzebach i zdolnościach, w tym uczniów o specjalnych potrzebach edukacyjnych,
– bliską współpracę z innymi nauczycielami, rodzicami i z szerszymi kręgami społeczeństwa,
– udział w organizacji działania szkoły lub ośrodka szkoleniowego, w których są zatrudnieni,
– zdobywanie nowej wiedzy oraz stosowanie innowacyjnych rozwiązań przez rozwijanie umiejętności wyciągania wniosków z doświadczeń i stosowanie ich w praktyce,
– korzystanie z technologii informacyjno-komunikacyjnych na użytek wykonywania swoich różnorodnych zadań oraz na użytek ustawicznego rozwoju zawodowego,
– samodzielną naukę na kolejnych etapach kariery zawodowej.
7) Wspierać w odpowiedni sposób instytucje kształcenia nauczycieli oraz osoby kształcące nauczycieli, umożliwiając im w ten sposób opracowywanie innowacyjnych rozwiązań w odpowiedzi na nowe wyzwania związane z kształceniem nauczycieli.
8) Wspierać programy mobilności skierowane do nauczycieli, osób przygotowujących się do zawodu nauczyciela oraz osób kształcących nauczycieli, które mają w znacznym stopniu pomóc w ich rozwoju zawodowym, przyczynić się do lepszego zrozumienia różnic kulturowych, a także zwrócić uwagę na europejski wymiar nauczania.
9) Podejmować odpowiednie działania, dzięki którym nauczanie stanie się bardziej atrakcyjną ścieżką zawodową.
ZACHĘCAJĄ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIE, BY PRZY WSPARCIU KOMISJI:
1) Podejmowały wspólne działania służące zacieśnianiu współpracy na szczeblu europejskim w ramach otwartej metody koordynacji - w konsultacji z zainteresowanymi podmiotami oraz zgodnie z przekrojowym celem programu prac "Edukacja i szkolenie 2010" oraz z kolejnym programem - aby wspierać realizację priorytetów polityki w zakresie kształcenia nauczycieli, które wskazano w niniejszych konkluzjach.
2) Stosowały wszelkie dostępne instrumenty, takie jak instrumenty stanowiące część otwartej metody koordynacji, program uczenia się przez całe życie, siódmy program ramowy w zakresie badań i rozwoju technologicznego oraz Europejski Fundusz Społeczny, w celu upowszechniania - przy użyciu zintegrowanego podejścia - opartych na doświadczeniu informacji na temat strategii kształcenia nauczycieli, dalszych inicjatyw na rzecz wzajemnego uczenia się, innowacyjnych projektów w zakresie kształcenia nauczycieli, a także mobilności nauczycieli, osób kształcących nauczycieli oraz osób przygotowujących się do zawodu nauczyciela.
______
(1) Konkluzje te odnoszą się do nauczycieli kształcenia ogólnego i nauczycieli kształcenia zawodowego; do celów konkluzji nauczycielem jest osoba, która posiada uznany status nauczyciela (lub równoważną pozycję), zgodnie z ustawodawstwem i praktyką danego państwa członkowskiego. Definicja ta nie obejmuje osób zatrudnionych poza formalnym systemem kształcenia i szkoleń, ponieważ zadania przez nie wykonywane mają inny charakter i kontekst.
(2) Dok. SN 100/1/00 REV 1.
(3) Dok. 5980/01.
(4) Dz.U. C 142 z 14.6.2002, str. 1.
(5) Dz.U. C 163 z 9.7.2002, str. 1.
(6) 6905/04.
(7) Załączniki I oraz II do dok. 12414/07 ADD 1.
(8) Dz.U. C 79 z 1.4.2006, str. 1.
(9) Dz.U. C 298 z 8.12.2006, str. 8.
(10) Dz.U. L 327 z 24.11.2006, str. 45.
(11) Dz.U. L 394 z 30.12.2006, str. 5.
(12) Dok. 12414/07 + ADD 1 + ADD 2.
(13) "Staż" polega na tym, że w niektórych państwach członkowskich nauczycielom świeżo po uzyskaniu kwalifikacji do wykonywania zawodu udziela się w pierwszych latach pracy dodatkowego wsparcia (np. przez opiekę doświadczonego nauczyciela, szkolenia, poradnictwo), które jest im potrzebne, by mogli odpowiednio wywiązywać się z nowych obowiązków zawodowych wynikających z pracy w szkole; staż taki stanowi zatem rodzaj łącznika między kształceniem zawodowym, jakie otrzymał nauczyciel, a faktyczną praktyką zawodową.
(14) Aw przypadku nauczycieli zajmujących się kształceniem zawodowym - posiadali wysokie kwalifikacje w nauczanej dziedzinie i odpowiednie kwalifikacje pedagogiczne.
(15) Patrz przypis 11.
