[COM(2021) 205 final](2021/C 517/08)
(Dz.U.UE C z dnia 22 grudnia 2021 r.)
Sprawozdawczym: Marie-Françoise GONDARD-ARGENTI
Wniosek o konsultację Komisja Europejska, 1.7.2021
Podstawa prawna Art. 304 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej
Data przyjęcia przez sekcję 2.9.2021
Data przyjęcia na sesji plenarnej 22.9.2021
Sesja plenarna nr 563
Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się) 235/0/7
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny (EKES) z zadowoleniem przyjmuje obecny przegląd skoordynowanego planu dotyczącego sztucznej inteligencji (AI), będący wynikiem wspólnych prac Komisji Europejskiej i państw członkowskich. Wzywa do jego szybszego wdrożenia dzięki mobilizacji wszystkich właściwych podmiotów.
1.2. EKES popiera całościowe podejście, jakie Komisja przyjęła w strategii na rzecz sztucznej inteligencji sprzyjającej włączeniu społecznemu i zrównoważonej, oparte na tworzeniu ekosystemu doskonałości i zaufania. Projekt planu i wniosek dotyczący rozporządzenia, z których każdy jest przedmiotem odrębnej opinii, stanowią dwa filary działań mających zapewnić Europie pozycję globalnego gracza w dziedzinie AI.
1.3. Aby przynieść oczekiwane korzyści gospodarcze, społeczne, środowiskowe i w dziedzinie zdrowia publicznego dla wszystkich obywateli Europy bez jakiejkolwiek dyskryminacji, plan musi nadać nowy impuls edukacji poprzez włączenie kwestii etycznych i środowiskowych, uczenia się i rozwijania umiejętności przez całe życie, a także kwestii związanych z innowacyjnością oraz wsparcia dla pracowników i przedsiębiorstw, w tym najmniejszych.
1.4. W świecie pracy kluczem do sukcesu jest zaufanie. Sztuczna inteligencja nie stanowi wyjątku od tej zasady. EKES uważa za słuszne, by ten nowy plan przypisywał kluczową rolę dialogowi społecznemu i partnerom społecznym w całym procesie. Chociaż kwestia umiejętności ma zasadnicze znaczenie, refleksja powinna obejmować wszystkie kwestie związane z automatyzacją w świecie pracy.
1.5. EKES zaleca Komisji, by w ramach politycznych, które zamierza ustanowić, zdecydowanie zachęcała państwa członkowskie do wzmocnienia dialogu społecznego i obywatelskiego na temat kwestii i narzędzi związanych z AI.
1.6. EKES przypomina, że zaufanie jest uzależnione od prawa każdego pracownika, konsumenta i obywatela do wytłumaczalności procesów algorytmicznych, ponieważ mają one wpływ na ich życie i środowisko. Nowy skoordynowany plan obejmować ten wymóg przejrzystości i wytłumaczalności, nierozerwalnie związany z prawem każdego obywatela do kwestionowania decyzji podejmowanych wyłącznie za pomocą algorytmu.
1.7. EKES uważa, że UE może stać się wiarygodnym światowym liderem w dziedzinie AI, pod warunkiem że będzie istniała niezawodna koordynacja między instytucjami UE, państwami członkowskimi i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim - partnerami społecznymi, konsumentami i obywatelami - z jasno określonymi obowiązkami każdej ze stron. Koordynacja między instytucjami europejskimi, między nimi a państwami członkowskimi oraz między państwami członkowskimi zmaksymalizuje ogólne oddziaływanie, zapewniając szybką i spójną realizację polityk i programów inwestycyjnych.
1.8. Chociaż AI jest z natury globalna, jest bezpośrednio zależna od skali swojego wdrożenia. Poprzez uczynienie państw członkowskich kluczowymi podmiotami AI na arenie światowej skoordynowany plan staje się kamieniem węgielnym europejskiej strategii w zakresie AI.
1.9. EKES z zadowoleniem przyjmuje fakt, iż w zmienionym skoordynowanym planie zaproponowano konkretne działania mające na celu pobudzenie wdrażania strategii krajowych i zwiększenie synergii. Będzie on jednak miał sens tylko wtedy, gdy będzie ściśle powiązany z europejską strategią w zakresie danych - stworzeniem europejskiej przestrzeni danych i ich ochrony - oraz strategią dotyczącą cyberbezpieczeństwa.
1.10. Aby zrekompensować brak wiążącej koordynacji, EKES zaleca wprowadzenie stałego monitorowania poczynionych postępów za pomocą wskaźników skuteczności działania opracowanych przez wszystkie zainteresowane strony.
1.11. EKES zachęca państwa członkowskie do wykorzystania Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności - a także innych instrumentów finansowych, takich jak program "Horyzont Europa", program "Cyfrowa Europa" i InvestEU - do wspierania rozwoju i przyjmowania AI, zwłaszcza przez małe przedsiębiorstwa. Najnowszy raport EBI wskazuje drogę, którą należy podążać 1 .
2. Uwagi ogólne
2.1. Komisja zamierza uczynić UE światową siłą napędową rozwoju AI zorientowanej na człowieka, sprzyjającej włączeniu społecznemu, bezpiecznej, zrównoważonej i godnej zaufania. Wyciągnąwszy wnioski z kryzysu sanitarnego, Komisja pragnie przyspieszyć inwestycje, wzmocnić obecne środki i ściśle je dostosować, aby sprzyjać synergii i sprawności 2 . EKES popiera pilne i zdecydowane zastosowanie tego podejścia w celu wzmocnienia wewnętrznej i międzynarodowej doskonałości UE.
2.2. EKES odnotowuje postępy poczynione od czasu pierwszego skoordynowanego planu z 2018 r. W zaktualizowanym planie wyraźnie określono priorytety: inwestowanie w infrastrukturę i wymianę danych, wspieranie doskonałości poprzez wykorzystanie innowacji i umiejętności, zapewnienie wiarygodności i przejrzystości w całym łańcuchu wartości. Inwestycje w wysokości 7 mld EUR w 2019 r. (+30 %) uważa się za pozytywny znak.
2.3. Skoordynowany plan jest zgodny z wymogiem poszanowania praw podstawowych i socjalnych oraz niedyskryminacji przez algorytmy. Niniejsza opinia jest nierozerwalnie powiązana z opinią w sprawie wspólnego wniosku dotyczącego rozporządzenia, które zajmuje się aspektami etycznymi i ustanawia zharmonizowane przepisy 3 .
2.4. EKES uważa, że ramy etyczne oraz uznana i wspólna norma wraz ze skoordynowanym planem to kluczowe czynniki katalizujące i organizujące, pozwalające zyskać zaufanie Europejczyków, a zatem i ich akceptację dla sztucznej inteligencji, a jednocześnie zapewniające przewagę konkurencyjną i atut na szczeblu globalnym.
2.5. To zaufanie obywateli jest nierozerwalnie powiązane z prawem do wytłumaczalności algorytmów i możliwością zakwestionowania wszelkich decyzji mających wpływ na życie obywateli. Twórcy i użytkownicy AI i jej zastosowań muszą mieć obowiązek zachowywania czujności, co powinno się przekładać na regularne audyty i testy. Człowiek musi zachować kontrolę nad podejmowaniem decyzji.
2.6. EKES jest zaniepokojony ryzykiem fragmentacji związanym z różnymi strategiami krajowymi i wzywa państwa członkowskie do zacieśnienia współpracy w interesie UE, zwłaszcza w dziedzinie cyberbezpieczeństwa, która jest ich wyłączną prerogatywą, ale stanowi podstawę planu.
2.7. EKES wzywa, by AI była zrównoważona pod względem celów gospodarczych, społecznych i ekologicznych przy poszanowaniu odpowiedzialności gospodarczej, społecznej i ekologicznej.
3. Uwagi szczegółowe
3.1. Ambicje Komisji są w pełni uzasadnione i wymagają od niej współpracy z państwami członkowskimi, sektorem prywatnym i zorganizowanym społeczeństwem obywatelskim w celu:
- przyspieszenia inwestycji w AI z myślą o szybkiej i odpornej odbudowie gospodarczej i społecznej w oparciu o zaawansowane rozwiązania cyfrowe,
- wdrożenia na czas zaplanowanych struktur i programów, aby czerpać uprawnione korzyści przysługujące podmiotom, które jako pierwsze przyjęły technologię lub ją wdrożyły,
- zapewnienia optymalnej spójności polityki, aby uniknąć rozdrobnienia i wspólnie stawić czoła temu globalnemu wyzwaniu.
3.2. EKES z zadowoleniem przyjmuje zamiar Komisji, by w latach 2021-2027 wykorzystywać program "Cyfrowa Europa" i program "Horyzont Europa" w wysokości co najmniej 1 mld EUR rocznie: oczekiwany efekt dźwigni spowoduje wzrost publicznych i prywatnych inwestycji w sztuczną inteligencję do 20 mld EUR rocznie w tym samym okresie. Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF) wzmocni ów efekt dźwigni.
3.3. Tworzenie sprzyjających warunków - dane i infrastruktura
3.3.1. EKES wzywa Komisję i państwa członkowskie do intensyfikacji współpracy i koordynacji w zakresie zarządzania AI: wdrażania strategii krajowych, dzielenia się wiedzą, doświadczeniem i dobrymi praktykami w celu przyspieszenia rozwoju i wykorzystania AI oraz podjęcia związanych z nią globalnych wyzwań.
3.3.2. Dostępność, przystępność i swobodny przepływ danych to warunki wstępne rozwoju A - wraz ze strategią w zakresie danych - ich ochrony i cyberbezpieczeństwa. EKES przypomina, że sprawna wymiana danych osobowych zależy od ścisłej koordynacji i pełnej zgodności z RODO. Podobnie jak bezpieczeństwo i przejrzystość danych norma może zapewnić przewagę konkurencyjną w globalnej rywalizacji 4 . EKES popiera rozwój europejskiej przestrzeni danych i poszczególnych przestrzeni sektorowych.
3.3.3. Poza niektórymi systemami AI, które nie są zależne od danych, wydajność AI zależy bezpośrednio od ilości, znaczenia i jakości dostępnych danych. EKES uważa zatem, że niezbędny jest zoptymalizowany potencjał, który ułatwi elastyczną, interoperacyjną i bezpieczną wymianę danych. Popiera wskazanie kluczowych dziedzin, takich jak produkcja przemysłowa, Zielony Ład, mobilność, zdrowie, finanse, energia, w celu dokładnego monitorowania rozwoju sytuacji i oceny postępów.
3.3.4. EKES popiera:
- cele znacznego zwiększenia mocy obliczeniowej dostępnej w Europie z myślą o wykorzystywaniu i podnoszeniu wartości danych w czasie rzeczywistym, jak i cel tworzenia i produkowania w UE niezbędnych procesorów, połączone z programem zrównoważonego rozwoju,
- koncepcję danych wykorzystywanych w interesie ogólnym rozumianą jako udostępnienie danych przez władze publiczne w celu udzielenia im pomocy lub zachęcenia do dzielenia się danymi uznanymi za istotne 5 , poprzez włączenie danych pochodzących od podmiotów działających na terytorium europejskim, ale nie uczestniczących w europejskiej polityce przemysłowej.
3.3.5. EKES oczekuje, że państwa członkowskie zwiększą swoje zaangażowanie w badania i innowacje, aby rozwinąć struktury, infrastrukturę i instrumenty niezbędne dla wspólnego dobra oraz przyczynić się do suwerenności UE w dziedzinie AI.
3.4. Wspieranie doskonałości od laboratorium do rynku - innowacje i partnerstwa
3.4.1. EKES wspiera całościowe podejście do uczynienia z UE obszaru doskonałości, od badań podstawowych i innowacji po wprowadzanie do obrotu. Uważa, że konieczne jest, by UE i państwa członkowskie przyspieszyły współpracę w celu stworzenia odpowiednich warunków do innowacji, możliwości biznesowych związanych z AI oraz rozwoju talentów i umiejętności zgodnie z europejską wizją zorientowania na ludzi i zaufanie. Z zadowoleniem stwierdza, że horyzontalne struktury współpracy wspierają te ambicje.
3.4.2. EKES z zadowoleniem przyjmuje ambicje Komisji, by zachęcać do eksperymentowania, wzmacniać regionalne ośrodki innowacji cyfrowych we współpracy z inicjatywami krajowymi i regionalnymi oraz dzielić się doświadczeniami. Te ośrodki innowacji i platformy "na żądanie" ułatwiają przyjęcie AI przez mikroprzedsiębiorstwa i MŚP, a także zapewniają ukierunkowane wsparcie finansowe. EKES uważa, że ważne jest wspieranie przedsiębiorstw typu startup, typu scale-up oraz tradycyjnych MŚP w rozwijaniu AI.
3.4.3. EKES podkreśla jednak, że polityka biegunów doskonałości nie może podważać normalnego, długoterminowego finansowania standardowych laboratoriów badawczych z obawy przed opóźnieniem pojawienia się technologii przełomowych.
3.4.4. EKES pragnie wspierać programy akulturacji dla organizacji, mikroprzedsiębiorstw i MŚP poprzez rozwój ukierunkowanych sieci wsparcia. Pożądane byłoby, aby inicjatywy ustanowione w celu wspierania dostępu mikroprzedsiębiorstw i MŚP do AI (ośrodki testowo-doświadczalne, ośrodki innowacji cyfrowych i platforma "Sztuczna inteligencja na żądanie") zostały wzmocnione i ocenione pod kątem praktycznych skutków dla tych przedsiębiorstw z myślą o dokonywaniu ulepszeń.
3.4.5. Z niedawnego badania zleconego przez EKES wynika, że konieczne jest zwiększenie skali, czy to w odniesieniu do dostępu do niezbędnych umiejętności, do puli danych dla algorytmów, do niezbędnych środków finansowych, czy też w odniesieniu do ukierunkowania na wystarczająco duży rynek, aby zapewnić szybką amortyzację kosztownej infrastruktury. Decydenci muszą zatem traktować mikroprzedsiębiorstwa i MŚP priorytetowo i proponować odpowiednie polityki. W obliczu szkód gospodarczych spowodowanych pandemią pilną koniecznością jest obecnie wspieranie rozwoju AI w przedsiębiorstwach typu startup, typu scale-up oraz tradycyjnych MŚP.
3.4.6. EKES popiera rozwój poletek doświadczalnych w celu testowania nowych pomysłów w warunkach zbliżonych do rzeczywistych i wspierania sprawności. Zaleca lepsze dzielenie się wynikami i ich wzajemne uznawanie bez granic.
3.4.7. Doskonałość badań odzwierciedla talenty i umiejętności, którymi dysponują laboratoria, ale także zaufanie użytkowników do AI. EKES pragnie zatem, by programy szkolnictwa wyższego generowały światowej klasy talenty w zakresie innowacji i rozwoju przedsiębiorstw. Wzywa UE do zapewnienia warunków umożliwiających zatrzymanie talentów i przyciągnięcie z zagranicy pracowników posiadających określone umiejętności. Chciałby, aby istniało stabilne i oparte na zaufaniu globalne otoczenie biznesowe, które umożliwi przedsiębiorstwom i pracownikom lepsze wykorzystanie AI z korzyścią dla badań i innowacji.
3.4.8. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego zasługują na wsparcie we wdrażaniu rozwiązań z zakresu AI oraz na znalezienie się w gronie beneficjentów funduszy i środków przeznaczonych na AI. Dotyczy to w szczególności usług socjalnych, przy pełnym poszanowaniu prawa do prywatności i zasad przetwarzania i przechowywania danych, w tym danych biometrycznych.
3.5. Wykorzystanie AI z myślą o potrzebach obywateli - umiejętności i zaufanie
3.5.1. EKES popiera strategię Komisji opartą na tworzeniu ekosystemu doskonałości i ekosystemu zaufania. Podejście to jest przedmiotem białej księgi przyjętej w 2019 r. 6 Ponieważ kształcenie i szkolenie stanowią klucz do wspierania doskonałości i zwiększania zaufania do AI, zadaniem systemów kształcenia i szkolenia jest zaspokojenie szerokiego zakresu potrzeb, od podstawowej wiedzy i ogólnego zrozumienia po zdobycie specjalistycznego know-how i umiejętności na wysokim poziomie 7 .
3.5.2. EKES wyraża zadowolenie z przyjęcia przez Komisję nowego Planu działania w dziedzinie edukacji cyfrowej na lata 2020-2027. Pozwoli to na lepsze zrozumienie charakteru i funkcjonowania AI od szkoły podstawowej aż po uniwersytet oraz na odświeżenie umiejętności.
3.5.3. EKES ma nadzieję, że państwa członkowskie opracują ofertę edukacyjną w zakresie AI, która obejmie także powiązane kwestie etyczne i środowiskowe oraz zachęci do wymiany dobrych praktyk w celu promowania różnorodności w dostępie do szkoleń, rozwoju i wykorzystania AI. Rozwój AI i jej wykorzystanie z korzyścią dla wszystkich wymaga multidyscyplinarnego podejścia i powiązań między różnymi dziedzinami.
3.5.4. EKES uważa, że partnerzy społeczni odgrywają kluczową rolę w przewidywaniu rozwoju umiejętności i zmian na rynku pracy. Dialog społeczny ma zasadnicze znaczenie dla wspierania pracowników dotkniętych automatyzacją zadań.
3.5.5. EKES podkreśla znaczenie współpracy między rządami, instytucjami edukacyjnymi, partnerami społecznymi i odpowiednimi organizacjami społeczeństwa obywatelskiego przy opracowywaniu i wdrażaniu nowych programów kształcenia i szkolenia ustawicznego, przede wszystkim dla osób bezrobotnych. W przypadku mikroprzedsiębiorstw i MŚP potrzebne są odpowiednie szkolenia dla przedsiębiorców i pracowników.
3.5.6. EKES wyraża ubolewanie, że w planie pominięto ewentualną wspólną refleksję nad światem i przyszłością pracy w obliczu automatyzacji. Zwiększanie zaufania pracowników do zastosowań AI wymaga wzmocnionego dialogu społecznego, który jest niezbędny do wprowadzenia systemów AI mających wpływ na pracowników, zwłaszcza w dziedzinie zarządzania lub zasobów ludzkich. W obliczu potencjalnej utraty miejsc pracy, wzrostu nierówności i reorganizacji sektorów produkcyjnych, konieczna jest pełna koordynacja między państwami członkowskimi, a przy tym ścisła współpraca z przedsiębiorstwami, regionami, partnerami społecznymi i instytucjami pośredniczącymi, w celu:
- rozwijania przyszłościowych, trwałych i zinstytucjonalizowanych zdolności w dziedzinie automatyzacji,
- opracowania innowacyjnych i proaktywnych środków na rzecz zmiany zawodów i umiejętności,
- zastanowienia się nad komplementarnością, nie tylko po to, by rozwijać AI w zawodach, ale także by określić zmiany w kulturze i praktyce oraz ustanowić standardy dobrej komplementarności, które promują emancypację jednostki.
3.5.7. Ponieważ zaufanie jest podstawą społeczeństwa cyfrowego, EKES szczególnie docenia podejście Komisji we wszystkich dziedzinach, które dbają o interes ogólny, a w szczególności o interes obywateli, konsumentów, pracowników i przedsiębiorstw, w tym przedsiębiorstw z sektora gospodarki społecznej, w celu zwiększenia ogólnego poziomu zaufania do AI: ochrona praw podstawowych, cyberbezpieczeństwo, ochrona danych, własność intelektualna oraz zrównoważone i efektywne wykorzystanie zasobów, nie zaniedbując przy tym kwestii regulacyjnych związanych z innowacjami. Ważne wydaje się dokładne określenie możliwych zagrożeń wynikających z niewłaściwego wykorzystania AI i zaproponowanie odpowiednich środków zaradczych. EKES popiera środki przewidziane przez Komisję w celu zwiększenia bezpieczeństwa
3.5.8. EKES w pełni popiera ambitny zamiar propagowania europejskiej wizji zrównoważonej i godnej zaufania AI na całym świecie poprzez zachęcanie do określenia globalnych norm AI oraz rozwijanie partnerstwa i wspólnych inicjatyw z państwami trzecimi.
3.6. Rozwijanie przywództwa strategicznego w sektorach o dużym wpływie
3.6.1. EKES docenia realistyczne podejście Komisji polegające na skoncentrowaniu działań w tych sektorach, w których przywództwo w zakresie AI jest niezbędne: klimat i środowisko, zdrowie, robotyka i automatyka, usługi publiczne, bezpieczeństwo publiczne, w tym polityka antyterrorystyczna i migracyjna, inteligentna mobilność, rolnictwo i sektory pokrewne.
3.6.2. EKES uważa, że transformacja cyfrowa jest kluczowym instrumentem dekarbonizacji i zarządzania środowiskiem i że jednocześnie trzeba dbać o ograniczenie ewentualnego negatywnego wpływu rozwiązań opartych na AI na klimat, środowisko i zużycie energii. Zastosowanie AI w zarządzaniu systemami energetycznymi i transportowymi, a także w procesach przemysłowych i rolnictwie sprzyja efektywności energetycznej, gospodarce o obiegu zamkniętym i zrównoważonemu zarządzaniu zasobami naturalnymi; jest motorem wydajności i efektywności gospodarczej. AI zapewnia również środki pozwalające lepiej zrozumieć i kontrolować zjawiska klimatyczne i środowiskowe.
3.6.3. EKES wzywa do wykorzystania możliwości oferowanych przez AI w badaniach nad źródłami chorób, opracowywaniu nowych molekuł, sprzętu medycznego i zaawansowanej opieki, a także w dziedzinie badań, diagnozowania i leczenia, np. w walce z rakiem. Europejska przestrzeń danych dotyczących zdrowia, przewidziana przy pełnym poszanowaniu prywatności i danych osobowych, jest ważnym krokiem w kierunku pełnego wykorzystania potencjału AI. Codzienna pomoc udzielana przez roboty pacjentom, osobom starszym lub niepełnosprawnym ilustruje korzyści płynące z doskonałości robotyki, która w mniejszym stopniu zajmuje się sprawnością technologiczną, a bardziej kontrolą interfejsu człowiek-robot.
| Bruksela, dnia 22 września 2021 r. |
|
|
Christa SCHWENG |
|
Przewodnicząca |
|
Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego |
