Czas pracy w przemyśle i handlu.

USTAWA

z dnia 18 grudnia 1919 r.

o czasie pracy w przemyśle i handlu. ^*

Art.  1. ¹

Czas pracy wszystkich pracowników, zatrudnionych na mocy umowy w przemyśle, handlu, górnictwie, komunikacji i przewozie oraz innych zakładach pracy, choćby na zysk nie obliczonych, a prowadzonych w sposób przemysłowy, niezależnie od tego, czy te zakłady pracy są własnością prywatną, czy państwową, czy też organów samorządowych wynosi bez wliczenia przerw odpoczynkowych najwyżej 8 godzin na dobę, w sobotę 6 godzin na dobę i nie może przekraczać 46 godzin na tydzień.

Art.  2.

Za czas pracy uważa się liczbę godzin, przez które pracownik obowiązany jest na mocy umowy pozostawać w zakładzie pracy lub poza nim do rozporządzenia kierownika robót.

W górnictwie czas, zużyty na wjazd i wyjazd, wlicza się w czas pracy. Regulamin wewnętrzny kopalni winien określić wyraźnie kolejność, w jakiej zjazd i wyjazd robotników, pracujących w górnictwie, ma się odbywać.

Art.  3.

Czas pracy osób, zatrudnionych w przemyśle przewozowym, o ile tego wymagają techniczne warunki pracy, może Minister Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu, a w zakładach pracy, podlegających bezpośrednio poszczególnym ministerstwom, właściwy minister w porozumieniu z Ministrem Opieki Społecznej, po wysłuchaniu opinji związków zawodowych pracowników i pracodawców danej gałęzi, uregulować osobnem rozporządzeniem, zastępując normy, ustalone w niniejszej ustawie przez normy równoważne.

Art.  4.

Konieczne odstępstwa od ustalonego w art. 1, 10 i 14 czasu pracy celem wykonywania robót, poprzedzających produkcję lub po niej następujących, oraz robót, mających na celu pilnowanie materiałów lub zakładów pracy, jako też w rzemiosłach na wsi i w miasteczkach ze względu na związek tych rzemiosł z pracą na roli, określi dla każdej kategorji pracowników osobnem rozporządzeniem Minister Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu, a w dziedzinie pracy w rzemiosłach, wymienionych w tym artykule, i z Ministrem Rolnictwa i Reform Rolnych, odnośnie zaś do zakładów pracy, podlegających bezpośrednio poszczególnym ministerstwom - właściwy minister w porozumieniu z Ministrem Opieki Społecznej.

Art.  5. ²

Minister Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu lub z innymi zainteresowanymi ministrami może po zasiągnięciu opinji organizacyj zawodowych pracowników i pracodawców wydawać osobne przepisy, regulujące rozłożenie czasu pracy, ustalonego w art. 1 dla osób, zatrudnionych w zakładach, w których praca jest uzależniona od pory roku i warunków atmosferycznych, w ten sposób, że wskutek skrócenia czasu pracy w pewnych okresach nastąpi przedłużenie czasu pracy w innych okresach, przyczem przeciętny czas pracy, obliczony na przyjętą liczbę tygodni, nie przekroczy 46 godzin na tydzień, a dzienny czas pracy 10 godzin.

Umowy zbiorowe, zawarte pomiędzy zainteresowanemi organizacjami zawodowemi pracowników i pracodawców, mogą regulować czas pracy osób, zatrudnionych w zakładach, wymienionych w ustępie poprzednim, w sposób odmienny niż czynią to przepisy niniejszej ustawy lub rozporządzeń, wydanych na podstawie niniejszego artykułu, pod warunkiem jednakże, iż postanowienia tych umów nie będą zawierały niekorzystnych dla pracownika odstępstw od przepisów ustawowych.

Art.  6.

Minister Opieki Społecznej w porozumieniu z właściwymi ministrami ureguluje w drodze rozporządzeń czas pracy osób, zatrudnionych w zakładach leczniczych.

Tygodniowy czas pracy osób, zatrudnionych w zakładach, objętych niniejszym artykułem, nie może przekraczać 60 godzin na tydzień, nie wyłączając niedziel i dni świątecznych.

Art.  7. ³

(uchylony).

Art.  8.

Przedłużenie czasu pracy jest dopuszczalne w wypadkach następujących:

a) 4 W razie gdy z powodu zaszłych lub grożących zakładowi pracy żywiołowych wydarzeń lub nieszczęśliwych wypadków jest to konieczne dla zapewnienia bezpieczeństwa pracujących, dla utrzymania w całości zakładu pracy i umożliwienia dalszego jego ruchu, dla wykonania robót, których niewykonanie spowodować by mogło zepsucie materiałów lub urządzeń mechanicznych, oraz w portach dla zabezpieczenia zagrożonego ładunku w razie awarii statku. Czas pracy w powyższych przypadkach nie może przekraczać 12 godzin na dobę, chyba że chodzi o akcję ratowniczą. W przypadkach tych może być czas pracy przedłużony w każdym dniu tygodnia, nie wyłączając niedzieli. Pracodawca winien bezzwłocznie zgłosić przypadek, powodujący konieczność przedłużenia czasu pracy, do właściwego obwodowego inspektora pracy,

b) 5 W przypadkach, spowodowanych szczególnymi udowodnionymi potrzebami zakładu pracy, może być czas pracy przedłużony za otrzymanym uprzednio zezwoleniem okręgowego inspektora pracy, w handlu dla celów dorocznej inwentaryzacji - za uprzednim zawiadomieniem właściwego obwodowego inspektora pracy, a przy pracach przeładunkowych w portach morskich dla dokończenia rozpoczętego załadunku lub wyładunku statku - za zawiadomieniem właściwego obwodowego inspektora pracy. Ilość godzin nadliczbowych dla poszczególnego pracownika nie może wynosić więcej niż 4 godziny na dobę, a łącznie więcej niż 120 godzin na rok.

c) 6 W zakładach o ruchu ciągłym, o ile utrzymanie w ruchu zakładu pracy niezbędnie tego wymaga. W takich zakładach może okręgowy inspektor pracy w porozumieniu z wojewodą, po wysłuchaniu opinji związków zawodowych pracowników i pracodawców, zezwolić na przedłużenie czasu pracy poszczególnych grup pracowników przeciętnie do 56 godzin tygodniowo. Ustalony w art. 1 ośmiogodzinny czas pracy na dobę może być w tych zakładach przedłużony jednego dnia w każdym tygodniu dla jednej lub dwóch po sobie następujących zmian robotników.

d) 7 W przypadkach spowodowanych koniecznościami gospodarczymi Rada Ministrów na wniosek Ministra Pracy i Opieki Społecznej, zgłoszony w porozumieniu z właściwym ministrem i po zasięgnięciu opinii Centralnej Rady Związków Zawodowych, może na określony przeciąg czasu, nie dłużej jednak niż na jeden rok, zezwolić na przedłużenie albo nakazać skrócenie czasu pracy w dniu lub tygodniu w poszczególnych gałęziach pracy względnie kategoriach zakładów pracy, na obszarze całego Państwa albo na jego części.

e) 8 W zakładach pracy lub w ich oddziałach, w których czas pracy w tygodniu trwał krócej niż 46 godzin, dopuszczalne jest odrobienie nie przepracowanych w ten sposób godzin w następnych trzech tygodniach pod warunkiem, iż czas pracy na dobę nie będzie przekraczać 9 godzin, a liczba godzin pracy w powyższym okresie 4-tygodniowym - 184.

Odrabianie godzin pracy, przewidziane w ustępie poprzednim, może nastąpić, jeżeli kierownik zakładu pracy zawiadomi o tem inspektora pracy właściwego obwodu, podając wykaz dni i godzin nieprzepracowanych, zamierzony rozkład czasu pracy oraz liczbę zatrudnionych w ten sposób pracowników.

Odrabianiu nie podlegają godziny nie przepracowane w niedziele i w dni świąt uroczystych, które w liczbie 8 określa dla całości lub poszczególnych obszarów Państwa rozporządzenie Rady Ministrów, wydane na wniosek Ministra Opieki Społecznej.

Art.  8a. ⁹

W zakładach o ruchu ciągłym dozwolona jest w sobotę stała ciągła praca 8 godzin na zmianę, jednak w tym przypadku pracownicy muszą otrzymywać osobną zapłatę za 2 godziny nadliczbowe według norm, ustalonych w art. 16.

Art.  9.

Podlegające niniejszej ustawie zakłady pracy obowiązane są prowadzić dla każdego pracownika osobne wykazy godzin nadliczbowych z oznaczeniem należnej za nie płacy.

Art.  10.

W niedziele i dni świąteczne, ustawą oznaczone, praca w zakładach, podlegających niniejszej ustawie, jest wzbroniona, z wyjątkiem wypadków, przewidzianych w art. 11.

Art.  11.

Praca w niedziele i dni świąteczne jest dozwolona:

a) 10 dla wykonywania robót koniecznych ze względu na ich użyteczność społeczną i codzienne potrzeby ludności, a w szczególności dla utrzymania wodociągów, oświetlenia, dla czyszczenia, przy komunikacji, w aptekach, w hotelach i jadłodajniach, w kąpielach rzecznych i morskich oraz we wszelkich kąpielach w miejscach kuracyjnych, w zakładach, służących opiece chorych, w teatrach i widowiskach publicznych;

b) w zakładach o ruchu ciągłym dla wykonywania robót, które ze względu na techniczną naturę produkcji nie mogą być wstrzymane;

c) 11 w portach morskich przy pracach przeładunkowych statków: praca w dniach Nowego Roku, Narodowego Święta Odrodzenia Polski (22 lipca) oraz pierwszego dnia świąt Bożego Narodzenia, Wielkiej Nocy i Zielonych Świąt może się odbywać jedynie w wyjątkowych przypadkach za zgodą obwodowego inspektora pracy;

d) 12 w przypadkach, przewidzianych w art. 8 pkt a) i d);

e) 13 (skreślona).

Art.  12.

We wszystkich wypadkach stosowania pracy w niedziele (w myśl art. 11), z wyjątkiem przewidzianych w art. 8a należy poprzednio zawiadomić o tem właściwy Urząd Inspekcji Pracy.

Art.  13.

O ile pracownicy pracują w niedziele w myśl przepisów art. 11 ustawy niniejszej, muszą otrzymać wzamian wolny dzień w tygodniu.

W zakładach o ruchu ciągłym, pracujących w myśl przepisów art. 8c ustawy niniejszej przeciętnie do 56 godzin tygodniowo, musi być czas pracy w ten sposób podzielony, by każdy robotnik mógł korzystać w każdym okresie 3-tygodniowym z dwukrotnego co najmniej 24-godzinnego odpoczynku.

Art.  14.

Praca nocna, to jest w czasie od godziny 9 wieczór do 5 rano. a w zakładach, pracujących na dwie zmiany, od 10 wieczór do 4 rano jest wzbroniona, z wyjątkiem wypadków, przewidzianych w art. 15.

Art.  15. ¹⁴

Praca nocna dopuszczalna jest we wszelkich zakładach o ruchu ciągłym oraz w innych przypadkach, przewidzianych w art. 8 oraz w art. 11 pkt a) i c).

Art.  16. ¹⁵

Praca w godzinach nadliczbowych, przewidziana w przepisie art. 8 niniejszej ustawy, ma być wynagradzana co najmniej 50% dodatkiem do płacy normalnej. Za godziny nadliczbowe ponad 2 godziny dziennie oraz za pracę w godzinach nadliczbowych, przypadających na noc lub w niedziele i święta, dodatek ten ma wynosić co najmniej 100%. Przy pracy akordowej dodatki powyższe będą obliczone na podstawie płacy za czas, o ile ich umową w danym zakładzie inaczej nie unormowano.

Art.  16a. ¹⁶

Pracownicy zajmujący kierownicze i inne samodzielne stanowiska pracy mogą być zatrudnieni w miarę konieczności poza normalnymi godzinami pracy bez stosowania ograniczeń przewidzianych w ustawie.

Kierownicze i inne samodzielne stanowiska pracy, o których mowa w ust. 1, określa się w układach zbiorowych pracy albo w przepisach normujących płace wydawanych w porozumieniu z odpowiednimi instancjami związków zawodowych. Rada Ministrów wyda w porozumieniu z Centralną Radą Związków Zawodowych ogólne wytyczne w sprawie określenia stanowisk, o których mowa w ust. 1.

Pracownikom zajmującym stanowiska określone w trybie przewidzianym w ust. 2 nie przysługuje prawo do oddzielnego wynagrodzenia za pracę wykonywaną poza normalnymi godzinami pracy.

Prawo do oddzielnego wynagrodzenia wraz z dodatkami przewidzianymi w art. 16 ustawy przysługuje jednak za pracę wykonywaną na polecenie zwierzchnika w niedziele i święta, jeżeli za te dni pracownik nie otrzymał innego dnia wolnego od pracy lub za pracę wykonywaną poza normalnymi godzinami pracy nie należącą do zakresu funkcji pracownika.

Przepisu ust. 4 nie stosuje się do kierowników zakładów pracy i ich stałych zastępców.

Art.  17.

Najdalej po każdych 6 godzinach pracy ma nastąpić przerwa, nie krótsza niż jednogodzinna, podczas której ruch maszyn powinien być tam, gdzie na to zezwalają techniczne warunki pracy, wstrzymany, a pracownik wedle swej woli może opuścić miejsce pracy. W zakładach o ruchu ciągłym oraz w tych, w których z powodu natury pracy pracownik nie może miejsca pracy opuścić, praca może trwać bez wyżej wymienionej godzinnej przerwy; w takim razie jednak pracownik musi otrzymać możność spożycia posiłku podczas ruchu zakładu pracy.

Minister Opieki Społecznej może udzielać zezwolenia dla poszczególnych gałęzi pracy, kategoryj zakładów lub poszczególnych zakładów pracy bądź ich oddziałów, o ile tego wymagać będą warunki pracy, na niestosowanie lub skracanie przerwy, przewidzianej w niniejszym artykule.

Tryb i warunki udzielania tych zezwoleń określą osobne rozporządzenia Ministra Opieki Społecznej; rozporządzeniami temi Minister Opieki Społecznej może również przekazać udzielanie zezwoleń organom inspekcji pracy.

Art.  18.

Winni przekroczenia przepisów niniejszej ustawy oraz rozporządzeń, wydanych na jej podstawie, będą karani za pierwszym razem grzywną od 200 zł do 1.000 zł lub aresztem do 3 miesięcy, w razie zaś powtórzenia przekroczenia - aresztem na czas od 2 tygodni do 3 miesięcy. Przepisy o łagodzeniu kar, zawarte w ustawach karnych, nie będą miały zastosowania do przestępstw, przewidzianych w niniejszym artykule w okresie do dnia 31 grudnia 1932 r.

Do orzekania o czynach, przewidzianych w ust. 1 niniejszego artykułu, powołani są obwodowi inspektorzy pracy.

Art.  19.

W wypadkach, gdy zakład pracy nie jest zarządzany osobiście przez właściciela, odpowiedzialnym za przestępstwa, wymienione w art. 18, jest kierownik zakładu pracy, wyznaczony stosownie do art. 9 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 16 marca 1928 r. o umowie o pracę robotników (Dz. U. R. P. Nr. 35, poz. 324).

Właściciel jest odpowiedzialny narówni z kierownikiem, jeżeli przestępstwo było popełnione za jego wiedzą, bądź gdy właściciel nie dobrał odpowiedniego kierownika.

W wypadkach, gdy właściciel zakładu pracy nie wyznaczył kierownika zakładu pracy, odpowiedzialnym jest właściciel zakładu pracy.

Jeżeli właścicielem zakładu jest osoba prawna, odpowiedzialnemi są te osoby, które powołane są do zawiadywania interesami osoby prawnej.

Przepisy niniejszego artykułu nie uchylają postanowień, dotyczących udziału (współwiny) w przestępstwie.

Art.  20.

Wykonanie niniejszej ustawy porucza się Ministrowi Opieki Społecznej w porozumieniu z Ministrem Przemysłu i Handlu, odnośnie zaś do zakładów pracy, podlegających poszczególnym ministrom, porucza się wykonanie ustawy właściwemu ministrowi w porozumieniu z Ministrem Opieki Społecznej.

Art.  21.

Ustawa niniejsza wchodzi w życie w cztery tygodnie po jej ogłoszeniu; równocześnie tracą moc obowiązującą wszystkie inne przepisy dotąd w tym przedmiocie wydane, o ile są sprzeczne z postanowieniami niniejszej ustawy.

Przepisy przejściowe.

Art.  1.

W wypadkach wyjątkowych może minister, powołany w myśl art. 20 do wykonania niniejszej ustawy, po wysłuchaniu opinji interesowanych związków zawodowych pracowników i pracodawców, odroczyć jej wykonanie dla pewnych kategoryj pracy nie dłużej jednak, niż na przeciąg 6 miesięcy. Dalsze odroczenie w wymienionych wypadkach, jednak nie dłużej niż na rok, nastąpić może tylko z decyzji Rady Ministrów.

Art.  2.

W miejscowościach, w których nie istnieją jeszcze Urzędy Inspekcji Pracy, aż do ich utworzenia, kompetencje, tymże urzędom w niniejszej ustawie przyznane, należą do władz administracyjnych I instancji.

Art.  3.

Wprowadzenie czasu pracy, przewidzianego w ustawie niniejszej w zakładach, w których dotychczas stosowany był czas dłuższy, nie może pociągać za sobą zmniejszenia zarobków.

* Tekst jednolity uwzględnia zmiany wynikające z ustawy z dnia 22 marca 1933 r. (Dz.U.33.27.227) zmieniającej nin. ustawę z dniem 1 stycznia 1934 r., z zastosowaniem nowej, ciągłej numeracji jednostek redakcyjnych.

1 Art. 1 zmieniony przez art. 1 pkt 1 dekretu z dnia 19 września 1946 r. (Dz.U.46.51.285) zmieniającego nin. ustawę z dniem 17 października 1946 r.

2 Art. 5 zmieniony przez art. 1 pkt 2 dekretu z dnia 19 września 1946 r. (Dz.U.46.51.285) zmieniającego nin. ustawę z dniem 17 października 1946 r.

3 Art. 7 uchylony przez art. 4 pkt 1 ustawy z dnia 19 kwietnia 1950 r. o skróconym czasie pracy szczególnie uciążliwej lub wykonywanej w szkodliwych warunkach (Dz.U.50.20.174) z dniem 5 maja 1950 r.

4 Art. 8 lit. a) zmieniona przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. (Dz.U.50.13.122) zmieniającej nin. ustawę z dniem 8 kwietnia 1950 r.

5 Art. 8 lit. b):

- zmieniona przez art. 110 pkt 1 rozp. z mocą ustawy Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 grudnia 1934 r. o unormowaniu właściwości władz i trybu postępowania w niektórych działach administracji państwowej (Dz.U.34.110.976) z dniem 31 stycznia 1935 r.

- zmieniona przez art. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. (Dz.U.50.13.122) zmieniającej nin. ustawę z dniem 8 kwietnia 1950 r.

6 Art. 8 lit. c) zmieniona przez art. 110 pkt 2 rozp. z mocą ustawy Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 28 grudnia 1934 r. o unormowaniu właściwości władz i trybu postępowania w niektórych działach administracji państwowej (Dz.U.34.110.976) z dniem 31 stycznia 1935 r.

7 Art. 8 lit. d) zmieniona przez art. 1 dekretu z dnia 29 marca 1951 r. (Dz.U.51.17.137) zmieniającego nin. ustawę z dniem 30 marca 1951 r.

8 Art. 8 lit. e) zmieniona przez art. 1 pkt 2 dekretu z dnia 19 września 1946 r. (Dz.U.46.51.285) zmieniającego nin. ustawę z dniem 17 października 1946 r.

9 Art. 8a dodany przez art. 1 pkt 3 dekretu z dnia 19 września 1946 r. (Dz.U.46.51.285) zmieniającego nin. ustawę z dniem 17 października 1946 r.

10 Art. 11 lit. a) zmieniona przez art. 12 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 14 kwietnia 1967 r. o godzinach otwarcia placówek handlu detalicznego, zakładów gastronomicznych i zakładów usługowych dla ludności oraz o rozkładzie czasu pracy pracowników w nich zatrudnionych (Dz.U.67.13.56) z dniem 20 lipca 1967 r.

11 Art. 11 lit. c) dodana przez art. 1 pkt 2 lit. a) ustawy z dnia 20 marca 1950 r. (Dz.U.50.13.122) zmieniającej nin. ustawę z dniem 8 kwietnia 1950 r.

12 Art. 11 lit. d) zmieniona i według numeracji ustalonej przez art. 1 pkt 2 lit. b) ustawy z dnia 20 marca 1950 r. (Dz.U.50.13.122) zmieniającej nin. ustawę z dniem 8 kwietnia 1950 r.

13 Art. 11 lit. e) skreślona przez art. 12 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 14 kwietnia 1967 r. o godzinach otwarcia placówek handlu detalicznego, zakładów gastronomicznych i zakładów usługowych dla ludności oraz o rozkładzie czasu pracy pracowników w nich zatrudnionych (Dz.U.67.13.56) z dniem 20 lipca 1967 r.

14 Art. 15 zmieniony przez art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 20 marca 1950 r. (Dz.U.50.13.122) zmieniającej nin. ustawę z dniem 8 kwietnia 1950 r.

15 Art. 16:

- zmieniony przez art. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia 1936 r. (Dz.U.36.28.222) zmieniającej nin. ustawę z dniem 20 kwietnia 1936 r.

- zmieniony przez art. 1 dekretu z dnia 16 maja 1945 r. (Dz.U.45.21.117) zmieniającego nin. ustawę z dniem 11 czerwca 1945 r.

16 Art. 16a dodany przez art. 1 ustawy z dnia 1 lipca 1958 r. (Dz.U.58.44.219) zmieniającej nin. ustawę z dniem 18 lipca 1958 r.

• Identyfikator: Dz.U.1933.94.734 t.j.
• Rodzaj: Ustawa
• Tytuł: Czas pracy w przemyśle i handlu.
• Data aktu: 18/12/1919
• Data ogłoszenia: 01/12/1933
• Data wejścia w życie: 07/02/1920