WPROWADZENIE1. Niniejsze sprawozdanie z postępów w realizacji strategii Unii Europejskiej przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia (BMR) przyjętej przez Radę Europejską w grudniu 2003 r. (dok. 15708/03) obejmuje działania przeprowadzone w 2021 r. Sprawozdanie nie ma charakteru wyczerpującego i koncentruje się na najważniejszych kwestiach.
2. Zgodnie z globalną strategią na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej (dok. 10715/16), strategią UE przeciw rozprzestrzenianiu BMR oraz nowymi kierunkami działań (dok. 17172/08) zasadami przewodnimi Unii Europejskiej pozostają:
a) skuteczny multilateralizm, obejmujący zachowanie centralnej roli i propagowanie powszechnego charakteru światowego systemu nieproliferacji i rozbrojenia, za pośrednictwem działań dyplomatycznych i pomocy finansowej dla państw trzecich i organizacji międzynarodowych;
b) ścisła współpraca z poszczególnymi krajami na rzecz wzmocnienia międzynarodowego reżimu nieproliferacji;
c) zajmowanie się kwestiami związanymi z nieproliferacją w ramach unijnych politycznych posiedzeń dwustronnych oraz dialogów dotyczących nieproliferacji i rozbrojenia, jak również w drodze mniej formalnych kontaktów;
d) skuteczne i komplementarne wykorzystywanie wszystkich dostępnych instrumentów i zasobów finansowych - budżetu wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, nowego Instrumentu Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej - ISWMR (zastępującego m.in. poprzedni Instrument na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju), Europejskiego Instrumentu Współpracy Międzynarodowej w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego (INSC) i innych instrumentów - w celu wsparcia celów polityki zagranicznej UE.
3. W 2021 r. pandemia COVID-19 nadal miała wpływ na wielostronne prace dotyczące kwestii nieproliferacji i rozbrojenia, głównie z powodu ograniczeń w podróżowaniu. Wiele spotkań wielostronnych, w szczególności 10. konferencję przeglądową Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) i 9. konferencję przeglądową konwencji o zakazie broni biologicznej i toksycznej, przełożono, wiele innych zorganizowano wirtualnie, a niektóre w fizycznej obecności uczestników. W ten sposób można było kontynuować dyskusje wielostronne, choć interakcje za pośrednictwem wideokonferencji miały swoje ograniczenia.
4. W 2021 r. Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ), w szczególności specjalny wysłannik ds. nieproliferacji i rozbrojenia, reprezentowali UE podczas wielu ważnych międzynarodowych spotkań, takich jak:
a) posiedzenie grupy G-7 w składzie dyrektorów ds. nieproliferacji (2-4 marca, 16 września i 4 grudnia);
b) konferencja NATO poświęcona BMR (10 listopada);
c) liczne wydarzenia zorganizowane przez ośrodki analityczne na temat przygotowań do konferencji przeglądowej NPT, a także wydarzenia informacyjne organizowane na podstawie decyzji Rady, np. dotyczące wsparcia dla konferencji przeglądowej NPT, Haskiego kodeksu postępowania przeciwko rozprzestrzenianiu rakiet balistycznych (HCoC) oraz konwencji o zakazie broni biologicznej i toksycznej (BTWC).
Specjalny wysłannik skupił się na następujących kwestiach:
a) promowanie utrzymania i wzmocnienia Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) jako podstawowego, wielostronnego instrumentu umacniania międzynarodowego pokoju, bezpieczeństwa i stabilności; wnoszenie wkładu w przygotowania UE w związku z 10. konferencją przeglądową NPT;
b) promowanie powszechnego przystępowania do Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT) oraz jego wejścia w życie, a także zwiększanie widoczności działań UE prowadzonych w tym celu;
c) ochrona międzynarodowej normy zakazującej broni chemicznej, w tym przez zapobieganie bezkarności za stosowanie takiej broni, ponieważ UE jest członkiem międzynarodowego partnerstwa przeciw bezkarności za stosowanie broni chemicznej;
d) opowiadanie się za rozpoczęciem i szybkim zakończeniem negocjacji w sprawie Traktatu o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych podczas Konferencji Rozbrojeniowej;
e) promowanie Haskiego kodeksu postępowania przeciwko rozprzestrzenianiu rakiet balistycznych (HCoC) jako środka budowy przejrzystości i zaufania.
5. W 2021 r. Grupa Robocza ds. Nieproliferacji (CONOP) działająca w Radzie UE zbierała się regularnie i odbyła dodatkowe posiedzenia, w tym dwa razy na szczeblu dyrektorów, w celu sfinalizowania konkluzji Rady w sprawie 10. konferencji przeglądowej stron Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej. Grupa robocza spotkała się jedenaście razy w formie wirtualnej i trzykrotnie w fizycznej obecności uczestników w celu omówienia stanowisk i przyszłych działań UE. Delegatury UE w Wiedniu, Genewie i Nowym Jorku przygotowały i skoordynowały kilkadziesiąt oświadczeń UE przeznaczonych na fora wielostronne, organizowały wydarzenia towarzyszące i aktywnie uczestniczyły w kształtowaniu polityki poprzez regularne unijne spotkania koordynacyjne oraz uczestnictwo w posiedzeniach grup roboczych.
KWESTIE ZWIĄZANE Z BRONIĄ JĄDROWĄ
6. UE nadal stanowczo popiera propagowanie upowszechnienia oraz całkowitego, pełnego i skutecznego wdrożenia NPT, wejście w życie i upowszechnienie CTBT oraz rozpoczęcie i szybkie zakończenie negocjacji - w ramach Konferencji Rozbrojeniowej - dotyczących Traktatu o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych.
7. Priorytetem UE pozostaje również ustanowienie na Bliskim Wschodzie strefy wolnej od broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. W 2021 r. na mocy decyzji Rady (WPZiB) 2019/938 1 UE nadal przekazywała Instytutowi Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Badań nad Rozbrojeniem (UNIDIR) wkłady na rzecz wsparcia procesu budowy zaufania prowadzącego do ustanowienia takiej strefy.
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) i Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
8. Cykl przeglądu NPT miał się zakończyć na przełomie kwietnia i maja 2020 r. podczas 10. konferencji przeglądowej NPT. Ze względu na pandemię COVID-19 i wynikające z niej ograniczenia podróżowania państwa strony w marcu 2020 r. postanowiły przełożyć konferencję przeglądową na styczeń 2021 r. W tym samym roku konferencję przeglądową przełożono ponownie, tym razem, tymczasowo, na sierpień 2021 r., a następnie ponownie - na styczeń 2022 r. - i ostatecznie na sierpień 2022 r. UE wniosła wkład we wszystkie odnośne debaty, zarówno organizowane w formie wirtualnej, jak i wymagające fizycznej obecności, w tym w debatę ogólną, którą przeprowadzono na 75. sesji Pierwszego Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ONZ ds. Rozbrojenia i Międzynarodowego Bezpieczeństwa. Specjalny wysłannik przeprowadził również szereg konsultacji z kluczowymi partnerami i uczestniczył w licznych seminariach i warsztatach.
9. W 2021 r. kontynuowano wdrażanie decyzji Rady (WPZiB) 2019/615 2 w sprawie wspierania przez Unię działań prowadzących do konferencji przeglądowej NPT poprzez warsztaty regionalne dla regionu Bliskiego Wschodu, które odbyły się w Ammanie w dniach 13-14 listopada 2021 r., przeprowadzone przez Biuro ONZ ds. Rozbrojenia (UNODA). Nadrzędnym celem decyzji Rady było ułatwienie osiągnięcia pomyślnego wyniku konferencji przeglądowej NPT oraz wypracowanie realistycznego i wykonalnego zestawu działań i zaleceń opartych na konsensusie. Z powodu pandemii COVID-19 nie udało się zorganizować tylko jednego zaległego posiedzenia regionalnego dla regionu Ameryki Łacińskiej, którego tematyka miała obejmować wszystkie trzy filary NPT postrzegane przez pryzmat regionalnych priorytetów i obaw. W dniach 8 kwietnia 2021 r. i 21 września 2021 r. obowiązywanie decyzji (WPZiB) 2019/615 w sprawie wspierania przez Unię działań prowadzących do konferencji przeglądowej zostało przedłużone na zasadzie bezkosztowej do 15 stycznia 2022 r., kiedy to decyzja wygasła.
10. UE nadal wspierała - w tym poprzez odpowiednie wsparcie finansowe - wykonywanie przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (MAEA) jej podstawowych zadań dotyczących nierozprzestrzeniania dzięki stosowanemu przez agencję systemowi zabezpieczeń, bezpieczeństwa jądrowego i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego, zastosowań energii jądrowej i współpracy technicznej. UE i Euratom aktywnie uczestniczyły we wszystkich posiedzeniach organów zarządczych MAEA, a koordynacja działań UE odbywała się w Wiedniu. Na 65. Konferencji Ogólnej MAEA we wrześniu 2021 r. w Wiedniu przyjęte zostały w drodze konsensusu dwie rezolucje w sprawie zabezpieczeń materiałów jądrowych i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego, których autorem była UE. Delegatura UE w Wiedniu przez cały rok skoordynowała ponad 40 oświadczeń UE w sprawie wszystkich istotnych kwestii dotyczących MAEA.
11. Za pomocą najnowszej decyzji Rady (WPZiB) 2020/1656 3 , z którą powiązany jest budżet w wysokości 11,6 mln EUR, UE nadal wspiera prowadzone przez MAEA działania w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego w następujących obszarach:
a) upowszechnianie międzynarodowych instrumentów w dziedzinie nierozprzestrzeniania i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego, w tym Poprawki do Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych;
b) zarządzanie informacjami ze szczególnym uwzględnieniem oceny potrzeb, priorytetów i zagrożeń w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego; jądrowe bezpieczeństwo fizyczne materiałów i powiązanych obiektów, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy ochrony fizycznej oraz ewidencji i kontroli materiałów jądrowych w całym cyklu paliwowym, oraz opracowanie dokumentu koncepcyjnego w sprawie stosowania środków ochrony fizycznej w dobie COVID-19;
c) jądrowe bezpieczeństwo fizyczne materiałów poza kontrolą regulacyjną, ze szczególnym uwzględnieniem infrastruktury reagowania instytucjonalnego, oraz
d) opracowywanie programów i współpracy międzynarodowej ze szczególnym uwzględnieniem opracowywania programów kształcenia i szkolenia, a także zorientowane na uwzględnienie aspektu płci budowani potencjału i wiedzy w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego.
12. MAEA nadal również z powodzeniem realizowała decyzję Rady (WPZiB) 2016/2001 z dnia 15 listopada 2016 r. w sprawie wkładu Unii w ustanowienie banku uranu nisko wzbogaconego (LEU) pod kontrolą Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA) w ramach strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia i w bezpieczne zarządzanie tym bankiem 4 .
13. Umowy o zabezpieczeniach wszechstronnych wraz z protokołami dodatkowymi stanowią aktualny standard weryfikacji, a UE nadal wzywa do powszechnego przystępowania do tych porozumień. Ścisła współpraca między Euratomem a MAEA zapewnia skuteczne i efektywne zabezpieczenia. Unia aktywnie wspiera system zabezpieczeń MAEA poprzez program Komisji Europejskiej dotyczący wsparcia zabezpieczeń (EC SP), Instrument Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego (INSC), jak również programy wsparcia realizowane przez państwa członkowskie UE. EC SP uprzednio wzmacniał zdolności MAEA w zakresie zabezpieczeń materiałów jądrowych, w tym technicznego przeszkolenia inspektorów i zdolności niezbędnych do weryfikacji realizacji JCPOA, poprzez zapewnienie inspektorom MAEA ds. zabezpieczeń szkoleń na temat dostępu uzupełniającego oraz na temat funkcjonowania COMPUCEA (połączonej procedury pomiaru stężenia i wzbogacenia uranu) - na potrzeby weryfikacji wzbogacania UF6, w tym poprzez zapewnienie odnośnych materiałów referencyjnych. EC SP wspiera prowadzoną przez MAEA sieć laboratoriów analitycznych w wykonywaniu przez nie zadań związanych z weryfikacją JCPOA poprzez zapewnienie usług analitycznych, znormalizowanych metod i narzędzi kontroli jakości. W szczególności analiza cząstek oraz produkcja i certyfikacja cząstek referencyjnych wspierają sieć laboratoriów analitycznych MAEA w rozwijaniu nowych metod i protokołów pomiarowych analizy próbek środowiskowych na mocy protokołu dodatkowego. Za pośrednictwem INSC UE udzielała wsparcia finansowego na rzecz działań weryfikacyjnych prowadzonych w Iranie na mocy załącznika I do JCPOA oraz na rzecz promowania krajowego systemu ewidencji i kontroli materiałów jądrowych (SSAC) w krajach partnerskich.
14. Komisja Europejska nadal prowadzi i aktywnie wspiera Europejskie Stowarzyszenie Badań i Rozwoju w Dziedzinie Zabezpieczeń (ESARDA), które również kontynuuje swoje działania na arenie międzynarodowej poprzez protokoły ustaleń z Afrykańską Komisją ds. Energii Jądrowej i z Siecią Regionu Azji i Pacyfiku w zakresie Zabezpieczeń w ścisłej współpracy z Instytutem Zarządzania Materiałami Jądrowymi. Grupy robocze w ramach ESARDA opracowują, testują i zatwierdzają innowacyjne zabezpieczenia i podejścia do nieproliferacji, z których bezpośrednio korzysta dyrekcja ds. zabezpieczeń jądrowych w DG ds. Energii i Departamencie Zabezpieczeń Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Pomimo ograniczeń związanych z COVID-19 odbyły się zdalnie szkolenia techniczne dla inspektorów Euratomu na temat wzbogacania uranu, sprawdzania składu izotopowego plutonu oraz mapowania laserowego do celów kontroli obudowy bezpieczeństwa (Laser Mapping for Containment Verification (LMCV)). Przed wybuchem pandemii przeprowadzono również szkolenie na temat liczenia neutronów. W kwietniu 2021 r. przeprowadzono odbywający się od dawna kurs ESARDA na temat zabezpieczeń materiałów jądrowych i nierozprzestrzeniania (edycję w 2020 r. anulowano). Wyniki badań i rozwoju oraz inicjatywy kształceniowo-szkoleniowe zwiększają europejskie i międzynarodowe zdolności w zakresie zabezpieczeń materiałów jądrowych oraz kontroli strategicznej handlu. Prace te przyniosą też dodatkowe korzyści inicjatywom w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego i rozbrojenia nuklearnego. Prowadzone przez Komisję Europejską Wspólne Centrum Badawcze (JRC) zdobyło doświadczenie w prowadzeniu zdalnych szkoleń technicznych dla inspektorów ds. zabezpieczeń, którym dzieliło się z MAEA podczas spotkań trójstronnych (MAEA, Euratom i JRC). Pierwsze wspólne doroczne spotkanie z Instytutem Zarządzania Materiałami Jądrowymi odbyło się jako wydarzenie wirtualne w sierpniu 2021 r.
15. Komisja Europejska sfinansowała w ramach Instrumentu Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego spory projekt szkoleniowo-kształceniowy w dziedzinie zabezpieczeń materiałów jądrowych zorganizowany wraz z europejską siecią kształcenia jądrowego (ENEN). Na mocy tej umowy ENEN współpracuje z Politecnico di Milano (POLIMI), JRC, ESARDA i MAEA nad wprowadzeniem w roku akademickim 2021/2022 pierwszego w historii akademickiego programu studiów podyplomowych w dziedzinie zabezpieczeń materiałów jądrowych. Po intensywnej kampanii selekcyjnej wybrano 25 studentów spośród 66 kandydatów. Połowa z nich pochodzi z kontynentu afrykańskiego, a ponad połowa to kobiety. Program studiów magisterskich został zainaugurowany m.in. przez dyrektora generalnego MAEA, dyrektor generalną WNA i sekretarza wykonawczego AFCONE i jest realizowany od października 2021 r. Wykładowcy to niemal 50 ekspertów, którzy realizują program w formacie wirtualnym za pośrednictwem wykładów w trybie wideokonferencji, webinariów, ćwiczeń i egzaminów.
16. W 2021 r. przedstawiono szereg démarche UE w państwach trzecich, aby promować wzmocnienie systemu zabezpieczeń MAEA, ze szczególnym naciskiem na upowszechnienie zmienionego protokołu w sprawie małych ilości (SQP) oraz protokołu dodatkowego 5 . Ponadto w marcu 2021 r. w Republice Zielonego Przylądka UE przedstawiła démarche na rzecz upowszechniania umowy o zabezpieczeniach wszechstronnych wraz z protokołem dodatkowym do niej w ramach szerszych wysiłków Grupy Przyjaciół Protokołu Dodatkowego z siedzibą w Wiedniu.
17. UE i jej państwa członkowskie przywiązują ogromną wagę do zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego na całym świecie oraz do ciągłej poprawy sytuacji w tym zakresie. UE nadała moc prawną celom deklaracji wiedeńskiej w sprawie bezpieczeństwa jądrowego poprzez zmienioną dyrektywę w sprawie bezpieczeństwa jądrowego, która weszła w życie w 2017 r. Jednym z kluczowych aspektów zmienionej dyrektywy jest wprowadzenie w odniesieniu do wszystkich operatorów celu w zakresie bezpieczeństwa, dotyczącego zapobiegania wypadkom i unikania znacznego uwolnienia substancji promieniotwórczych. Poprzez zmianę dyrektyw do przepisów związanych z Euratomem dodano również tematyczne oceny wzajemne. Pierwsza europejska tematyczna ocena wzajemna została przeprowadzona pomyślnie. Wszystkie państwa członkowskie UE dokonały transpozycji nowych wymogów do prawa krajowego.
18. Na wspieranie pokojowego wykorzystania energii jądrowej UE przeznaczyła 300 mln EUR na lata 2021-2027; środki te przeznaczono na propagowanie bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej oraz stosowania sprawnych i skutecznych zabezpieczeń w państwach trzecich. We współpracy z MAEA i z innymi partnerami Komisja Europejska wspiera realizację strategicznego centralnego planu remediacji środowiska w Azji Środkowej, która zostanie sfinansowana poprzez specjalnie na ten cel przeznaczony rachunek na rzecz remediacji (ERA) zarządzany przez EBOR. Jako największy darczyńca, UE w dalszym ciągu kontaktuje się z państwami beneficjentami (Kirgistan, Tadżykistan i Uzbekistan), aby zwiększać zaangażowanie i rozpocząć konkretne projekty w zakresie oczyszczania i remediacji.
19. Wspólne Centrum Badawcze Komisji Europejskiej (JRC) i MAEA kontynuowały wdrażanie "Praktycznych uzgodnień w sprawie współpracy w zakresie zastosowania technologii jądrowych" podpisanych przy okazji 5. posiedzenia urzędników wyższego szczebla UE-MAEA (15 lutego 2017 r.), które mają na celu rozwijanie wspólnych działań i unikanie powielania wysiłków. Praktyczne uzgodnienia obejmują takie obszary jak nauki o glebie, zastosowania medyczne, nauka o oceanach, dane jądrowe i materiały referencyjne, bezpieczeństwo żywności, obserwacja Ziemi i monitorowanie środowiska.
Monitorowanie promieniotwórczości w środowisku odbywa się przez mierzenie jej w całej Europie i w wielu innych miejscach na całym świecie w postaci przeciętnych i maksymalnych dawek promieniowania gamma odnotowywanych w ciągu ostatnich 24 godzin. Pomiary te pochodzą z około 5 500 miejsc monitorowania obsługiwanych przez właściwe organy krajowe w 39 krajach, z których to miejsc dane na temat najnowszych wartości radiologicznych przekazywane są na europejską platformę wymiany danych radiologicznych (EPWDR). Powiadamianie o awarii jądrowej lub o zdarzeniu radiacyjnym odbywa się poprzez sieci wczesnego powiadamiania, takie jak ECURIE lub EMERCON, będące w gestii odpowiednio Komisji Europejskiej i MAEA, po konsultacji z właściwymi organami krajowymi.
20. UE i jej państwa członkowskie nadal zdecydowanie popierają program współpracy technicznej MAEA, w tym poprzez wnoszenie istotnego wkładu na rzecz funduszu współpracy technicznej i inicjatywy na rzecz pokojowego wykorzystania technologii jądrowej. UE i jej państwa członkowskie należą do podmiotów wnoszących największy wkład w program współpracy technicznej, który jest jednym z istotnych narzędzi służących umożliwieniu bezpiecznego, pewnego i pokojowego wykorzystywania technologii jądrowej i realizacji celów Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030.
21. UE i MAEA zwykle organizują doroczne posiedzenia urzędników wysokiego szczebla w celu dokonania przeglądu szeroko zakrojonej współpracy i dalszego jej zaplanowania. Choć doroczne posiedzenia w 2020 r. i 2021 r. nie mogły się odbyć ze względu na globalną pandemię, UE i MAEA utrzymywały ścisły kontakt innymi kanałami.
Traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych
22. Wejście w życie i upowszechnienie CTBT są kluczowymi celami strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia. Wszystkie państwa członkowskie Unii wykazały swoje zaangażowanie na rzecz traktatu przez jego ratyfikowanie i stosowanie jego podstawowych zapisów jeszcze przed jego wejściem w życie. CTBT jest mocnym środkiem budowy zaufania i bezpieczeństwa.
23. W 2021 r. UE nadal angażowała się w działania dyplomatyczne na rzecz CTBT, dostosowane do możliwości ograniczonych przez pandemię. W oświadczeniach wygłaszanych na odnośnych forach, a także w ramach stosunków dwustronnych z odpowiednimi państwami wymienionymi w załączniku II i nieobjętymi tym załącznikiem UE wielokrotnie apelowała o ratyfikowanie traktatu, w tym za pośrednictwem wysokiego przedstawiciela podczas konferencji art. XIV w Nowym Jorku we wrześniu 2021 r. Ponadto w 2021 r. UE przedstawiła démarche państwom wymienionym w załączniku II i państwom nieobjętym załącznikiem II w celu promowania upowszechnienia CTBT i jego wejścia w życie. Specjalny wysłannik ds. nieproliferacji i rozbrojenia wziął udział jako członek panelu w dorocznej konferencji naukowo-technicznej Komisji Przygotowawczej CTBTO. Propagowanie wejścia w życie CTBT było jednym z działań w ramach planu Sekretarza Generalnego ONZ "Zabezpieczenie naszej wspólnej przyszłości: plan rozbrojenia" (ang. "Securing our Common Future: an Agenda for Disarmament"), który UE postanowiła wspierać.
24. UE konsekwentnie propaguje korzyści z CTBT i wkład, jaki wnosi on w zapewnianie pokoju, bezpieczeństwa, rozbrojenia i nieproliferacji, także poprzez jego zastosowania cywilne. W 2021 r. UE kontynuowała zdecydowane polityczne i finansowe zaangażowanie na rzecz traktatu i CTBTO poprzez wdrożenie decyzji Rady (WPZiB) 2020/901 of 29 czerwca 2020 r. w sprawie wspierania przez Unię działań Komisji Przygotowawczej Organizacji do spraw Traktatu o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych (CTBTO) w celu zwiększenia jej zdolności w zakresie monitorowania i kontroli oraz w ramach realizacji strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia 6 . Wsparcie finansowe UE na rzecz CTBT pomogło w utrzymaniu i wzmocnieniu międzynarodowego systemu monitoringu poprzez udzielanie wsparcia technicznego, budowanie zdolności i ułatwianie udziału ekspertów w posiedzeniach CTBTO, w szczególności na rzecz krajów rozwijających się. UE aktywnie uczestniczyła w posiedzeniach Komisji Przygotowawczej CTBTO, jej grup roboczych A i B, zaś koordynacja działań UE odbywała się na forum grupy roboczej CONOP i w Wiedniu.
Inicjatywy dotyczące jądrowego bezpieczeństwa fizycznego
25. UE nadal w pełni popiera wyniki międzynarodowej konferencji poświęconej jądrowemu bezpieczeństwu fizycznemu (ICONS 2020), która odbyła się w lutym 2020 r. W oświadczeniu ministerialnym będącym wynikiem konferencji przypomina się o zobowiązaniu na rzecz utrzymania i wzmacniania skutecznego i kompleksowego jądrowego bezpieczeństwa fizycznego wszystkich jądrowych i innych materiałów i obiektów promieniotwórczych, a także uznaje się centralną rolę MAEA w ułatwianiu i koordynowaniu międzynarodowej współpracy w dziedzinie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego.
26. UE nadal zapewniała istotne wsparcie na rzecz Międzynarodowej konwencji w sprawie zwalczania aktów terroryzmu jądrowego (ICSANT) oraz Poprawki do Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych (ACPPNM) jako podstawowych elementów globalnej architektury jądrowego bezpieczeństwa fizycznego i walki z terroryzmem. Przed spotkaniem przeglądowym ACPPNM w Wiedniu, w 2021 r. UE przedstawiła szereg démarche w około 70 państwach.
27. Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC) oraz Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Przeciwdziałania Terroryzmowi (UNOCT) nadal wdrażały decyzję Rady (WPZiB) 2018/1939 z dnia 10 grudnia 2018 r. w sprawie wsparcia Unii na rzecz upowszechnienia i skutecznego wdrożenia Międzynarodowej konwencji w sprawie zwalczania aktów terroryzmu jądrowego 7 . Wspomniana decyzja Rady ma zwiększyć liczbę państw, które przystąpiły do ICSANT, zwiększyć wśród krajowych polityków i decydentów wiedzę na temat ICSANT, a także zbudować potencjał po to, by przyczynić się do poprawy przepisów krajowych i wzmocnić zdolność podmiotów krajowych, w tym urzędników wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych do prowadzenia dochodzeń, ścigania i orzekania w sprawach dotyczących terroryzmu jądrowego. Wiele wydarzeń zaplanowanych na 2020 r. i 2021 r. zostało przełożonych lub ewentualnie udało się je przeprowadzić pomyślnie w formacie wirtualnym.
28. UE w dalszym ciągu wspierała globalną inicjatywę na rzecz zwalczania terroryzmu jądrowego (GICNT) i jej misję polegającą na wzmacnianiu globalnych zdolności w zakresie zapobiegania terroryzmowi jądrowemu, wykrywania go i reagowania na to zjawisko. UE i jej państwa członkowskie są aktywnie zaangażowane w prace inicjatywy GICNT we wszystkich obszarach: wykrywanie materiałów promieniotwórczych, forensyka jądrowa oraz reagowanie i łagodzenie skutków.
29. UE podpisała w 2013 r. z MAEA praktyczne ustalenia w sprawie współpracy w kwestiach technicznych związanych z jądrowym bezpieczeństwem fizycznym, które mają na celu m.in. zwiększenie koordynacji działań szkoleniowych i budowania zdolności w celu propagowania i wdrażania zrównoważonych praktyk kultury jądrowego bezpieczeństwa fizycznego.
30. Europejski Ośrodek Szkoleń w zakresie Jądrowego Bezpieczeństwa Fizycznego zajmujący się wykrywaniem nielegalnych działań z użyciem materiałów jądrowych i innych materiałów promieniotwórczych oraz reagowaniem na takie działania (EUSECTRA) od 2013 r. jest w pełni operacyjny i działa na rzecz państw członkowskich Unii Europejskiej i krajów partnerskich, w tym kilku członków GICNT. Ośrodek jest prowadzony przez JRC w jego obiektach w Karlsruhe (Niemcy) i Isprze (Włochy), w ścisłej współpracy z innymi międzynarodowymi inicjatywami wspieranymi przez MAEA i niektórymi krajami partnerskimi GICNT. Ośrodek jest również wykorzystywany do przeprowadzania ćwiczeń praktycznych dotyczących głównie przeciwdziałania przemytowi materiałów jądrowych. EUSECTRA aktywnie działa na rzecz zaspokajania potrzeb szkoleniowych państw członkowskich UE i partnerów UE, organizując m.in. skoordynowane szkolenia dla delegatów państw członkowskich z dziedziny ceł i egzekwowania prawa. Niektóre z nich zostały już zrealizowane, a inne zaplanowane na lata 2019-2022 (w bezpośredniej współpracy z dyrekcjami generalnymi KE HOME i TAXUD). EUSECTRA wzmacnia infrastrukturę wykorzystywaną do prowadzenia szkoleń, rozwija narzędzia wirtualnego kształcenia, a na wniosek państw członkowskich UE ocenia również sprawność sprzętu. Pandemia ograniczyła możliwości prowadzenia szkoleń zakładających fizyczną obecność uczestników. Przy wykorzystaniu nowoczesnych środków rozwinięto podejście hybrydowe, skupiając się na ćwiczeniach w terenie przy zdalnym korzystaniu z instrumentów i rzeczywistym wykorzystaniu materiałów jądrowych i promieniotwórczych, po to, by podtrzymać działania służące zwalczaniu zagrożeń chemicznych, biologicznych, radiologicznych i jądrowych (CBRJ) oraz terroryzmu jądrowego.
31. Komisja Europejska i państwa członkowskie UE kontynuowały prace w dziedzinie forensyki jądrowej w celu oznaczania przechwyconych materiałów jądrowych, stosując najnowsze zdolności w zakresie forensyki jądrowej w obiekcie JRC w Karlsruhe (Niemcy).
32. JRC i ESARDA wniosły znaczny wkład w powstanie opublikowanej w 2020 r. książki pt. "Nuclear Non-Proliferation and Arms Control Verification - Innovative Systems Concepts" ("Nierozprzestrzenianie broni jądrowej i weryfikacja kontroli zbrojeń - innowacyjne koncepcje systemów").
33. Komisja Europejska za pośrednictwem swojego programu ITRAP+10 (etap drugi) nadal budowała potencjał państw członkowskich UE w zakresie testowania i oceny wydajności sprzętu stosowanego do wykrywania nielegalnego handlu materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, co pozwoliło na dalszą harmonizację i standaryzację oraz przyczyniło się wydatnie do międzynarodowych standardów.
34. Komisja Europejska nadal odgrywa ważną rolę w ramach Grupy Roboczej ds. Monitorowania Granic w odniesieniu do jądrowego bezpieczeństwa fizycznego. Współprzewodniczy zarówno tej grupie, jak i jej dwóm podgrupom zajmującym się technologiami służącymi do wykrywania oraz budowaniem zdolności.
35. Komisja Europejska kontynuowała, we współpracy z MAEA, badania nad rozwojem nowej techniki próby nieniszczącej, mianowicie spektrometrii opóźnionego promieniowania gamma do celów weryfikacji sygnatury materiałów jądrowych. Przedstawiono wspólne działanie w ramach programu wsparcia dla MAEA.
36. W 2020 r. dyrekcja generalna TAXUD Komisji Europejskiej, przy wsparciu JRC i EUSECTRA, uruchomiła interaktywny program e-uczenia się, który ma pomóc funkcjonariuszom celnym w uczeniu się o kontroli granicznej dotyczącej materiałów promieniotwórczych i jądrowych. Moduł podstawowy pokazuje ważną rolę funkcjonariuszy celnych w wykrywaniu materiałów jądrowych i promieniotwórczych, uwrażliwiając ich na ryzyka i zagrożenia; zawiera również podstawowe informacje na temat odnośnych materiałów, sprzętu i procedur. Moduł zaawansowany bardziej szczegółowo porusza te same tematy. Oba kursy zawierają realistyczne scenariusze obejmujące porty morskie, porty lotnicze, koleje i granice lądowe; dzięki tym scenariuszom uczestnicy kursu mogą przetestować swój proces decyzyjny. Współpraca między DG TAXUD a JRC pozwoliła na stworzenie większych synergii między administracjami celnymi państw członkowskich. Szkolenia zapewniane w centrum EUSECTRA posłużą ekspertom krajowym za platformę wymiany najlepszych praktyk w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego w ramach ochrony granic, tym samym przyczyniając się do rozwijania zharmonizowanych procedur. Działania te to przejaw chęci wspólnego zwalczania nielegalnego handlu materiałami jądrowymi oraz ułatwiania handlu za pośrednictwem urzędów celnych. Ostatecznym celem jest uniemożliwienie osobom fizycznym dostępu do szkodliwych materiałów poprzez propagowanie wspólnej kultury jądrowego bezpieczeństwa fizycznego.
Inicjatywy dotyczące weryfikacji w kwestiach jądrowych
37. Podczas Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2016 r. Unia i jej państwa członkowskie poparły ustanowienie grupy ekspertów rządowych ds. weryfikacji rozbrojenia jądrowego, z zadowoleniem przyjęły dyskusje grupy ekspertów rządowych i uzgodniły zalecenie dotyczące kontynuowania prac, z uwzględnieniem sprawozdania grupy ekspertów rządowych. UE w pełni poparła rezolucję Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 74/50 i ustanowienie nowej grupy ekspertów rządowych, która zbierze się w 2021 i 2022 r., by nadal rozważać rolę weryfikacji w dokonywaniu postępów w dziedzinie rozbrojenia jądrowego. Unia wspiera prace szerszych partnerstw i wspólnych mechanizmów weryfikacji i brała udział w pracach międzynarodowego partnerstwa na rzecz współpracy w dziedzinie weryfikacji rozbrojenia jądrowego (IPNDV) od jego inauguracji w 2015 r. UE popiera również punkt dotyczący działań związanych z weryfikacją w zakresie rozbrojenia jądrowego w planie Sekretarza Generalnego ONZ "Zabezpieczenie naszej wspólnej przyszłości: plan rozbrojenia".
Kwestie regionalne
38. Wspólny wszechstronny plan działania (JCPOA) jest jednym z kluczowych elementów światowego systemu nierozprzestrzeniania broni jądrowej oraz jednym z osiągnięć dyplomacji wielostronnej. Pełne wdrożenie tego porozumienia ma podstawowe znaczenie dla bezpieczeństwa europejskiego. UE wielokrotnie wyrażała ubolewanie z powodu ograniczania przez Iran jego zobowiązań w dziedzinie jądrowej na mocy JCPOA; proces ten rozpoczął się w lipcu 2019 r. i trwał przez cały 2020 r. i 2021 r. Trwające działania Iranu są niezgodne z JCPOA i mają poważne, a w niektórych przypadkach nieodwracalne skutki w zakresie proliferacji. UE nadal apelowała do Iranu, by wycofał się ze wszystkich działań, które są niezgodne z JCPOA, i by niezwłocznie powrócił do pełnej realizacji swoich zobowiązań w dziedzinie jądrowej, w szczególności do wdrażania protokołu dodatkowego i postanowień JCPOA dotyczących przejrzystości. Wysoki przedstawiciel UE działający w charakterze koordynatora wspólnej komisji ds. porozumienia jądrowego z Iranem jest nadal w pełni zaangażowany na rzecz utrzymania JCPOA i zapewnienia jego pełnego wdrożenia. W tym celu w 2021 r. wysoki przedstawiciel UE prowadził intensywne działania dyplomatyczne ze wszystkimi uczestnikami JCPOA i ze Stanami Zjednoczonymi, aby doprowadzić do wznowienia pełnego i skutecznego wdrażania JCPOA.
39. Jednocześnie UE nadal przyczynia się też do wdrażania JPCOA poprzez koordynowanie prac wspólnej komisji, jak również grup roboczych na szczeblu eksperckim, utworzonych w ramach tego planu działania. UE udziela również nadal wsparcia długoterminowej misji MAEA polegającej na weryfikowaniu i monitorowaniu zobowiązań Iranu związanych z kwestiami jądrowymi. Pomimo ograniczeń związanych z COVID Unia nadal współpracuje z Iranem w zakresie cywilnych zastosowań energii jądrowej na mocy załącznika III do JCPOA w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego.
Współpraca UE i Iranu w dziedzinie cywilnych zastosowań energii jądrowej obejmuje wsparcie na rzecz modernizacji reaktora badawczego w Araku (Chondab), wsparcie dla irańskiego organu regulacji bezpieczeństwa jądrowego (INRA), w tym utworzenie centrum bezpieczeństwa jądrowego w Teheranie, któremu UE zapewnia dostawy niezbędnego sprzętu, wsparcie dla elektrowni jądrowej Buszehr w przeprowadzeniu testów wytrzymałościowych oraz wsparcie dla prowadzonych przez MAEA w Iranie działań w zakresie weryfikacji i monitorowania. W pełni operacyjny pozostaje utworzony na mocy JPCOA kanał dostaw, który dokonuje przeglądu transferów produktów jądrowych lub produktów podwójnego zastosowania do Iranu. W 2021 r. delegatura UE w Wiedniu była gospodarzem ośmiu posiedzeń grupy roboczej ds. dostaw i przewodniczyła im.
40. UE i jej państwa członkowskie nadal wzywały Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną (KRLD), by podjęła konkretne kroki w celu rezygnacji, w sposób pełny, weryfikowalny i nieodwracalny, ze swojej broni jądrowej, istniejącego programu jądrowego, swoich rakiet balistycznych i wszelkiej innej broni masowego rażenia. Znalazło to odzwierciedlenie we wszystkich odnośnych oświadczeniach UE. UE wyraziła zaniepokojenie wyrażonym przez KRLD podczas VIII Zjazdu Partii zamiarem dalszego rozwoju broni jądrowej i środków jej przenoszenia oraz prezentacją nowych, jak się wydaje, systemów rakietowych podczas dużej parady w styczniu 2021 r. UE potępiła późniejsze podejmowane przez KRLD działania destabilizujące, w tym wystrzeliwanie pocisków balistycznych krótkiego zasięgu, wystrzeliwanie pocisków balistycznych klasy woda-ziemia, pocisków jak się wydaje wyposażonych w hipersoniczny pojazd szybujący i pocisków rakietowych z pociągu i innych pojazdów, oraz testowanie nowych rodzajów pocisków manewrujących. UE zachęcała partnerów o podobnych poglądach do przekazywania spójnych komunikatów potępiających naruszanie przez KRLD wielu rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ. UE zapewniła ścisłe wdrożenie sankcji nałożonych przez Radę Bezpieczeństwa ONZ, które zostały przetransponowane do prawa Unii, a także dodatkowych autonomicznych środków UE.
UE zachęcała wszystkie państwa członkowskie ONZ do pełnego wdrożenia sankcji ONZ, w tym poprzez wykorzystanie démarche dyplomatycznych w ponad siedemdziesięciu krajach oraz poprzez ścisłą komunikację z panelem ekspertów ONZ i Komitetem Sankcji na mocy rezolucji RB ONZ 1718. Jednocześnie UE wezwała KRLD, by konstruktywnie zareagowała na wyrażoną przez Stany Zjednoczone gotowość do dialogu i zaangażowała się w skuteczne dyskusje ze wszystkimi zainteresowanymi stronami, podkreślając stałą gotowość UE do wspierania nowego procesu dyplomatycznego. UE wezwała KRLD do pełnego przestrzegania wszystkich odpowiednich rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ oraz innych międzynarodowych obowiązków i zobowiązań, przywrócenia zgodności z NPT i umową o zabezpieczeniach wszechstronnych MAEA oraz do wprowadzenia w życie protokołu dodatkowego, a także wzywa KRLD do podpisania i ratyfikowania Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych.
Konferencja Rozbrojeniowa/Traktat o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych
41. UE nadal jednogłośnie potwierdza swoje przekonanie co do konieczności przeprowadzenia weryfikowalnego procesu rozbrojenia jądrowego i kontroli broni w oparciu o ten traktat oraz podkreśla konieczność zwiększenia wielostronnych wysiłków i reaktywowania wielostronnych organów negocjacyjnych, w szczególności Konferencji Rozbrojeniowej. Długoletnim priorytetem UE na forum Konferencji Rozbrojeniowej jest bezzwłoczne rozpoczęcie negocjacji dotyczących Traktatu o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej i innych jądrowych urządzeń wybuchowych (FMCT). UE popiera rozpoczęcie takich negocjacji na podstawie dokumentu CD/1299 i zawartego w nim mandatu. UE wzywa wszystkich członków Konferencji Rozbrojeniowej do niezwłocznego rozpoczęcia negocjacji w sprawie FMCT i rozpoczęcia prac nad innymi zagadnieniami w porządku obrad. UE zachęca również wszystkie państwa posiadające broń jądrową, które tego jeszcze nie uczyniły, do ogłoszenia i utrzymania w mocy natychmiastowego moratorium na produkcję materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych wybuchowych urządzeń jądrowych. Państwo członkowskie UE posiadające broń jądrową ogłosiło odnośne moratoria i dokonało demontażu takich obiektów.
BROŃ CHEMICZNA
42. UE nadal zapewniała polityczne, dyplomatyczne i finansowe wsparcie Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW), aby zapewnić pełne i skuteczne wdrożenie konwencji o broni chemicznej (CWC) i powszechne przystępowanie do niej.
43. W tym kontekście nadal wdrażana była decyzja Rady (WPZiB) 2019/538 z dnia 1 kwietnia 2019 r. w sprawie wsparcia działań Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW) w ramach wprowadzania w życie strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia 8 . Decyzja ta zapewnia wsparcie UE na rzecz głównych działań OPCW (takich jak wdrożenie na szczeblu krajowym, współpraca międzynarodowa, upowszechnienie, Program dla Afryki) w latach 2019-2022. Zapewnia też znaczący wkład w przekształcenie laboratorium OPCW w centrum ds. chemii i technologii i we wdrożenie decyzji C-SS-4/DEC.3 "Reagowanie na zagrożenia związane z użyciem broni chemicznej", przyjętej podczas specjalnej sesji konferencji państw stron CWC w dniu 27 czerwca 2018 r.
44. UE zdecydowanie popierała prace Zespołu ds. Oceny Deklaracji mające na celu usunięcie stwierdzonych luk i niespójności w pierwotnej deklaracji Syrii, prace misji wyjaśniającej służące badaniu doniesień o użyciu broni chemicznej w Syrii, a także prace Zespołu ds. Dochodzenia i Identyfikacji służące prowadzeniu dochodzeń w sprawie ataków chemicznych w Syrii i zidentyfikowaniu ich sprawców. W tym kontekście w dniu 21 czerwca 2021 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2021/1026 9 w sprawie wsparcia Programu Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW) na rzecz cyberbezpieczeństwa, cyberodporności i zabezpieczania informacji. Ponadto w dniu 25 listopada 2021 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2021/2073 10 w sprawie wsparcia zwiększenia skuteczności operacyjnej Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW) za pomocą obrazów satelitarnych.
45. Zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z dnia 28 czerwca 2018 r., w których zobowiązano UE do wspierania wykonania decyzji C-SS-4/DEC.3 specjalnej sesji konferencji państw stron konwencji o broni chemicznej z dnia 27 czerwca 2018 r. w celu ustanowienia mechanizmu ustalenia sprawstwa w odpowiedzi na powtarzające się przypadki użycia tej broni od 2012 r., a także z myślą o zapewnieniu przyjęcia przez OPCW projektu programu i budżetu na rok 2022-2023, UE przeprowadziła kampanie informacyjne w dużej liczbie państw stron CWC, zwracając się do nich o udział w 25. konferencji państw stron (CSP-25), która odbyła się w dniach 20-22 kwietnia 2021 r., i o wsparcie na rzecz pomyślnego wyniku jej drugiej części, a także o udział w 26. konferencji państw stron (CSP-26), która odbyła się w dniach 29 listopada-2 grudnia 2021 r.
46. W dniu 11 października 2021 r. na mocy decyzji Rady (WPZiB) 2021/1799 11 UE przedłużyła - o kolejne dwanaście miesięcy - obowiązywanie swojego systemu środków ograniczających rozprzestrzenianie i stosowanie broni chemicznej. Reżim sankcji wprowadzono w 2018 r., by objąć nim osoby i podmioty bezpośrednio odpowiedzialne za rozwój i stosowanie broni chemicznej oraz osoby i podmioty zapewniające wsparcie finansowe, techniczne lub materialne. Środki ograniczające są obecnie stosowane wobec 15 osób i 2 podmiotów.
47. W lutym 2021 r. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) ukończyła wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2017/1252 of 11 lipca 2017 r. wspierającej zwiększenie bezpieczeństwa chemicznego i chemicznego bezpieczeństwa fizycznego na Ukrainie zgodnie z wdrożeniem rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1540 (2004) w sprawie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia 12 . Proces ten ustanowiono w 2012 r. poprzez powołanie grupy roboczej ds. bezpieczeństwa chemicznego w ramach partnerstwa globalnego G-7. Na mocy tej decyzji UE wspierała budowanie zdolności krajowych w Ukrainie, w szczególności ustanowienie ukraińskiego krajowego centrum referencyjnego w celu identyfikowania kontrolowanych i toksycznych substancji chemicznych.
BROŃ BIOLOGICZNA
48. UE i jej państwa członkowskie zdecydowanie popierają konwencję o zakazie broni biologicznej i toksycznej (BTWC) i są bardzo zaangażowane w międzynarodowe wysiłki na rzecz poprawy bezpieczeństwa biologicznego i obrony biologicznej na całym świecie. Od 2006 r. na mocy wspólnych działań i decyzji Rady UE zapewniła ponad 11 mln EUR bezpośredniego wsparcia na rzecz BTWC. Dodatkowo UE zapewniła kolejne 6 mln EUR na wsparcie poprawy bezpieczeństwa biologicznego i obrony biologicznej w Ukrainie i wielu krajach Ameryki Łacińskiej, a także na wsparcie mechanizmu dochodzeniowego Sekretarza Generalnego w związku z domniemanym użyciem broni chemicznej i biologicznej.
49. W 2021 r. kontynuowano wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2019/97 z dnia 21 stycznia 2019 r. wspierającej Konwencję o zakazie broni biologicznej i toksycznej w ramach strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia 13 , jednak z uwagi na to, że pandemia COVID-19 wywarła znaczny wpływ na wykonywanie decyzji, Rada przyjęła decyzję przewidującą przedłużenie jej obowiązywania o rok na zasadzie bezkosztowej. Wspomniana decyzja przewiduje budżet w wysokości 3 mln EUR na rzecz Biura ONZ ds. Rozbrojenia (UNODA) na lata 2019-2023. Dzięki temu jednostka wspierająca realizację konwencji BTWC będzie pośredniczyć w realizacji sześciu nowych projektów na rzecz upowszechniania; budowania zdolności w zakresie wdrażania na szczeblu krajowym, w tym trzy wzajemne oceny; wspierania ochrony biologicznej w krajach globalnego Południa; opracowania narzędzi upowszechniania wiedzy, edukacji i zaangażowania; a także zwiększenia gotowości do reagowania na ataki biologiczne.
50. W dniu 25 listopada 2021 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2021/2072 14 wspierającą budowanie odporności w zakresie bezpieczeństwa biologicznego i ochrony biologicznej za pośrednictwem konwencji o zakazie broni biologicznej i toksycznej, która jest wdrażana przez UNODA i przewiduje budżet w wysokości 2 mln EUR na okres dwóch lat przeznaczony na na projekty zwiększające bezpieczeństwo biologiczne i ochronę biologiczną w Afryce w kontekście pandemii COVID-19.
51. W 2021 r. kontynuowano wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2019/1296 z dnia 31 lipca 2019 r. wspierającej zwiększenie bezpieczeństwa biologicznego oraz biologicznego bezpieczeństwa fizycznego na Ukrainie zgodnie z wdrożeniem rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1540 (2004) w sprawie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia 15 , jednak było to mocno utrudnione z powodu pandemii COVID-19. Wspomniana decyzja jest wykonywana przez OBWE i przewiduje wsparcie w wysokości 1,9 mln EUR w okresie trzech lat. Decyzją tą UE wspiera wzmocnienie bezpieczeństwa biologicznego oraz biologicznego bezpieczeństwa fizycznego na Ukrainie, poprzez poprawę ukraińskich przepisów ustawodawczych i regulacyjnych oraz jej systemów opieki zdrowotnej i systemów ochrony zdrowia zwierząt, a także podnoszenie świadomości wśród badaczy zajmujących się naukami biologicznymi.
52. W 2021 r. kontynuowano wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2019/2108 z dnia 9 grudnia 2019 r. wspierającej zwiększenie bezpieczeństwa biologicznego oraz ochrony biologicznej w Ameryce Łacińskiej zgodnie z wdrożeniem rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1540 (2004) w sprawie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia 16 , jednak było to mocno utrudnione z powodu pandemii COVID-19. Decyzja ta jest wykonywana przez Organizację Państw Amerykańskich i przewiduje wsparcie w wysokości 2,7 mln EUR w okresie trzech lat.
53. W 2021 r. kontynuowano wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2020/732 z dnia 2 czerwca 2020 r. wspierającej mechanizm dochodzeniowy Sekretarza Generalnego ONZ w związku z domniemanym użyciem broni chemicznej i biologicznej lub toksycznej 17 . Wspomniana decyzja jest wykonywana przez UNODA i przewiduje wsparcie w wysokości 1,4 mln EUR w okresie trzech lat.
54. W październiku 2021 r. UE przeprowadziła kampanię informacyjną w Nowym Jorku i Genewie, a także w stolicach wielu państw członkowskich ONZ. Celem było zachęcenie państw członkowskich ONZ, by podczas 76. sesji ZO ONZ nie zgodziły się na zaprezentowany przez Rosję projekt rezolucji w sprawie mechanizmu Sekretarza Generalnego ONZ, który to projekt był niezgodny z koncepcją mechanizmu - którą Ue zdecydowanie popiera - jako niezależnego międzynarodowego instrumentu służącego prowadzeniu dochodzeń w związku z domniemanym użyciem broni chemicznej i biologicznej. Drugi rok z rzędu rezolucja, której autorem jest Federacja Rosyjska, została odrzucona przez większość państw członkowskich ONZ.
RAKIETY BALISTYCZNE
Haski kodeks postępowania
55. Haski kodeks postępowania przeciwko rozprzestrzenianiu rakiet balistycznych (HCoC) jest owocem wysiłków społeczności międzynarodowej zmierzających do uregulowania kwestii rakiet balistycznych zdolnych do przenoszenia broni masowego rażenia. HCoC jest jedynym wielostronnym instrumentem służącym wprowadzaniu przejrzystości i budowaniu zaufania w zakresie rozprzestrzeniania rakiet balistycznych. Stając się sygnatariuszem kodeksu, członkowie podejmują dobrowolne zobowiązanie do przesyłania ostrzeżeń poprzedzających wystrzelenie rakiet balistycznych i rakiet nośnych oraz loty próbne. Państwa-sygnatariusze zobowiązują się również do składania rocznej deklaracji w sprawie ich polityki państwowej dotyczącej rakiet balistycznych i rakiet nośnych.
56. UE stanowczo popiera kodeks od jego powstania. Podpisały go wszystkie państwa członkowskie UE. Od czasu podpisania i wejścia w życie wiążącego politycznie HCoC w listopadzie 2002 r. w Hadze (Niderlandy) liczba sygnatariuszy wzrosła z 93 do 143. Wynika to również z działań dyplomatycznych wspierających upowszechnianie kodeksu, wielokrotnie ponawianych przez UE względem szeregu państw niebędących sygnatariuszami. W 2022 r. upływa 20. rocznica uchwalenia kodeksu, co stworzy okazję do zintensyfikowania działań informacyjnych wobec państw niebędących sygnatariuszami.
57. Przez ostatnią dekadę Rada UE przyjęła szereg decyzji WPZiB służących wspieraniu haskiego kodeks postępowania i nierozprzestrzeniania rakiet. Za pośrednictwem tych decyzji Rady, UE finansuje działania popularyzatorskie HCoC, w tym imprezy towarzyszące, prace naukowe, spotkania ekspertów i regionalne sesje informacyjne. Działania te są prowadzone przez Fondation pour la Recherche Stratégique z siedzibą w Paryżu; z reguły uczestniczy w nich również rotacyjny przewodniczący kodeksu. Od samego początku wiele państw członkowskich UE pełniło funkcję przewodniczącego HCoC i wniosło znaczący wkład w jego prace.
58. Poprzez decyzję Rady (WPZiB) 2017/2370 18 UE nadal: propaguje przystąpienie do kodeksu coraz większej liczby państw oraz, jako ostateczny cel, jego powszechny charakter; wspiera pełne wdrażanie kodeksu; propaguje dialog między państwami-sygnatariuszami a państwami niebędącymi sygnatariuszami, w celu wspomagania budowy zaufania oraz przejrzystości; zachęca do powściągliwości oraz tworzenia większej stabilności i bezpieczeństwa dla wszystkich; zwiększa widoczność kodeksu oraz zwiększa publiczną świadomość ryzyka i zagrożeń, jakie wiążą się z rozprzestrzenianiem rakiet balistycznych; oraz bada, w szczególności poprzez studia akademickie, możliwości wzmocnienia kodeksu i propagowania współpracy pomiędzy kodeksem a innymi stosownymi instrumentami wielostronnymi. W 2021 r., ze względu na wyzwania we wdrażaniu podczas pandemii COVID-19, okres wdrożenia decyzji (WPZiB) 2017/2370 przedłużono do dnia 21 stycznia 2023 r.
59. Ze względu na pandemię COVID-19 w 2021 r. zawieszono szereg działań lub przeprowadzono je w formacie hybrydowym lub wirtualnym. Odbyło się kilka wydarzeń informacyjnych, w tym:
a) wirtualna impreza towarzysząca dorocznemu zwykłemu posiedzeniu HCoC w czerwcu 2021 r.;
b) wirtualna impreza towarzysząca przy okazji posiedzenia Pierwszego Komitetu ZO ONZ w październiku 2021 r.;
c) wirtualne seminarium regionalne z udziałem państw francuskojęzycznych w marcu 2021 r.;
d) wirtualne seminarium regionalne z udziałem państw Ameryki Łacińskiej w kwietniu 2021 r.;
e) wirtualne seminarium regionalne z państwami Karaibów w czerwcu 2021 r.;
f) hybrydowa misja ekspertów do Sudanu Południowego w marcu 2021 r.; oraz
g) hybrydowa misja ekspertów do Demokratycznej Republiki Konga w listopadzie 2021 r.
Opublikowano też szereg dokumentów i krótszych dokumentów zawierających podsumowanie problemu.
REZOLUCJA RADY BEZPIECZEŃSTWA ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH NR 1540 ORAZ OGRANICZANIE ZAGROŻEŃ CBRJ
60. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1540 (2004) nadal jest jednym z kluczowych elementów międzynarodowej struktury służącej nieproliferacji. To pierwszy międzynarodowy instrument, który w zintegrowany i kompleksowy sposób zajmuje się bronią masowego rażenia, środkami jej przenoszenia i powiązanymi z nią materiałami. Rezolucja RB ONZ nr 1540 (2004) określa wiążące zobowiązania dla wszystkich państw. Ich celem jest zapobieganie uzyskiwaniu przez podmioty niepaństwowe dostępu do takiej broni, środków jej przenoszenia i powiązanych z taką bronią materiałów oraz powstrzymywanie ich przed takimi działaniami. Przyjęta na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych rezolucja zobowiązuje wszystkie państwa do przyjęcia niezbędnych przepisów uniemożliwiających podmiotom niepaństwowym zdobycie broni jądrowej, chemicznej lub biologicznej oraz do ustanowienia odpowiednich kontroli krajowych nad materiałami powiązanymi z tymi rodzajami broni, aby zapobiec nielegalnemu handlowi nimi. Dokonany w 2016 r. wszechstronny proces przeglądu wspomnianej rezolucji potwierdził jej główne przesłanie, znaczenie i nadrzędny charakter, co znalazło odzwierciedlenie w rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2325.
61. Aby wspomóc wdrażanie rezultatów wszechstronnego przeglądu z 2016 r. i przyczynić się do pełnej realizacji rezolucji RB ONZ nr 1540, w dniu 11 maja 2017 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2017/809 19 wspierającą wdrożenie rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1540 (2004) w sprawie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia.
Decyzja Rady obejmuje okres 56 miesięcy i jest wdrażana przez Biuro ONZ ds. Rozbrojenia (UNODA) w Nowym Jorku, które część prac związanych z wdrażaniem zleciło OBWE w Wiedniu. Finansowanie UE służy wspieraniu państw w identyfikowaniu konkretnej pomocy technicznej, zwiększaniu świadomości co do odpowiednich programów pomocy technicznej, a także zacieśnieniu współpracy z organizacjami międzynarodowymi i regionalnymi w celu wspierania starań na rzecz budowania zdolności krajowych.
62. JRC przekazało oficjalnie przewodniczącemu komitetu utworzonego na mocy rezolucji nr 1540 kopię atlasu handlu produktami o znaczeniu strategicznym, wspólnie opracowanego przez JRC i Argonne National Laboratory podlegające amerykańskiemu Departamentowi Energii. Atlas handlu produktami o znaczeniu strategicznym został opracowany, by wspierać rozumienie globalnych tendencji w handlu towarami o znaczeniu strategicznym, tj. towarami mającymi wojskową wartość strategiczną, w tym produktami podwójnego zastosowania. Atlas opublikowano w dwóch tomach, przedstawiających obraz handlu produktami o znaczeniu strategicznym w podziale na poszczególne kraje 20 i towary 21 . Atlas handlu produktami o znaczeniu strategicznym wykorzystywany jest m.in. przez Światową Organizację Celną. Z tego względu uznano, że ma on znaczenie dla grupy ekspertów pracujących w ramach komitetu utworzonego na mocy rezolucji nr 1540.
63. Inicjatywę w zakresie centrów doskonałości UE ds. CBRN zainaugurowano w 2010 r. jako program budowania na całym świecie zdolności w zakresie ograniczania zagrożeń, czy to zamierzonych, przypadkowych czy wynikających z przyczyn naturalnych, związanych z materiałami lub czynnikami chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi i jądrowymi oraz zagrożeń dla powiązanych z nimi instalacji i obiektów. W inicjatywie uczestniczą obecnie 62 państwa partnerskie, zgrupowane wokół ośmiu sekretariatów regionalnych, zlokalizowane w następujących regionach: atlantyckie wybrzeże Afryki, Azja Środkowa, Afryka Wschodnia i Środkowa, kraje Rady Współpracy Państw Zatoki, Bliski Wschód, Afryka Północna i Sahel, Azja Południowo-Wschodnia oraz Europa Południowo-Wschodnia i Wschodnia.
64. Inicjatywa była finansowana w ramach Instrumentu na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju, który wygasł w 2020 r. i został zastąpiony Instrumentem Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej (NDICI) na lata 2021-2027. W myśl sprawozdania Europejskiego Trybunału Obrachunkowego z 2018 r. (SR14/2018, ECA) centra poczyniły postępy w ograniczaniu zagrożeń związanych z materiałami CBRJ poprzez zwiększanie zdolności i usprawnianie współpracy na szczeblu krajowym i regionalnym oraz poprzez propagowanie kultury bezpieczeństwa i współpracy. Państwa uczestniczące są wspierane w staraniach na rzecz ustanowienia, na zasadzie dobrowolności i przy stosowaniu opartego na zapotrzebowaniu, regionalnego podejścia, krajowych i regionalnych struktur koordynacji i zarządzania. Platformy te służą rozwijaniu i wzmacnianiu krajowych strategii politycznych w zakresie CBRJ i budowaniu zdolności na podstawie konkretnych potrzeb, ocen ryzyka i krajowych planów działania. Są wspierane z kilku projektów współpracy regionalnej finansowanych w ramach inicjatywy i otwarte na inne instrumenty finansowania. Od 2010 r. sfinansowano 90 projektów regionalnych. Budżet inicjatywy na okres jedenastu lat, poczynając od 2010 r., wynosi ok. 275 mln EUR.
65. Sieć centrów doskonałości jest obecnie dobrze rozwinięta. W czasie pandemii COVID-19 dowiodła swojej solidności i trwałości, gdy kilka sekretariatów regionalnych przygotowało szereg webinariów w celu wymiany wiedzy fachowej oraz podzielenia się doświadczeniami i najlepszymi praktykami w zakresie zarządzania epidemią. Doraźne wsparcie dla kilku państw pomogło im wprowadzić odpowiednie procedury w celu wykrywania pierwszych przypadków zakażeń. Pomoc długoterminowa, ze szczególnym uwzględnieniem Afryki, będzie nadal służyć zwiększeniu zdolności w zakresie wczesnego wykrywania i kontroli wysoce niebezpiecznych patogenów w ramach podejścia "Jedno zdrowie". W kilku regionach (Azja Środkowa, Europa Południowo-Wschodnia i Wschodnia, Bliski Wschód) zostały rozwinięte lub są w trakcie rozwijania regionalne plany działania dotyczące CBRJ oraz współpraca międzyregionalna.
Ponadto inicjatywa ta jest na tyle dojrzała, że może wspierać dalsze działania służące zajęciu się kwestiami zarządzania bezpieczeństwem w związku z cyberprzestępczością, terroryzmem, infrastrukturą krytyczną, podrabianymi produktami leczniczymi, zagrożeniami hybrydowymi i materiałami wybuchowymi, jak również dalsze rozwijanie współpracy w zakresie forensyki jądrowej, kontroli granicznej i kontroli wywozu produktów podwójnego zastosowania. Działania wspierane w ramach inicjatywy obejmują realizację działań edukacyjnych i szkoleniowych w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego w celu zwiększenia jądrowego bezpieczeństwa fizycznego, organizację ćwiczeń symulacyjnych i ćwiczeń w terenie w oparciu o scenariusze obejmujące przemyt materiałów jądrowych, szkolenie młodych specjalistów ds. jądrowego bezpieczeństwa fizycznego oraz utworzenie regionalnego systemu informacyjnego w zakresie forensyki jądrowej.
66. Jeśli chodzi o wewnętrzne aspekty łagodzenia zagrożeń związanych z CBRJ, pod koniec 2019 r. dokonano przeglądu wdrażania planu działania na rzecz zwiększenia gotowości w przypadku zagrożeń dotyczących bezpieczeństwa chemicznego, biologicznego, radiologicznego i jądrowego przedstawionego przez Komisję w październiku 2017 r. jako część większego pakietu dotyczącego zwalczania terroryzmu, a dokument ten jest nadal uważany za obowiązujące ramy polityczne w dziedzinie CBRJ. W programie przeciwdziałania terroryzmowi na rok 2020 przewidziano wzmocnienie niektórych aspektów CBRJ, mianowicie związanych z zagrożeniem spowodowanym czynnikami chemicznymi i z ochroną biologiczną. Jeśli chodzi o ten pierwszy aspekt, Komisja bada obecnie możliwość ograniczenia dostępu do niektórych substancji chemicznych, które mogłyby zostać wykorzystane w złych zamiarach. Prace nad wykrywaniem CBRJ - w tym koordynowane przez Komisję testy oprzyrządowania podejmowane przez niektóre państwa członkowskie - postępowały zgodnie z planem. Jednak w 2020 r. trzeba było wstrzymać niektóre działania związane z CBRJ rozpoczęte w 2019 r.; chodzi w szczególności o kampanię szkoleniową dla unijnych organów ścigania w zakresie zagrożeń radiologicznych, które była prowadzona przez ośrodek szkoleniowy EUSECTRA w Karlsruhe w Niemczech.
67. Wykonanie planu działania wspierają projekty współfinansowane przez Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego - część dotyczącą współpracy policyjnej. Wśród wybranych inicjatyw dwie były szczególnie istotne z punktu widzenia polityki w dziedzinie CBRJ. Pierwsza z nich (Mall-CBRN) dotyczy ochrony przed CBRJ oraz przygotowania na skutki jej użycia w dużych centrach handlowych, natomiast druga (Safe Stadium) stosuje podobne podejście do dużych aren sportowych, w szczególności stadionów piłkarskich. Jedną z korzyści płynących z obu inicjatyw jest obecność odpowiednich użytkowników końcowych w konsorcjach, np. klubu piłkarskiego Real Madryt.
OŚRODKI ANALITYCZNE
68. Na podstawie decyzji Rady 2010/430/WPZiB 22 realizacja strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia jest aktywnie wspomagana przez Konsorcjum UE ds. Nieproliferacji i Rozbrojenia, które rozpoczęło działalność w styczniu 2011 r. W dniu 26 lutego 2018 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2018/299 23 , która przedłuża wsparcie UE dla działań konsorcjum na okres 2018-2022 poprzez wykorzystanie dotychczasowych osiągnięć i dodanie nowych projektów.
69. Działania konsorcjum przyczyniły się do zwiększenia wiedzy państw trzecich i społeczeństwa obywatelskiego o wysiłkach podejmowanych przez UE i w istotny sposób wpłynęły na kształtowanie unijnej polityki w dziedzinie nieproliferacji i rozbrojenia. Konsorcjum jest platformą umożliwiającą nieformalne kontakty między praktykami w tej dziedzinie i stymulującą dialog między różnymi podmiotami. Jego działalność pomogła zwiększyć świadomość wyzwań związanych z bronią masowego rażenia i bronią konwencjonalną i poszukiwać rozwiązań pozwalających sprostać tym wyzwaniom. Opiera się ono na rozległej sieci 104 ośrodków analitycznych i badawczych w całej Europie, skupiającej członków ze wszystkich państw członkowskich UE, a także z krajów partnerskich, takich jak Norwegia, Serbia, Szwajcaria, Turcja i Ukraina. W 2021 r. do sieci dołączyło pięć instytutów.
70. Wszystkie wydarzenia organizowane przez konsorcjum zapewniały różnorodność uczestników i prelegentów pod względem płci, wieku, wiedzy fachowej i reprezentacji geograficznej. Ze względu na okoliczności związane z pandemią COVID-19 wydarzenia te, z jednym wyjątkiem w 2021 r., odbyły się w formacie wirtualnym lub hybrydowym. W szczególności w 2021 r. konsorcjum zorganizowało następujące działania w celu wdrożenia różnych aspektów decyzji (WPZiB) 2018/299:
a) wydarzenie zatytułowane "Nieproliferacja, kontrola zbrojeń i rozbrojenie: zmiany w tej dziedzinie i ścieżki kariery" (10 lutego 2021 r.);
b) posiedzenie uzupełniające warsztaty UE dla młodego pokolenia dotyczące nieproliferacji i rozbrojenia (EU Non-Proliferation and Disarmament Next Generation Follow-Up Meeting) (13 kwietnia 2021 r.);
c) wydarzenie pt. "Rola Unii Europejskiej w zakresie nieproliferacji i rozbrojenia oraz jej współpraca ze środowiskiem akademickim i młodszym pokoleniem" (29 kwietnia 2021 r.);
d) wydarzenie zatytułowane "Czy chcesz się ubiegać o pracę w organizacji międzynarodowej? Wskazówki i spostrzeżenia dla młodych specjalistów" (6 września 2021 r.);
e) kurs wprowadzający na temat rozprzestrzeniania broni masowego rażenia dla studentów nauk biologicznych i chemicznych (22-26 lutego 2021 r.);
f) seminarium ad hoc na temat wykorzystania potencjalnych wniosków z pandemii COVID-19 do wzmocnienia BTWC, zorganizowane w formie dwóch sesji (17 maja 2021 r. i 7 czerwca 2021 r.);
g) druga część seminarium ad hoc dotyczącego wzmacniania w Europie edukacji na temat nierozprzestrzeniania i rozbrojenia (28 czerwca 2021 r.);
h) seminarium ad hoc pt. "W kierunku wspólnego zrozumienia ryzyka i zagrożeń dla bezpieczeństwa, bezpieczeństwa fizycznego i zrównoważonego rozwoju w przestrzeni kosmicznej", z udziałem ekspertów unijnych i międzynarodowych, zorganizowane w formie dwóch sesji (część I 8 lipca 2021 r. i część II 13 października 2021 r.);
i) 10. posiedzenie konsultacyjne UE, z udziałem urzędników UE i ekspertów europejskich (16-17 września 2021 r.);
j) 2. wizyta w Brukseli stypendystów ONZ w dziedzinie rozbrojenia (w fizycznej obecności uczestników - 6-8 października 2021 r.);
k) 5. doroczne posiedzenie europejskiej sieci niezależnych ośrodków analitycznych zajmujących się nieproliferacją i rozbrojeniem (26 listopada 2021 r.);
l) 10. konferencja UE poświęcona nieproliferacji i rozbrojeniu (6-7 grudnia 2021 r.);
m) warsztaty "Next Generation" (15 grudnia 2021 r.).
71. W 2021 r. konsorcjum publikowało comiesięczny biuletyn, jak również wydało sześć dokumentów UE dotyczących nieproliferacji i rozbrojenia 24 . Szkolenia obejmują kurs e-uczenia się dotyczący nieproliferacji i rozbrojenia oraz polityk UE, a także wsparcie dla 36 staży poświęconych nieproliferacji i rozbrojeniu w ośrodkach należących do sieci w latach 2018-2021.
KONTROLA WYWOZU
72. W 2021 r. działająca w Radzie grupa robocza COARM (Grupa Robocza ds. Wywozu Broni Konwencjonalnej) kontynuowała prace nad realizacją postulatów przedstawionych w konkluzjach Rady na temat przeglądu wspólnego stanowiska Rady 2008/944/WPZiB w sprawie kontroli wywozu broni 25 . Grupa robocza COARM przygotowała decyzję Rady o certyfikatach użytkownika końcowego w kontekście wywozu broni strzeleckiej i lekkiej oraz amunicji do tych rodzajów broni. Decyzja została przyjęta w styczniu 2021 r. i przyczynia się do dalszego zbliżenia polityk państw członkowskich w zakresie wywozu broni. ESDZ rozpoczęła prace nad bazą zawierającą dane urzędników wydających zezwolenia, która dodatkowo zwiększy konwergencję strategii politycznych państw członkowskich w zakresie wywozu broni. Grupa robocza COARM kontynuowała działania informacyjne i regularny dialog z szeregiem interesariuszy, w tym organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, MKCK i przedstawicielami europejskiego przemysłu obronnego.
73. UE kontynuowała również działania informacyjne mające na celu wspieranie państw trzecich w tworzeniu systemu kontroli wywozu broni oraz propagowanie upowszechniania Traktatu o handlu bronią. W ramach decyzji Rady (WPZiB) 2020/1464 z dnia 12 października 2020 r. w sprawie propagowania skutecznych kontroli wywozu broni 26 , realizowanej przez niemiecki Federalny Urząd Gospodarki i Kontroli Eksportu (BAFA), odbyło się kilka warsztatów i wydarzeń dotyczących pomocy indywidualnej - ze względu na pandemię głównie w formacie wirtualnym. Ponadto na mocy decyzji Rady (WPZiB) 2017/915 27 i zastępującej ją decyzji Rady (WPZiB) 2021/2309 z dnia 22 grudnia 2021 r. w sprawie działań informacyjnych Unii wspierających wdrożenie Traktatu o handlu bronią 28 , realizowanej przez BAFA i Expertise France, przeprowadzono kolejne regionalne działania informacyjne, dostosowane do potrzeb krajowe programy pomocy oraz warsztaty poświęcone pomocy indywidualnej ad hoc. W 2021 r. UE postanowiła, za pośrednictwem decyzji Rady (WPZiB) 2021/649 29 , wspierać działania Sekretariatu ATT w celu wsparcia wdrażania Traktatu o handlu bronią. Projekt ten dodatkowo wzmacnia wielostronne ramy wsparcia leżące u podstaw Traktatu o handlu bronią.
74. W ramach dialogu politycznego w 2021 r. zorganizowano spotkania z Norwegią i Stanami Zjednoczonymi dotyczące kwestii kontroli wywozu broni. Spotkania te zapewniły forum dla owocnych dyskusji na temat kwestii będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, takich jak polityki eksportowe wobec określonych miejsc przeznaczenia, kwestie zgodności i kontroli oraz proces Traktatu o handlu bronią.
75. W kontekście Pierwszego Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ONZ UE aktywnie sprzeciwiła się rezolucji Chin zatytułowanej "Promowanie współpracy międzynarodowej w zakresie pokojowego wykorzystania w kontekście bezpieczeństwa międzynarodowego". Chiny przedstawiły rezolucję, w której zwróciły się do Sekretariatu ONZ o zasięgnięcie opinii wszystkich państw członkowskich ONZ na temat tzw. "bezpodstawnych ograniczeń" w wywozie do krajów rozwijających się produktów wrażliwych i objętych kontrolą. UE uważa, że rezolucja ta tworzy fałszywą dychotomię między pokojowym wykorzystaniem materiału jądrowego, chemicznego i biologicznego z jednej strony a środkami i systemami kontroli wywozu z drugiej strony. Kontrola wywozu jest niezbędna do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz do zapobiegania rozprzestrzenianiu wrażliwych produktów i materiałów. Istniejące systemy kontroli wywozu wynikają z międzynarodowych zobowiązań prawnych.
76. W 2021 r. UE nadal regularnie aktualizowała swoje przepisy, aby odzwierciedlić rozwój sytuacji w zakresie wielostronnych reżimów kontroli eksportu. W związku z tym 20 października 2021 r. Komisja Europejska przyjęła rozporządzenie delegowane aktualizujące unijny wykaz kontrolny produktów podwójnego zastosowania zgodnie z decyzjami podjętymi w ramach wielostronnych systemów kontroli wywozu w 2020 r. Zaktualizowany wykaz kontrolny zawiera nową uwagę dotyczącą kontroli komór biohermetycznych, izolatorów lub komór bezpieczeństwa biologicznego w celu objęcia kontrolą każdego izolatora spełniającego wszystkie cechy wymienione w opisie produktu, niezależnie od jego przeznaczenia i oznaczenia. Wprowadza on również zmianę definicji "nadstopów", aby określić wytrzymałość na rozciąganie takich materiałów.
77. Grupa Koordynacyjna ds. Podwójnego Zastosowania nadal wspierała skuteczne i spójne wdrażanie kontroli wywozu w UE. W 2021 r. opracowano nowe funkcje "elektronicznego systemu rejestracji produktów podwójnego zastosowania", aby umożliwić stosowanie nowych przepisów rozporządzenia, np. wymianę informacji na temat odmów w przypadku wewnątrzunijnych transferów produktów bardzo wrażliwych. Wdrożono również nową funkcję wspierającą wymianę informacji z właściwym organem Zjednoczonego Królestwa na mocy protokołu w sprawie Irlandii Północnej. Po kilku latach przygotowań w dwóch państwach członkowskich (Łotwie i Rumunii) w 2021 r. wprowadzono elektroniczny system udzielania zezwoleń opracowany przez Komisję, natomiast inne państwa członkowskie kontynuowały przygotowania do jego wprowadzenia w 2022 r. Aby zapewnić przejrzystość co do kontroli wywozu i działań dotyczących udzielania zezwoleń, opublikowano roczne sprawozdanie dotyczące kontroli wywozu 30 , a 8 grudnia 2021 r. zorganizowano Forum Kontroli Wywozu 2021, w którym udział wzięli interesariusze z państw członkowskich oraz przedstawiciele przemysłu i społeczeństwa obywatelskiego 31 .
78. W wyniku przeglądu polityki UE w zakresie kontroli wywozu, w dniu 20 maja 2021 r. przyjęto nowe rozporządzenie (UE) 2021/821 32 , które weszło w życie we wrześniu 2021 r. Kompleksowe zmiany wprowadzone przez to nowe rozporządzenie, aby zwiększyć wydajność i skuteczność kontroli, obejmują zaktualizowane definicje i parametry kontroli, harmonizację, uproszczenie i cyfryzację udzielania zezwoleń, intensywniejszą wymianę informacji i współpracę z państwami trzecimi. Nowe rozporządzenie wprowadza nowatorski wymiar dotyczący "bezpieczeństwa ludzkiego", tak aby UE mogła reagować na wyzwania związane z powstającymi technologiami podwójnego zastosowania - zwłaszcza technologiami cyberinwigilacji - które stwarzają ryzyko dla bezpieczeństwa narodowego i międzynarodowego, w tym dla ochrony praw człowieka. Przewiduje ono również, że UE może reagować na wyzwania związane z powstającymi technologiami.
79. W 2021 r. na działania w ramach wielostronnych systemów kontroli wywozu nadal istotnie wpływała pandemia; posiedzenia plenarne musiały zostać odwołane, przełożone lub zorganizowane w ograniczonym formacie, jednak spotkania wirtualne umożliwiły grupom roboczym wykonanie pewnych prac i podjęcie decyzji w sprawie propozycji technicznych. UE uczestniczyła w posiedzeniach Grupy Australijskiej i Grupy Dostawców Jądrowych (NSG). Chociaż posiedzenie plenarne NSG odbyło się w ograniczonym formacie fizycznym i z ograniczonym procesem decyzyjnym, w związku z czym nie wprowadzono żadnych zmian w wytycznych NSG, odegrało ono zasadniczą rolę w utrzymaniu ciągłości działania grupy.
80. W sześciu regionach kontynuowano wdrażanie programu EU P2P w zakresie kontroli wywozu, by zwiększać skuteczność systemów kontroli wywozu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania i powiązanych materiałów, sprzętu i technologii. W 2021 r. program obejmował 41 państw, w tym państwa, które są częścią ukierunkowanych inicjatyw w zakresie kontroli wywozu z Ukraińskim Centrum Nauki i Techniki oraz Międzynarodowym Centrum Nauki i Techniki w Kazachstanie. Inicjatywy te obejmują czternaście państw. Odbyło się wiele warsztatów regionalnych, krajowych wydarzeń pomocowych i doraźnych seminariów wspierających, z uwagi na pandemię głównie w formacie wirtualnym.
81. Nadal prowadzono intensywną koordynację programu EU P2P w zakresie kontroli wywozu z kierowanym przez amerykański Departament Stanu programem dotyczącym kontroli wywozu i powiązanego bezpieczeństwa granic. Zorganizowano wspólne europejsko-amerykańskie seminaria poświęcone wymianie informacji na temat metodologii oceny zagrożenia, zdefiniowaniu wspólnych wskaźników oddziaływania i skoordynowaniu wsparcia w terenie. W dniach 16-20 sierpnia 2021 r. FPI i JRC zorganizowały w formacie wirtualnym 7. edycję letniego uniwersytetu EU P2P poświęconą strategicznym kontrolom handlu i przeznaczoną dla krajów partnerskich programu EU P2P w zakresie kontroli wywozu produktów podwójnego zastosowania. Portal UE P2P https://cbrn-risk-mitigation.network.europa.eu/eu-p2p-export-control-programme_en nadal służy jako platforma dla wszystkich programów informacyjnych UE w zakresie kontroli wywozu broni konwencjonalnej i produktów podwójnego zastosowania z myślą o zindywidualizowaniu wymiany informacji z krajami partnerskimi UE. Program będzie nadal finansowany w ramach ISWMR - "Globalny wymiar Europy".
82. W 2021 r. JRC opublikowało drugą zmienioną wersję podręcznika dotyczącego kontroli wywozu substancji chemicznych i udostępniło również bazę danych na swojej stronie internetowej 33 .
83. W styczniu 2021 r. JRC Komisji opublikowało nową internetową platformę TIM Dual-Use, umożliwiającą zmapowanie ponad 70 mln streszczeń badań (Scopus), patentów (Patstat) i projektów finansowanych przez UE (baza danych CORDIS) wraz z ponad 200 algorytmami wyszukiwania dokumentów istotnych z perspektywy podwójnego zastosowania 34 .
84. Reżim Kontrolny Technologii Rakietowych (MTCR) jest nieformalnym i dobrowolnym stowarzyszeniem państw, które wyznają wspólne cele nierozprzestrzeniania bezzałogowych systemów przenoszenia broni zdolnych do przenoszenia broni masowego rażenia i które dążą do koordynacji krajowych wysiłków w zakresie udzielania zezwoleń na wywóz mających na celu zapobieganie jej rozprzestrzenianiu. Rządy uczestniczące w MTCR zobowiązały się do przestrzegania wspólnych wytycznych dotyczących polityki wywozowej (wytyczne MTCR), które mają zastosowanie do całościowego wspólnego wykazu kontrolowanych artykułów (załącznik MTCR dotyczący sprzętu, oprogramowania i technologii). Partnerzy w ramach MTCR regularnie wymieniają się informacjami na temat odnośnych krajowych kwestii związanych z udzielaniem zezwoleń na wywóz. Wytyczne MTCR i jego wykazy kontrolne stanowią międzynarodowe wartości odniesienia dla najlepszych praktyk w zakresie kontroli wywozu produktów i technologii powiązanych z pociskami rakietowymi.
85. W kontekście MTCR kwestią o fundamentalnym dla UE znaczeniu pozostaje dostęp do tego reżimu zablokowany dla dziewięciu państw członkowskich UE, a mianowicie Chorwacji, Cypru, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Rumunii, Słowacji i Słowenii.
86. Ponadto dla funkcjonowania i wiarygodności reżimów kontroli wywozu, takich jak MTCR, kluczowe znaczenie ma ciągłość i przewidywalność w przewodniczeniu. Państwa członkowskie UE, które są członkami MTCR, przedstawiły nieformalny dokument zatytułowany "Kwestie dotyczące przewodnictwa" z myślą o rozpatrzeniu na posiedzeniu plenarnym możliwości zachęcania do trwałego przewodnictwa reżimu i jego wspierania. UE będzie nadal angażować się w dyskusje z członkami na temat różnych opcji. W kontekście reżimu UE zawsze opowiada się za przyjmowaniem zdecydowanych oświadczeń MTCR skierowanych do opinii publicznej, odzwierciedlających międzynarodowe obawy dotyczące przypadków wystrzelenia rakiet balistycznych i znaczących postępów w technologii rakietowej poczynionych przez Iran i KRLD.
PRZESTRZEŃ KOSMICZNA
87. UE i jej państwa członkowskie nadal były aktywnie zaangażowane w promowanie ochrony bezpiecznego, pewnego i zrównoważonego środowiska przestrzeni kosmicznej oraz pokojowego użytkowania przestrzeni kosmicznej na sprawiedliwych i wzajemnie akceptowanych zasadach, z myślą o obecnych i przyszłych pokoleniach. W ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych Unia nadal podkreślała wagę środków budowy przejrzystości i zaufania oraz potrzebę opowiadania się za odpowiedzialnym zachowaniem. W tym kontekście UE wydała na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ oświadczenia dotyczące przestrzeni kosmicznej.
88. UE i jej państwa członkowskie podtrzymywały swoje zdecydowane zobowiązanie na rzecz zapobiegania wyścigowi zbrojeń w przestrzeni kosmicznej, co ma zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia międzynarodowego bezpieczeństwa i stabilności oraz dla zapewnienia długoterminowego wykorzystania środowiska przestrzeni kosmicznej do celów pokojowych. UE nadal wyrażała zaniepokojenie w związku z rozwojem wszelkiej broni przeciwsatelitarnej i takiego potencjału, w tym typu naziemnego, i podkreśla znaczenie szybkiego zajęcia się tym problemem w ramach międzynarodowych wysiłków na rzecz zapobiegania wyścigowi zbrojeń w przestrzeni kosmicznej.
89. UE i jej państwa członkowskie z zadowoleniem przyjęły utworzenie grupy roboczej ds. trwałego zrównoważonego charakteru działań prowadzonych w przestrzeni kosmicznej w ramach Podkomitetu Naukowo-Technicznego Komitetu ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej. Grupa robocza ułatwi wymianę doświadczeń, dobrych praktyk i wniosków wyciągniętych z wdrażania przyjętych wytycznych, pomoże w podnoszeniu świadomości i budowaniu zdolności oraz zajmie się nowymi wyzwaniami w zakresie trwałego zrównoważonego charakteru działań prowadzonych w przestrzeni kosmicznej, takimi jak megakonstelacje.
90. UE i jej państwa członkowskie po przyjęciu nowej rezolucji w sprawie ograniczania zagrożeń dzięki odpowiedzialnemu zachowaniu, tj. rezolucji 75/36 Zgromadzenia Ogólnego ONZ 35 , przyczyniły się do sporządzenia sprawozdania SG ONZ dzięki wspólnemu wkładowi UE i kilku wkładom krajowym. Ponadto z zadowoleniem przyjęły rezolucję 76/231 Zgromadzenia Ogólnego ONZ w sprawie ograniczania zagrożeń kosmicznych poprzez normy, przepisy i zasady odpowiedzialnego zachowania 36 , jako podjęty w porę krok w kierunku zmniejszenia zagrożeń i ryzyka związanego z przestrzenią kosmiczną oraz promowania odpowiedzialnego zachowania w przestrzeni kosmicznej, zwłaszcza w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. W pełni poparły powołanie otwartej grupy roboczej, która umożliwi podjęcie szczegółowej dyskusji na temat ograniczania zagrożeń poprzez odpowiedzialne zachowania. Zachęciły wszystkie państwa do konstruktywnego zaangażowania się w wypracowanie wspólnego rozumienia pojęcia "odpowiedzialnego zachowania w przestrzeni kosmicznej", w które to prace UE także wniesie łączny wkład. Potwierdziły również, jak ważne jest wspólne kontynuowanie i intensyfikowanie wysiłków na rzecz sprostania wyzwaniom związanym z przestrzenią kosmiczną, przy zaangażowaniu wszystkich państw członkowskich ONZ i odpowiednich organizacji.
KLAUZULE DOTYCZĄCE NIEROZPRZESTRZENIANIA BMR
91. Zgodnie ze swoją polityką nierozprzestrzeniania BMR i z konkluzjami Rady z 2003 r. UE kontynuowała prace nad włączaniem zobowiązań dotyczących nierozprzestrzeniania BMR do umów z państwami trzecimi. W 2021 r. przeprowadzono negocjacje z Tajlandią w sprawie umowy o partnerstwie i współpracy.
INNE FORA WIELOSTRONNE
92. UE nadal aktywnie uczestniczyła w posiedzeniach grupy G-7 w składzie dyrektorów ds. nieproliferacji (NPDG). W 2021 r. UE brała udział w spotkaniach pod przewodnictwem Zjednoczonego Królestwa, które skupiły się na aktualnych zagadnieniach dotyczących nieproliferacji i rozbrojenia, a także na poczynieniu dalszych postępów w koordynacji pracy NPDG w zakresie skoordynowanej reakcji na nieustanne prowokacje ze strony KRLD oraz w ocenie zabezpieczeń MAEA.
93. UE pozostaje zaangażowana w globalne partnerstwo przeciwko rozprzestrzenianiu broni i materiałów masowego rażenia. W 2021 r. UE przyjęła decyzję Rady wspierającą budowanie odporności w zakresie bezpieczeństwa biologicznego i ochrony biologicznej za pośrednictwem BTWC w kontekście realizowanej pod egidą globalnego partnerstwa sztandarowej inicjatywy na rzecz ograniczania zagrożenia biologicznego w Afryce. Ponadto UE uczestniczy w globalnym partnerstwie poprzez pomoc techniczną (ocena zagrożenia, krajowe plany działania) zapewnianą na całym świecie w ramach inicjatywy w zakresie centrów doskonałości UE ds. CBRN.
