WPROWADZENIE1. Niniejsze sprawozdanie z postępów w realizacji strategii Unii Europejskiej przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia (BMR) przyjętej przez Radę Europejską w grudniu 2003 r. (dok. 15708/03) obejmuje działania przeprowadzone w 2020 r. Sprawozdanie nie ma charakteru wyczerpującego i koncentruje się na najważniejszych kwestiach. Wszystkie działania realizowano w ramach szerszego kontekstu unijnej polityki bezpieczeństwa i strategii UE w zakresie unii bezpieczeństwa na okres 2020-2025.
2. Rok 2020 był bezprecedensowy, gdyż pandemia COVID-19 miała poważny wpływ na prace wielostronne, głównie z uwagi na ograniczenia podróżowania. Wiele spotkań wielostronnych, w szczególności 10. konferencję przeglądową Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej, przełożono, natomiast wiele innych zorganizowano w formie wirtualnej. W ten sposób można było kontynuować dyskusje wielostronne, choć interakcje za pośrednictwem wideokonferencji miały swoje ograniczenia. Jako że większość prac UE w dziedzinie BMR prowadzona jest na forach wielostronnych, stworzyło to nowe wyzwania.
3. Zgodnie z globalną strategią na rzecz polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii Europejskiej (dok. 10715/16), strategią UE przeciw rozprzestrzenianiu BMR oraz nowymi kierunkami działań (dok. 17172/08) zasadami przewodnimi Unii Europejskiej pozostają:
a. skuteczny multilateralizm, obejmujący zachowanie centralnej roli i propagowanie powszechnego charakteru światowego systemu nieproliferacji i rozbrojenia, za pośrednictwem działań dyplomatycznych i pomocy finansowej dla państw trzecich i organizacji międzynarodowych;
b. ścisła współpraca z poszczególnymi krajami na rzecz wzmocnienia międzynarodowego reżimu nieproliferacji;
c. zajmowanie się kwestiami związanymi z nieproliferacją w ramach unijnych politycznych posiedzeń dwustronnych oraz dialogów dotyczących nieproliferacji i rozbrojenia, jak również w drodze mniej formalnych kontaktów;
d. efektywne i komplementarne wykorzystywanie wszystkich dostępnych instrumentów i zasobów finansowych (budżetu wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, Instrumentu na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju oraz innych instrumentów) z myślą o ułatwieniu realizacji celów unijnej polityki zagranicznej.
4. W 2020 r. Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ), w szczególności specjalny wysłannik ds. nieproliferacji i rozbrojenia (nowa specjalna wysłanniczka objęła stanowisko 1 września 2020 r.), reprezentowali UE podczas wielu ważnych międzynarodowych spotkań, takich jak:
- posiedzenie grupy G-7 w składzie dyrektorów ds. nieproliferacji (2-4 marca, 16 września i 4 grudnia),
- konferencja pt. "Ujarzmić technologię - nowe podejście do kontroli zbrojeń" (ang. Capturing Technology. Rethinking Arms Control) (6 listopada),
- konferencja NATO poświęcona BMR (10 listopada),
- liczne wydarzenia zorganizowane przez ośrodki analityczne na temat przygotowań do konferencji przeglądowej NPT, a także wydarzenia informacyjne organizowane na podstawie decyzji Rady, np. dotyczące wsparcia dla konferencji przeglądowej NPT, Haskiego kodeksu postępowania przeciwko rozprzestrzenianiu rakiet balistycznych (HCoC) oraz konwencji o zakazie broni biologicznej i toksycznej (BTWC).
Specjalny wysłannik skupił się na następujących kwestiach:
a. promowanie utrzymania i wzmocnienia Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) jako podstawowego, wielostronnego instrumentu wzmacniania międzynarodowego pokoju, bezpieczeństwa i stabilności;
b. promowanie powszechnego przystępowania do Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT) oraz jego wejścia w życie, a także zwiększanie widoczności działań UE prowadzonych w tym celu;
c. ochrona międzynarodowej normy zakazującej broni chemicznej, w tym przez zapobieganie bezkarności za stosowanie takiej broni;
d. promowanie Haskiego kodeksu postępowania przeciwko rozprzestrzenianiu rakiet balistycznych (HCoC) jako środka budowy przejrzystości i zaufania.
5. W 2020 r. Grupa Robocza ds. Nieproliferacji (CONOP) działająca w Radzie UE zebrała się dziewięć razy, w tym raz na szczeblu dyrektorów, w celu omówienia stanowisk i przyszłych działań UE; z powodu pandemii siedem z tych spotkań miało postać nieformalnych wideokonferencji. Delegatury UE w Wiedniu, Genewie i Nowym Jorku przygotowały i skoordynowały kilkadziesiąt oświadczeń UE przeznaczonych na fora wielostronne i aktywnie uczestniczyły w kształtowaniu polityki poprzez regularne unijne spotkania koordynacyjne oraz uczestnictwo w posiedzeniach grup roboczych.
KWESTIE ZWIĄZANE Z BRONIĄ JĄDROWĄ
6. UE nadal stanowczo popiera propagowanie upowszechnienia oraz całkowitego, pełnego i skutecznego wdrożenia Układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT), wejście w życie i upowszechnienie Traktatu o całkowitym zakazie prób jądrowych (CTBT) oraz rozpoczęcie i szybkie zakończenie negocjacji - w ramach Konferencji Rozbrojeniowej - dotyczących Traktatu o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych. Priorytetem UE pozostaje również ustanowienie na Bliskim Wschodzie strefy wolnej od broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. W 2020 r. na mocy decyzji Rady (WPZiB) 2019/938 1 UE nadal przekazywała UNIDIR wkłady na rzecz wsparcia procesu budowy zaufania prowadzącego do ustanowienia takiej strefy.
Układ o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej (NPT) i Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej
7. Cykl przeglądu NPT miał się zakończyć na przełomie kwietnia i maja 2020 r. podczas 10. konferencji przeglądowej NPT. Ze względu na globalną sytuację zdrowotną i wynikające z niej ograniczenia podróżowania państwa strony w marcu 2020 r. postanowiły przełożyć konferencję przeglądową na styczeń 2021 r. W tym samym roku konferencję przeglądową przełożono ponownie, tym razem, tymczasowo, na sierpień 2021 r. UE wniosła wkład we wszystkie odnośne debaty, zarówno organizowane w formie wirtualnej, jak i wymagające fizycznej obecności, w tym w debatę ogólną, którą przeprowadzono na 75. sesji Pierwszego Komitetu Zgromadzenia Ogólnego ONZ ds. Rozbrojenia i Międzynarodowego Bezpieczeństwa.
8. W 2020 r. wdrażanie decyzji Rady (WPZiB) 2019/615 2 kontynuowano poprzez dwa działania przeprowadzone przez Biuro ds. Rozbrojenia (UNODA): seminarium tematyczne dotyczące filaru I (rozbrojenie nuklearne), które odbyło się w Genewie w dniach 29-30 stycznia, oraz seminarium tematyczne dotyczące filaru II (nierozprzestrzenianie broni jądrowej), które miało miejsce w Nowym Jorku w dniach 2-3 marca. Nadrzędnym celem decyzji Rady jest ułatwienie osiągnięcia pomyślnego wyniku konferencji przeglądowej NPT oraz wypracowanie realistycznego i wykonalnego zestawu działań i zaleceń opartych na konsensusie. Dwa pozostałe posiedzenia regionalne, których tematyka miała obejmować wszystkie trzy filary NPT postrzegane przez pryzmat regionalnych priorytetów i obaw, nie mogły się odbyć. W czerwcu 2020 r. decyzją Rady (WPZiB) 2020/906 3 obowiązywanie decyzji Rady (WPZiB) 2019/615 w sprawie wspierania przez Unię działań prowadzących do konferencji przeglądowej zostało przedłużone na zasadzie bezkosztowej do 16 kwietnia 2021 r.
9. UE nadal wspierała - w tym poprzez odpowiednie wsparcie finansowe - wykonywanie przez Międzynarodową Agencję Energii Atomowej (MAEA) jej podstawowych zadań dotyczących nierozprzestrzeniania, bezpieczeństwa jądrowego i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego, zastosowań energii jądrowej i współpracy technicznej. UE i Euratom aktywnie uczestniczyły we wszystkich posiedzeniach organów zarządczych MAEA, a koordynacja działań UE odbywała się w Wiedniu. Na 64. Konferencji Ogólnej MAEA we wrześniu 2020 r. przyjęte zostały w drodze konsensusu dwie rezolucje w sprawie zabezpieczeń materiałów jądrowych i jądrowego bezpieczeństwa jądrowego, których autorem była UE.
10. UE nadal wspiera realizację prowadzonych przez MAEA działań w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego za pomocą najnowszej decyzji Rady (WPZiB) 2020/1656 4 z 6 listopada 2020 r., z którą powiązany jest budżet w wysokości 11,6 mln EUR. Finansowanie UE wspiera działania MAEA na rzecz:
- upowszechniania międzynarodowych instrumentów w dziedzinie nierozprzestrzeniania i jądrowego bezpieczeństwa fizycznego, w tym Poprawki do Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych,
- zarządzania informacjami ze szczególnym uwzględnieniem oceny potrzeb, priorytetów i zagrożeń w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego; jądrowego bezpieczeństwa fizycznego materiałów i powiązanych obiektów, ze szczególnym uwzględnieniem poprawy ochrony fizycznej oraz ewidencji i kontroli materiałów jądrowych w całym cyklu paliwowym, oraz opracowania dokumentu koncepcyjnego w sprawie stosowania środków ochrony fizycznej w dobie COVID-19,
- jądrowego bezpieczeństwa fizycznego materiałów poza kontrolą regulacyjną, ze szczególnym uwzględnieniem infrastruktury reagowania instytucjonalnego, oraz
- opracowywania programów i współpracy międzynarodowej ze szczególnym uwzględnieniem opracowywania programów kształcenia i szkolenia, a także zorientowanego na uwzględnienie aspektu płci budowania potencjału i wiedzy w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego.
11. MAEA nadal również z powodzeniem realizowała decyzję Rady (WPZiB) 2016/2001 z dnia 15 listopada 2016 r. w sprawie wkładu Unii w ustanowienie banku uranu nisko wzbogaconego (LEU) pod kontrolą MAEA w ramach strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia i w bezpieczne zarządzanie tym bankiem 5 .
12. JRC i MAEA kontynuowały wdrażanie "Praktycznych uzgodnień w sprawie współpracy w zakresie zastosowania technologii jądrowych" podpisanych przy okazji 5. posiedzenia urzędników wyższego szczebla UE-MAEA (15 lutego 2017 r.), które mają na celu rozwijanie wspólnych działań i unikanie powielania wysiłków. Jednym z działań objętych tymi praktycznymi uzgodnieniami jest monitorowanie promieniotwórczości w środowisku przez mierzenie jej w całej Europie i w wielu innych miejscach na całym świecie w postaci przeciętnych i maksymalnych dawek promieniowania gamma odnotowywanych w ciągu ostatnich 24 godzin. Pomiary te pochodzą z około 5 500 miejsc monitorowania obsługiwanych przez właściwe organy krajowe w 39 krajach, z których to miejsc dane na temat najnowszych wartości radiologicznych przekazywane są na europejską platformę wymiany danych radiologicznych (EPWDR). Powiadamianie o awarii jądrowej lub o zdarzeniu radiacyjnym odbywa się poprzez sieci wczesnego powiadamiania, takie jak ECURIE lub EMERCON, będące w gestii odpowiednio Komisji Europejskiej i MAEA, po konsultacji z właściwymi organami krajowymi.
13. Wspólny wszechstronny plan działania (JCPOA) jest jednym z kluczowych elementów światowego systemu nierozprzestrzeniania broni jądrowej oraz jednym z osiągnięć dyplomacji wielostronnej. Pełne wdrożenie tego porozumienia ma podstawowe znaczenie dla bezpieczeństwa europejskiego. UE wielokrotnie wyrażała ubolewanie z powodu ograniczania przez Iran jego zobowiązań w dziedzinie jądrowej na mocy JCPOA; proces ten rozpoczął się w lipcu 2019 r. i trwał przez cały 2020 r. Wysoki przedstawiciel UE działający w charakterze koordynatora wspólnej komisji ds. porozumienia jądrowego z Iranem jest nadal w pełni zaangażowany na rzecz współdziałania ze społecznością międzynarodową w celu zachowania JCPOA i zapewnienia jego pełnego wdrożenia. UE zadowoleniem przyjęła perspektywę powrotu USA do JCPOA oraz powrotu Iranu do pełnego wdrażania JCPOA, a także popiera bieżące intensywne wysiłki dyplomatyczne i kontakt wysokiego przedstawiciela UE z wszystkimi właściwymi partnerami.
14. Jednocześnie UE nadal przyczynia się też do wdrażania JPCOA poprzez koordynowanie prac wspólnej komisji, jak również grup roboczych na szczeblu eksperckim, utworzonych w ramach tego planu działania. UE udziela również nadal wsparcia długoterminowej misji MAEA polegającej na weryfikowaniu i monitorowaniu zobowiązań Iranu związanych z kwestiami jądrowymi. Pomimo ograniczeń związanych z COVID Unia nadal współpracuje z Iranem w zakresie cywilnych zastosowań energii jądrowej na mocy załącznika III do JCPOA w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego. W pełni operacyjny pozostaje kanał dostaw JPCOA, który dokonuje przeglądu transferów produktów jądrowych lub produktów podwójnego zastosowania do Iranu. W 2020 r. grupa robocza ds. zamówień spotkała się siedem razy i udało się odwrócić negatywną tendencję propozycji obserwowaną w 2019 r. Iran nadal jest głównym beneficjentem unijnego wsparcia w dziedzinie bezpieczeństwa jądrowego. Współpraca UE i Iranu w dziedzinie cywilnych zastosowań energii jądrowej obejmuje wsparcie na rzecz modernizacji reaktora badawczego w Araku (Chondab), irańskiego organu regulacji bezpieczeństwa jądrowego (INRA), prowadzonych przez MAEA w Iranie działań w zakresie weryfikacji i monitorowania, testów wytrzymałościowych w elektrowni jądrowej Buszehr oraz dostaw sprzętu na potrzeby prowadzonego przez irański INRA centrum bezpieczeństwa jądrowego.
15. Kompleksowe porozumienia o zabezpieczeniach wraz z protokołami dodatkowymi stanowią aktualny standard weryfikacji, a UE nadal wzywa do powszechnego przystępowania do tych porozumień. Ścisła współpraca między Euratomem a MAEA zapewnia skuteczne i efektywne zabezpieczenia. Unia aktywnie wspiera system zabezpieczeń MAEA poprzez program Komisji Europejskiej dotyczący wsparcia zabezpieczeń (EC SP), Instrument Współpracy w dziedzinie Bezpieczeństwa Jądrowego, jak również programy wsparcia realizowane przez państwa członkowskie UE. EC SP uprzednio wzmacniał zdolności MAEA w zakresie zabezpieczeń materiałów jądrowych, w tym zdolności niezbędne do weryfikacji realizacji JCPOA poprzez zapewnienie inspektorom MAEA ds. zabezpieczeń szkoleń na temat dostępu uzupełniającego oraz na temat funkcjonowania COMPUCEA (połączonej procedury pomiaru stężenia i wzbogacenia uranu) - na potrzeby weryfikacji wzbogacania UF6, w tym poprzez zapewnienie odnośnych materiałów referencyjnych. EC SP wspiera prowadzoną przez MAEA sieć laboratoriów analitycznych w wykonywaniu przez nie zadań związanych z weryfikacją JCPOA poprzez zapewnienie usług analitycznych, znormalizowanych metod i narzędzi kontroli jakości. W szczególności analiza cząstek oraz produkcja i certyfikacja cząstek referencyjnych wspierają sieć laboratoriów analitycznych MAEA w rozwijaniu nowych metod i protokołów pomiarowych analizy próbek środowiskowych na mocy protokołu dodatkowego.
16. Komisja Europejska nadal prowadzi i aktywnie wspiera Europejskie Stowarzyszenie Badań i Rozwoju w Dziedzinie Zabezpieczeń (ESARDA), które również kontynuuje swoje działania na arenie międzynarodowej poprzez protokoły ustaleń z Afrykańską Komisją ds. Energii Jądrowej i z Siecią Regionu Azji i Pacyfiku w zakresie Zabezpieczeń w ścisłej współpracy z Instytutem Zarządzania Materiałami Jądrowymi. Grupy robocze w ramach ESARDA opracowują, testują i zatwierdzają innowacyjne zabezpieczenia i podejścia do nieproliferacji, z których bezpośrednio korzysta dyrekcja ds. zabezpieczeń jądrowych w DG ds. Energii i Departamencie Zabezpieczeń Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej. Pomimo ograniczeń związanych z COVID-19 odbyły się zdalnie szkolenia techniczne dla inspektorów Euratomu na temat wzbogacania uranu, sprawdzania składu izotopowego plutonu oraz mapowania laserowego do celów kontroli obudowy bezpieczeństwa (Laser Mapping for Containment Verification (LMCV)). Przed wybuchem pandemii przeprowadzono również szkolenie na temat liczenia neutronów. W 2020 r. nie przeprowadzono jednak odbywającego się od dawna kursu ESARDA na temat zabezpieczeń materiałów jądrowych i nierozprzestrzeniania. Na potrzeby edycji tego kursu w 2021 r. (12-16 kwietnia 2021 r.) przygotowano obszerne scenariusze. Wyniki badań i rozwoju oraz inicjatywy kształceniowo-szkoleniowe zwiększają europejskie i międzynarodowe zdolności w zakresie zabezpieczeń materiałów jądrowych oraz kontroli strategicznej handlu. Prace te przyniosą też dodatkowe korzyści inicjatywom w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego i rozbrojenia nuklearnego. Prowadzone przez Komisję Europejską JRC zdobyło doświadczenie w prowadzeniu zdalnych szkoleń technicznych dla inspektorów ds. zabezpieczeń, którym dzieliło się z MAEA podczas spotkań trójstronnych (MAEA, Euratom i JRC). Tradycyjne majowe posiedzenie ESARDA w Luksemburgu zostało przełożone na listopad 2020 r.; jego współorganizatorem był IRSN, a odbyło się w formacie wirtualnym z udziałem 270 uczestników. ESARDA przygotowuje obecnie pierwsze wspólne doroczne spotkanie z Instytutem Zarządzania Materiałami Jądrowymi, zaplanowane jako wydarzenie wirtualne na koniec sierpnia 2021 r.
17. Komisja Europejska sfinansowała spory projekt szkoleniowo-kształceniowy w dziedzinie zabezpieczeń materiałów jądrowych zorganizowany wraz z europejską siecią kształcenia jądrowego (ENEN). Na mocy tej umowy ENEN współpracuje z Politecnico di Milano (POLIMI), JRC, ESARDA i MAEA nad wprowadzeniem w roku akademickim 2021/2022 pierwszego w historii akademickiego programu studiów podyplomowych w dziedzinie zabezpieczeń materiałów jądrowych. Trwa specjalna kampania rekrutacyjna dla studentów spoza Europy i wskazano już niemal 35 wykładowców dysponujących odpowiednią wiedzą fachową do prowadzenia kursu.
18. Na wniosek Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych (ESDZ) Rada postanowiła, że w 2020 r. przyczyni się - poprzez szereg démarche, które zostaną złożone w państwach trzecich 6 - do upowszechniania elementów systemu zabezpieczeń MAEA, ze szczególnym uwzględnieniem zmienionego protokołu w sprawie małych ilości (SQP) oraz protokołu dodatkowego. Przedstawianie tych démarche rozpoczęto w grudniu 2020 r.
19. UE i jej państwa członkowskie przywiązują ogromną wagę do zapewnienia bezpieczeństwa jądrowego na całym świecie oraz do ciągłej poprawy sytuacji w tym zakresie. UE nadała moc prawną celom deklaracji wiedeńskiej w sprawie bezpieczeństwa jądrowego poprzez zmienioną dyrektywę w sprawie bezpieczeństwa jądrowego, która weszła w życie w 2017 r. Jednym z kluczowych aspektów zmienionej dyrektywy jest wprowadzenie w odniesieniu do wszystkich operatorów celu w zakresie bezpieczeństwa, dotyczącego zapobiegania wypadkom i unikania znacznego uwolnienia substancji promieniotwórczych. Poprzez zmianę dyrektywy do przepisów związanych z Euratomem dodano również tematyczne oceny wzajemne. Pierwsza europejska tematyczna ocena wzajemna została przeprowadzona pomyślnie. Wszystkie państwa członkowskie UE dokonały transpozycji nowych wymogów do prawa krajowego.
20. Na wspieranie pokojowego wykorzystania energii jądrowej UE przeznaczyła 325 mln EUR na lata 2014-2020; środki te posłużyły propagowaniu bezpieczeństwa jądrowego, ochrony radiologicznej oraz stosowania sprawnych i skutecznych zabezpieczeń w państwach trzecich. We współpracy z MAEA i z innymi partnerami Komisja Europejska wspiera realizację strategicznego centralnego planu remediacji środowiska w Azji Środkowej, która zostanie sfinansowana poprzez specjalnie na ten cel przeznaczony rachunek na rzecz remediacji (ERA) zarządzany przez EBOR. Jako największy darczyńca, UE w dalszym ciągu kontaktuje się z państwami beneficjentami (Kirgistan, Tadżykistan i Uzbekistan), aby zwiększać zaangażowanie i rozpocząć konkretne projekty w zakresie oczyszczania i remediacji.
21. UE i jej państwa członkowskie nadal zdecydowanie popierają program współpracy technicznej MAEA, w tym poprzez wnoszenie istotnego wkładu na rzecz funduszu współpracy technicznej i inicjatywy na rzecz pokojowego wykorzystania technologii jądrowej. UE i jej państwa członkowskie należą do podmiotów wnoszących największy wkład w program współpracy technicznej, który jest jednym z istotnych narzędzi służących umożliwieniu bezpiecznego, pewnego i pokojowego wykorzystywania technologii jądrowej i realizacji celów Agendy na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030.
22. UE i MAEA zwykle organizują doroczne posiedzenia urzędników wysokiego szczebla w celu dokonania przeglądu szeroko zakrojonej współpracy i dalszego jej zaplanowania. Choć doroczne posiedzenie w 2020 r. nie mogło się odbyć ze względu na pandemię, UE i MAEA utrzymywały ścisły kontakt innymi kanałami.
Traktat o całkowitym zakazie prób jądrowych
23. Wejście w życie i upowszechnienie CTBT są ważnymi celami strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia. Wszystkie państwa członkowskie Unii wykazały swoje zaangażowanie na rzecz traktatu przez jego ratyfikowanie i stosowanie jego podstawowych zapisów. CTBT jest mocnym środkiem budowy zaufania i bezpieczeństwa. W 2020 r. UE zaangażowała się w działania dyplomatyczne na rzecz CTBT, dostosowane do możliwości ograniczonych przez pandemię. Propagowanie wejścia w życie CTBT było jednym z działań w ramach planu Sekretarza Generalnego ONZ "Zabezpieczenie naszej wspólnej przyszłości: plan rozbrojenia" (ang. "Securing our Common Future: an Agenda for Disarmament"), który UE postanowiła wspierać. W oświadczeniach wygłaszanych na odnośnych forach, a także w ramach stosunków dwustronnych z odpowiednimi państwami wymienionymi w załączniku II i nieobjętymi tym załącznikiem UE wielokrotnie apelowała o ratyfikowanie traktatu. Ponadto 6 października 2020 r. specjalny wysłannik ds. nieproliferacji i rozbrojenia wziął udział jako członek panelu w webinarium "CTBT a 10. konferencja przeglądowa NPT", zorganizowanym przez CTBTO.
24. UE konsekwentnie propaguje korzyści z traktatu i wkład, jaki wnosi on w zapewnianie pokoju, bezpieczeństwa, rozbrojenia i nieproliferacji, także poprzez jego zastosowania cywilne. W 2020 r. o kolejne trzy lata przedłużono - za pośrednictwem decyzji Rady (WPZiB) 2020/901 7 w sprawie wspierania przez Unię działań Komisji Przygotowawczej CTBTO w celu zwiększenia jej zdolności w zakresie monitorowania i kontroli - wsparcie finansowe UE dla działań Komisji Przygotowawczej Organizacji do spraw Traktatu o Całkowitym Zakazie Prób Jądrowych (CTBTO). UE i jej państwa członkowskie wniosły też wkład w utrzymanie i wzmocnienie systemu kontroli CTBT poprzez udzielanie wsparcia technicznego, budowanie zdolności i ułatwianie udziału ekspertów w posiedzeniach CTBTO, w szczególności na rzecz krajów rozwijających się. UE aktywnie uczestniczyła w posiedzeniach Komisji Przygotowawczej CTBTO, jej grup roboczych A i B, zaś koordynacja działań UE odbywała się na forum grupy roboczej CONOP i w Wiedniu.
Inicjatywy dotyczące jądrowego bezpieczeństwa fizycznego
25. UE poparła zwołanie i wyniki międzynarodowej konferencji poświęconej jądrowemu bezpieczeństwu fizycznemu (ICONS 2020), która odbyła się w lutym 2020 r. W oświadczeniu ministerialnym będącym wynikiem konferencji przypomina się o zobowiązaniu na rzecz utrzymania i wzmacniania skutecznego i kompleksowego jądrowego bezpieczeństwa fizycznego wszystkich jądrowych i innych materiałów i obiektów promieniotwórczych, a także uznaje się centralną rolę MAEA w ułatwianiu i koordynowaniu międzynarodowej współpracy w dziedzinie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego.
26. UE nadal promowała Międzynarodową konwencję w sprawie zwalczania aktów terroryzmu jądrowego (ICSANT) oraz Poprawkę do Konwencji o ochronie fizycznej materiałów jądrowych jako podstawowe elementy globalnej architektury jądrowego bezpieczeństwa fizycznego i walki z terroryzmem. Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC) oraz Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Przeciwdziałania Terroryzmowi (UNOCT) nadal wdrażały decyzję Rady (WPZiB) 2018/1939 w sprawie wsparcia Unii na rzecz upowszechnienia i skutecznego wdrożenia Międzynarodowej konwencji w sprawie zwalczania aktów terroryzmu jądrowego (ICSANT) 8 . Wspomniana decyzja Rady ma zwiększyć liczbę państw, które przystąpiły do ICSANT, zwiększyć wśród krajowych polityków i decydentów wiedzę na temat ICSANT, a także zbudować potencjał po to, by przyczynić się do poprawy przepisów krajowych i wzmocnić zdolność podmiotów krajowych, w tym urzędników wymiaru sprawiedliwości w sprawach karnych do prowadzenia dochodzeń, ścigania i orzekania w sprawach dotyczących terroryzmu jądrowego. Wiele wydarzeń zaplanowanych na 2020 r. zostało, ze względu na pandemię, przełożonych lub ewentualnie odbyło się z powodzeniem w formacie wirtualnym.
27. UE w dalszym ciągu wspierała globalną inicjatywę na rzecz zwalczania terroryzmu jądrowego (GICNT) i jej misję polegającą na wzmacnianiu globalnych zdolności w zakresie zapobiegania terroryzmowi jądrowemu, wykrywania go i reagowania na to zjawisko.
28. UE i jej państwa członkowskie są aktywnie zaangażowane w prace inicjatywy GICNT we wszystkich obszarach: wykrywanie materiałów promieniotwórczych, forensyka jądrowa oraz reagowanie i łagodzenie skutków.
29. Europejski Ośrodek Szkoleń w zakresie Jądrowego Bezpieczeństwa Fizycznego (EUSECTRA) zajmujący się wykrywaniem nielegalnych działań z użyciem materiałów jądrowych i innych materiałów promieniotwórczych oraz reagowaniem na takie działania od 2013 r. jest w pełni operacyjny i działa na rzecz państw członkowskich Unii Europejskiej i krajów partnerskich, w tym kilku członków GICNT. Ośrodek jest prowadzony przez Wspólne Centrum Badawcze KE (JRC) w jego obiektach w Karlsruhe (Niemcy) i Isprze (Włochy), w ścisłej współpracy z innymi międzynarodowymi inicjatywami wspieranymi przez MAEA i niektórymi krajami partnerskimi GICNT. Ośrodek jest również wykorzystywany do przeprowadzania ćwiczeń praktycznych dotyczących głównie przeciwdziałania przemytowi materiałów jądrowych. EUSECTRA aktywnie działa na rzecz zaspokajania potrzeb szkoleniowych państw członkowskich UE i partnerów UE, organizując m.in. skoordynowane szkolenia dla delegatów państw członkowskich z dziedziny ceł i egzekwowania prawa. Niektóre z nich zostały już zrealizowane, a inne zaplanowane na lata 20192021 (w bezpośredniej współpracy z dyrekcjami generalnymi KE HOME i TAXUD). EUSECTRA wzmacnia infrastrukturę wykorzystywaną do prowadzenia szkoleń, rozwija narzędzia wirtualnego kształcenia, a na wniosek państw członkowskich UE ocenia również sprawność sprzętu. Pandemia ograniczyła możliwości prowadzenia szkoleń zakładających fizyczną obecność uczestników. Przy wykorzystaniu nowoczesnych środków rozwinięto podejście hybrydowe, skupiając się na ćwiczeniach w terenie przy zdalnym korzystaniu z instrumentów i rzeczywistym wykorzystaniu materiałów jądrowych i promieniotwórczych, po to by podtrzymać działania służące zwalczaniu zagrożeń związanych z CBRJ i terroryzmu jądrowego.
30. Komisja Europejska i państwa członkowskie UE kontynuowały prace w dziedzinie forensyki jądrowej w celu oznaczania przechwyconych materiałów jądrowych, stosując najnowsze zdolności w zakresie forensyki jądrowej w obiekcie JRC w Karlsruhe (Niemcy).
31. JRC i ESARDA wniosły znaczny wkład w powstanie opublikowanej w 2020 r. książki pt. "Nuclear Non-Proliferation and Arms Control Verification - Innovative Systems Concepts" ("Nierozprzestrzenianie broni jądrowej i weryfikacja kontroli zbrojeń - innowacyjne koncepcje systemów").
32. Komisja Europejska za pośrednictwem swojego programu ITRAP+10 (etap drugi) nadal budowała potencjał państw członkowskich UE w zakresie testowania i oceny wydajności sprzętu stosowanego do wykrywania nielegalnego handlu materiałami jądrowymi i promieniotwórczymi, co ma doprowadzić do dalszej harmonizacji i standaryzacji oraz przyczynić się wydatnie do międzynarodowych standardów. W tym celu Komisja zorganizowała również podczas międzynarodowej konferencji poświęconej jądrowemu bezpieczeństwu fizycznemu (ICONS) 2020 imprezę towarzyszącą, która cieszyła się sporą frekwencją.
33. Komisja Europejska nadal odgrywa ważną rolę w ramach Grupy Roboczej ds. Monitorowania Granic w odniesieniu do jądrowego bezpieczeństwa fizycznego. Przewodniczyła zarówno tej grupie, jak i jej dwóm podgrupom zajmującym się technologiami służącymi do wykrywania oraz budowaniem zdolności.
34. Komisja Europejska kontynuowała, we współpracy z MAEA, badania nad rozwojem nowej techniki próby nieniszczącej, mianowicie spektrometrii opóźnionego promieniowania gamma do celów weryfikacji sygnatury materiałów jądrowych. Przedstawiono wspólne działanie (JRC i MAEA) w ramach programu wsparcia dla MAEA.
35. W 2020 r. dyrekcja generalna TAXUD, przy wsparciu JRC i EUSECTRA, uruchomiła interaktywny program e-uczenia się, który ma pomóc funkcjonariuszom celnym w uczeniu się o kontroli granicznej dotyczącej materiałów promieniotwórczych i jądrowych. Moduł podstawowy pokazuje ważną rolę funkcjonariuszy celnych w wykrywaniu materiałów jądrowych i promieniotwórczych, uwrażliwiając ich na ryzyka i zagrożenia; zawiera również podstawowe informacje na temat odnośnych materiałów, sprzętu i procedur. Moduł zaawansowany bardziej szczegółowo porusza te same tematy. Oba kursy zawierają realistyczne scenariusze obejmujące porty morskie, porty lotnicze, koleje i granice lądowe; dzięki tym scenariuszom uczestnicy kursu mogą przetestować swój proces decyzyjny. Współpraca między DG TAXUD a JRC pozwoliła na stworzenie większych synergii między administracjami celnymi państw członkowskich. Szkolenia zapewniane w centrum EUSECTRA posłużą ekspertom krajowym za platformę wymiany najlepszych praktyk w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego w ramach ochrony granic, tym samym przyczyniając się do rozwijania zharmonizowanych procedur. Działania te to przejaw chęci wspólnego zwalczania nielegalnego handlu materiałami jądrowymi oraz ułatwiania handlu za pośrednictwem urzędów celnych. Ostatecznym celem jest uniemożliwienie osobom fizycznym dostępu do szkodliwych materiałów poprzez propagowanie wspólnej kultury jądrowego bezpieczeństwa fizycznego.
Inicjatywy dotyczące weryfikacji w kwestiach jądrowych
36. Podczas Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2016 r. Unia i jej państwa członkowskie poparły ustanowienie grupy ekspertów rządowych ds. weryfikacji rozbrojenia jądrowego, z zadowoleniem przyjęły dyskusje tej grupy i uzgodniły zalecenie dotyczące kontynuowania prac, z uwzględnieniem sprawozdania grupy ekspertów rządowych. UE w pełni popiera rezolucję Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 74/50 i ustanowienie nowej grupy ekspertów rządowych, która zbierze się w 2021 i 2022 r., by nadal rozważać rolę weryfikacji w dokonywaniu postępów w dziedzinie rozbrojenia jądrowego. Unia wspiera prace szerszych partnerstw i wspólnych mechanizmów weryfikacji i brała udział w pracach międzynarodowego partnerstwa na rzecz współpracy w dziedzinie weryfikacji rozbrojenia jądrowego (IPNDV) od jego inauguracji w 2015 r. UE popiera również punkt dotyczący działań związanych z weryfikacją w zakresie rozbrojenia jądrowego w planie Sekretarza Generalnego ONZ "Zabezpieczenie naszej wspólnej przyszłości: plan rozbrojenia".
Kwestie regionalne
37. UE i jej państwa członkowskie nadal wzywały KRLD, by podjęła konkretne kroki w celu rezygnacji, w sposób pełny, weryfikowalny i nieodwracalny, ze swojej broni masowego rażenia i swoich programów w dziedzinie rakiet balistycznych. Znalazło to odzwierciedlenie we wszystkich odnośnych oświadczeniach UE. UE uznała przypadki wystrzelenia rakiet balistycznych przez Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną (KRLD), które miały miejsce w marcu i kwietniu 2020 r., za naruszenie zobowiązań na mocy wielu rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, stanowiące poważne zagrożenie dla pokoju i bezpieczeństwa na szczeblu regionalnym i międzynarodowym oraz podważające międzynarodowe starania na rzecz trwałego pokoju i bezpieczeństwa na Półwyspie Koreańskim. Zaprezentowanie nowych, jak się wydaje, pocisków w październiku i oświadczenia KRLD, że nie uważa się już za zobowiązaną do przestrzegania moratorium na próby broni nuklearnej i międzykontynentalnych pocisków balistycznych, dodatkowo niekorzystnie wpłynęły na atmosferę konieczną do wznowienia dialogu. UE wezwała KRLD do natychmiastowego wstrzymania wystrzeliwania wszelkich rakiet balistycznych, do zaangażowania się w konstruktywne negocjacje oraz poczynienia konkretnych i wiarygodnych kroków w kierunku budowania zaufania i poczucia bezpieczeństwa oraz rezygnacji, w sposób pełny, weryfikowalny i nieodwracalny, z całej jej broni jądrowej i wszystkich jej programów w dziedzinie rakiet balistycznych. UE nadal wzywała KRLD do pełnego przestrzegania wszystkich stosownych rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ i innych międzynarodowych obowiązków i zobowiązań, do niezwłocznego podpisania i ratyfikowania CTBT, a także do przywrócenia zgodności z obowiązkami w zakresie zabezpieczeń wynikającymi z NPT. UE dokonała szybkiej transpozycji wszystkich rezolucji Rady Bezpieczeństwa do prawodawstwa UE, a także przyjęła surowe, autonomiczne sankcje, które uzupełniają i wzmacniają sankcje przyjęte przez ONZ. UE nadal dokładała starań, by zachęcić inne państwa do pełnego wdrożenia sankcji wobec KRLD. W oświadczeniu rzecznika ESDZ wydanym 16 czerwca wyrażono ubolewanie z powodu działań KRLD, które zwiększyły napięcia, i wezwano do wznowienia trwałego procesu dyplomatycznego, którego celem jest budowanie zaufania i jak najszybsze zapewnienie trwałego pokoju i bezpieczeństwa na Półwyspie Koreańskim wolnym od broni jądrowej.
Konferencja Rozbrojeniowa / Traktat o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych jądrowych urządzeń wybuchowych
38. UE nadal jednogłośnie potwierdza swoje przekonanie co do konieczności przeprowadzenia weryfikowalnego procesu rozbrojenia jądrowego i kontroli broni w oparciu o ten traktat oraz podkreśla konieczność zwiększenia wielostronnych wysiłków i reaktywowania wielostronnych organów negocjacyjnych, w szczególności Konferencji Rozbrojeniowej. Długoletnim priorytetem UE na forum Konferencji Rozbrojeniowej jest bezzwłoczne rozpoczęcie negocjacji dotyczących Traktatu o zakazie produkcji materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej i innych jądrowych urządzeń wybuchowych (FMCT). UE popiera rozpoczęcie takich negocjacji na podstawie dokumentu CD/1299 i zawartego w nim mandatu. UE wzywa wszystkich członków Konferencji Rozbrojeniowej do niezwłocznego rozpoczęcia negocjacji w sprawie FMCT i rozpoczęcia prac nad innymi zagadnieniami w porządku obrad. Poprzez decyzję Rady (UE) 2017/2284 z 11 grudnia 2017 r. 9 UE zapewniła wsparcie finansowe Biuru ONZ ds. Rozbrojenia (UNODA) w celu ułatwienia udziału państw z Afryki, Azji, Ameryki Łacińskiej i Karaibów w konsultacjach i innych działaniach związanych z FMCT. UE zachęca również wszystkie państwa posiadające broń jądrową, które tego jeszcze nie uczyniły, do ogłoszenia i utrzymania w mocy natychmiastowego moratorium na produkcję materiałów rozszczepialnych dla broni jądrowej lub innych wybuchowych urządzeń jądrowych. Państwo członkowskie UE posiadające broń jądrową ogłosiło odnośne moratoria i dokonało demontażu takich obiektów.
BROŃ CHEMICZNA
39. UE nadal zapewniała polityczne, dyplomatyczne i finansowe wsparcie Organizacji ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW), aby zapewnić pełne i skuteczne wdrożenie konwencji o broni chemicznej (CWC) i powszechne przystępowanie do niej.
40. W tym kontekście nadal wdrażana była decyzja Rady (WPZiB) 2019/538 10 z 1 kwietnia 2019 r. Decyzja ta zapewnia wsparcie UE na rzecz głównych działań OPCW (takich jak wdrożenie na szczeblu krajowym, współpraca międzynarodowa, upowszechnienie, Program dla Afryki) w latach 2019-2022. Zapewnia też znaczący wkład w przekształcenie laboratorium OPCW w centrum ds. chemii i technologii i we wdrożenie decyzji C-SS-4/DEC.3 "Reagowanie na zagrożenia związane z użyciem broni chemicznej", przyjętej podczas specjalnej sesji konferencji państw stron CWC w dniu 27 czerwca 2018 r.
41. UE zdecydowanie popierała prace misji wyjaśniającej OPCW, Zespołu ds. Oceny Deklaracji i Zespołu ds. Dochodzenia i Identyfikacji służące badaniu doniesień o użyciu broni chemicznej w Syrii, mające na celu usunięcie stwierdzonych luk i niespójności w pierwotnej deklaracji Syrii, a także służące prowadzeniu dochodzeń w sprawie ataków chemicznych w Syrii i zidentyfikowaniu ich sprawców. W tym kontekście kontynuowano wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2017/2303 zmienionej decyzją Rady (WPZiB) 2019/2112 w sprawie wsparcia wykonywania rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2118 (2013) oraz decyzji Rady Wykonawczej OPCW EC-M-33/DEC.1 dotyczącej zniszczenia broni chemicznej należącej do Syrii 11 - wsparcie to było zapewniane poprzez dostarczanie obrazów satelitarnych w ramach wspierania działań OPCW w Syrii.
42. Zgodnie z konkluzjami Rady Europejskiej z dnia 28 czerwca 2018 r., w których zobowiązano UE do wspierania wykonania decyzji C-SS-4/DEC.3 specjalnej sesji konferencji państw stron konwencji o broni chemicznej z dnia 27 czerwca 2018 r. w celu ustanowienia mechanizmu ustalenia sprawstwa w odpowiedzi na powtarzające się przypadki użycia tej broni od 2012 r., a także z myślą o zapewnieniu przyjęcia przez OPCW projektu programu i budżetu na rok 2021, UE przedstawiła démarche dużej liczbie państw stron CWC, zwracając się do nich o udział w 25. konferencji państw stron (CSP-25), która odbyła się w dniach 30 listopada - 1 grudnia 2020 r., i o wsparcie na rzecz pomyślnego wyniku jej pierwszej części.
43. W 2020 r. kontynuowano wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2017/1252 z 11 lipca 2017 r. wspierającej zwiększenie bezpieczeństwa chemicznego i chemicznego bezpieczeństwa fizycznego na Ukrainie zgodnie z wdrożeniem rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1540 (2004) w sprawie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia 12 . Na mocy tej decyzji UE wspierała budowanie zdolności krajowych na Ukrainie, w szczególności ustanowienie ukraińskiego krajowego centrum referencyjnego w celu identyfikowania kontrolowanych i toksycznych substancji chemicznych.
BROŃ BIOLOGICZNA
44. UE i jej państwa członkowskie zdecydowanie popierają konwencję o zakazie broni biologicznej i toksycznej (BTWC) i są bardzo zaangażowane w międzynarodowe wysiłki na rzecz poprawy bezpieczeństwa biologicznego i obrony biologicznej na całym świecie. Od 2006 r. na mocy wspólnych działań i decyzji Rady UE zapewniła niemal 10 mln EUR bezpośredniego wsparcia na rzecz BTWC. Dodatkowo UE zapewniła kolejne 6 mln EUR na wsparcie poprawy bezpieczeństwa biologicznego i obrony biologicznej na Ukrainie i wielu krajach Ameryki Łacińskiej, a także na wsparcie mechanizmu dochodzeniowego Sekretarza Generalnego w związku z domniemanym użyciem broni chemicznej i biologicznej.
45. W lipcu 2020 r. UE przeprowadziła kampanię popularyzatorską mającą na celu upowszechnienie stosowania konwencji skierowaną do trzynastu państw, które nie są jeszcze stronami konwencji o zakazie broni biologicznej i toksycznej, by zachęcić je do przystąpienia do konwencji przed 9. konferencją przeglądową.
46. W 2020 r. wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2019/97 wspierającej konwencję o zakazie broni biologicznej i toksycznej 13 było kontynuowane, jednak mocno utrudnione z powodu pandemii COVID-19. Wspomniana decyzja przewiduje budżet w wysokości 3 mln EUR na rzecz Biura ONZ ds. Rozbrojenia (UNODA) na lata 2019-2022. Dzięki temu jednostka wspierająca realizację konwencji BTWC będzie pośredniczyć w realizacji sześciu nowych projektów na rzecz upowszechniania; budowania zdolności w zakresie wdrażania na szczeblu krajowym, w tym trzy wzajemne oceny; wspierania ochrony biologicznej w krajach globalnego Południa; opracowania narzędzi upowszechniania wiedzy, edukacji i zaangażowania; a także zwiększenia gotowości do reagowania na ataki biologiczne. W dniu 14 października 2020 r. podczas wirtualnego spotkania zainaugurowano krajowy program gotowości dla Nigerii oraz internetowe szkolenie dotyczące opracowywania i przedstawiania środków budowy zaufania.
47. W 2020 r. opóźniono rozpoczęcie wykonywania decyzji Rady (WPZiB) 2019/1296 z dnia 31 lipca 2019 r. wspierającej zwiększenie bezpieczeństwa biologicznego oraz biologicznego bezpieczeństwa fizycznego na Ukrainie zgodnie z wdrożeniem rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1540 (2004) w sprawie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia 14 . Wspomniana decyzja jest wykonywana przez OBWE i przewiduje wsparcie w wysokości 1,9 mln EUR w okresie trzech lat. Decyzją tą UE wspiera wzmocnienie bezpieczeństwa biologicznego oraz biologicznego bezpieczeństwa fizycznego na Ukrainie, poprzez poprawę ukraińskich przepisów ustawodawczych i regulacyjnych oraz jej systemów opieki zdrowotnej i systemów ochrony zdrowia zwierząt, a także podnoszenie świadomości wśród badaczy zajmujących się naukami biologicznymi.
48. W 2020 r. wykonywanie decyzji Rady (WPZiB) 2019/2108 z 9 grudnia 2019 r. wspierającej zwiększenie bezpieczeństwa biologicznego oraz ochrony biologicznej w Ameryce Łacińskiej zgodnie z wdrożeniem rezolucji Rady Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych nr 1540 (2004) w sprawie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia 15 było kontynuowane, jednak mocno utrudnione z powodu pandemii COVID-19. Decyzja ta jest wykonywana przez Organizację Państw Amerykańskich i przewiduje wsparcie w wysokości 2,7 mln EUR w okresie trzech lat.
49. W dniu 2 czerwca 2020 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2020/732 16 wspierającą mechanizm dochodzeniowy Sekretarza Generalnego ONZ w związku z domniemanym użyciem broni chemicznej i biologicznej lub toksycznej. Decyzja ta jest wykonywania przez UNODA i przewiduje wsparcie w wysokości 1,4 mln EUR w okresie trzech lat.
50. Z powodu pandemii COVID-19 wszystkie posiedzenia BTWC w 2020 r. przełożono na rok 2021, zaś 9. konferencję przeglądową przełożono na rok 2022. Jednocześnie w październiku i listopadzie 2020 r. jednostka wspierająca realizację konwencji BTWC zorganizowała szereg nieformalnych webinariów poświęconych tematom pięciu spotkań eksperckich.
51. W październiku 2020 r. UE przeprowadziła kampanię informacyjną w Nowym Jorku i w Genewie, w ramach której zachęcała państwa członkowskie ONZ, by podczas 75. sesji ZO ONZ nie zgodziły się na projekt rezolucji w sprawie mechanizmu Sekretarza Generalnego ONZ, który był niezgodny z koncepcją tego mechanizmu jako niezależnego międzynarodowego mechanizmu prowadzenia dochodzeń w związku z domniemanym użyciem broni chemicznej i biologicznej, którą to koncepcję UE zdecydowanie popiera.
52. W dniu 12 października 2020 r. na mocy decyzji Rady (WPZiB) 2020/1466 17 UE przedłużyła - o kolejne 12 miesięcy - obowiązywanie systemu środków ograniczających w celu zajęcia się kwestią stosowania i rozprzestrzeniania broni chemicznej. W dniu 14 października 2020 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2020/1482 18 , na mocy której do wykazu osób fizycznych i prawnych, podmiotów i organów objętych środkami ograniczającymi dodano sześć osób i jeden podmiot.
RAKIETY BALISTYCZNE
Haski kodeks postępowania
53. Haski kodeks postępowania przeciwko rozprzestrzenianiu rakiet balistycznych (HCoC) jest owocem wysiłków społeczności międzynarodowej zmierzających do uregulowania kwestii rakiet balistycznych zdolnych do przenoszenia broni masowego rażenia. HCoC jest jedynym wielostronnym instrumentem służącym wprowadzaniu przejrzystości i budowaniu zaufania w zakresie rozprzestrzeniania rakiet balistycznych. Stając się sygnatariuszem kodeksu, członkowie podejmują dobrowolne zobowiązanie do przesyłania ostrzeżeń poprzedzających wystrzelenie rakiet balistycznych i rakiet nośnych oraz loty próbne. Państwa-sygnatariusze zobowiązują się również do składania rocznej deklaracji w sprawie ich polityki państwowej dotyczącej rakiet balistycznych i rakiet nośnych.
54. UE stanowczo popiera kodeks od jego powstania. Podpisały go wszystkie państwa członkowskie UE. Od czasu podpisania i wejścia w życie wiążącego politycznie HCoC w listopadzie 2002 r. w Hadze (Holandia) liczba sygnatariuszy wzrosła z 93 do 143. Wynika to również z działań dyplomatycznych wspierających upowszechnianie kodeksu, które UE przeprowadziła względem szeregu państw niebędących sygnatariuszami.
55. UE konsekwentnie propaguje upowszechnianie kodeksu, jego pełne wdrożenie i wzmocnienie działania. Przez ostatnią dekadę Rada UE przyjęła, w ramach WPZiB, serię decyzji / wspólnych działań służących wspieraniu haskiego kodeksu postępowania i ogólnie nierozprzestrzeniania rakiet. Za pośrednictwem tych decyzji Rady UE finansuje działania popularyzatorskie HCoC, w tym wydarzenia towarzyszące, prace naukowe, spotkania ekspertów i regionalne sesje informacyjne. Działania te są prowadzone przez Fondation pour la Recherche Stratégique z siedzibą w Paryżu; z reguły uczestniczy w nich również rotacyjny przewodniczący kodeksu.
56. Poprzez decyzję Rady (WPZiB) 2017/2370 19 z dnia 18 grudnia 2017 r. UE nadal: propaguje przystąpienie do kodeksu coraz większej liczby państw oraz, jako ostateczny cel, jego powszechny charakter; wspiera pełne wdrażanie kodeksu; propaguje dialog między państwami-sygnatariuszami a państwami niebędącymi sygnatariuszami, w celu wspomagania budowy zaufania oraz przejrzystości; zachęca do powściągliwości oraz tworzenia większej stabilności i bezpieczeństwa dla wszystkich; zwiększa widoczność kodeksu oraz zwiększa publiczną świadomość ryzyka i zagrożeń, jakie wiążą się z rozprzestrzenianiem rakiet balistycznych; oraz bada, w szczególności poprzez studia akademickie, możliwości wzmocnienia kodeksu i propagowania współpracy pomiędzy kodeksem a innymi stosownymi instrumentami wielostronnymi.
57. Z powodu pandemii COVID-19 trzeba było tymczasowo zawiesić prowadzenie działań wymagających fizycznej obecności. Niemniej szereg wydarzeń popularyzatorskich odbyło się w formacie wirtualnym, a mianowicie:
i) 3 czerwca 2020 r., przy współudziale UNIDIR - na temat rakiet, pocisków i przestrzeni kosmicznej: doświadczenia wyniesione z haskiego kodeksu postępowania i nie tylko;
ii) 29 października 2020 r. - impreza towarzysząca przy okazji posiedzenia Pierwszego Komitetu ZO ONZ;
iii) 10 grudnia 2020 r. - misja ekspertów w Wietnamie oraz
iv) seminarium regionalne z udziałem Chin, Nepalu i Korei Południowej.
Opublikowano też szereg dokumentów i krótszych dokumentów (zawierających podsumowanie problemu).
REZOLUCJA RADY BEZPIECZEŃSTWA ORGANIZACJI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH NR 1540 ORAZ OGRANICZANIE ZAGROŻEŃ CBRJ
58. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1540 (2004) nadal jest jednym z kluczowych elementów międzynarodowej struktury służącej nieproliferacji. To pierwszy międzynarodowy instrument, który w zintegrowany i kompleksowy sposób zajmuje się bronią masowego rażenia, środkami jej przenoszenia i powiązanymi z nią materiałami. Rezolucja RB ONZ nr 1540 (2004) określa wiążące zobowiązania dla wszystkich państw. Ich celem jest zapobieganie uzyskiwaniu przez podmioty niepaństwowe dostępu do takiej broni, środków jej przenoszenia i powiązanych z taką bronią materiałów oraz powstrzymywanie ich przed takimi działaniami. Przyjęta na podstawie rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych rezolucja zobowiązuje wszystkie państwa do przyjęcia niezbędnych przepisów uniemożliwiających podmiotom niepaństwowym zdobycie broni jądrowej, chemicznej lub biologicznej oraz do ustanowienia odpowiednich kontroli krajowych nad materiałami powiązanymi z tymi rodzajami broni, aby zapobiec nielegalnemu handlowi nimi. Dokonany w 2016 r. wszechstronny proces przeglądu wspomnianej rezolucji potwierdził jej główne przesłanie, znaczenie i nadrzędny charakter, co znalazło odzwierciedlenie w rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 2325.
59. Aby wspomóc wdrażanie rezultatów wszechstronnego przeglądu z 2016 r. i przyczynić się do pełnej realizacji rezolucji RB ONZ nr 1540, 11 maja 2017 r. Rada przyjęła decyzję Rady (WPZiB) 2017/809 20 wspierającą wdrożenie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1540 (2004) w sprawie nierozprzestrzeniania broni masowego rażenia i środków jej przenoszenia. Decyzja Rady obejmuje okres 48 miesięcy i jest wdrażana przez oenzetowskie Biuro ds. Rozbrojenia w Nowym Jorku (UNODA), które część prac związanych z wdrażaniem zleciło OBWE w Wiedniu. Finansowanie UE służy wspieraniu państw w identyfikowaniu konkretnej pomocy technicznej, zwiększaniu świadomości co do odpowiednich programów pomocy technicznej, a także zacieśnieniu współpracy z organizacjami międzynarodowymi i regionalnymi w celu wspierania starań na rzecz budowania zdolności krajowych.
60. Wspólne Centrum Badawcze (JRC) Komisji Europejskiej przekazało oficjalnie przewodniczącemu komitetu utworzonego na mocy rezolucji nr 1540 kopię atlasu handlu produktami o znaczeniu strategicznym, wspólnie opracowanego przez JRC i Argonne National Laboratory podlegające amerykańskiemu Departamentowi Energii. Atlas handlu produktami o znaczeniu strategicznym został opracowany, by wspierać rozumienie globalnych tendencji w handlu towarami o znaczeniu strategicznym, tj. towarami mającymi wojskową wartość strategiczną, w tym produktami podwójnego zastosowania. Atlas opublikowano w dwóch tomach, przedstawiających obraz handlu produktami o znaczeniu strategicznym w podziale na poszczególne kraje 21 i towary 22 . Atlas handlu produktami o znaczeniu strategicznym wykorzystywany jest m.in. przez Światową Organizację Celną. Z tego względu uznano, że ma on znaczenie dla grupy ekspertów pracujących w ramach komitetu utworzonego na mocy rezolucji nr 1540.
61. Inicjatywę w zakresie centrów doskonałości UE ds. CBRN (EU CBRN CoE) zainaugurowano w 2010 r. jako program budowania na całym świecie zdolności w zakresie ograniczania zagrożeń, czy to zamierzonych, przypadkowych czy wynikających z przyczyn naturalnych, związanych z materiałami lub czynnikami chemicznymi, biologicznymi, radiologicznymi i jądrowymi oraz zagrożeń dla powiązanych z nimi instalacji i obiektów. W inicjatywie uczestniczą obecnie 62 państwa partnerskie, zgrupowane wokół ośmiu sekretariatów regionalnych, zlokalizowane w następujących regionach: atlantyckie wybrzeże Afryki, Azja Środkowa, Afryka Wschodnia i Środkowa, kraje Rady Współpracy Państw Zatoki, Bliski Wschód, Afryka Północna i Sahel, Azja Południowo-Wschodnia oraz Europa Południowo-Wschodnia i Wschodnia.
62. Centra są finansowane w ramach Instrumentu na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju, który wygasł w 2020 r. i ma zostać zastąpiony Instrumentem Sąsiedztwa oraz Współpracy Międzynarodowej i Rozwojowej (NDICI) na lata 2021-2027. W myśl sprawozdania Europejskiego Trybunału Obrachunkowego z 2018 r. (SR14/2018, ECA) centra poczyniły postępy w ograniczaniu zagrożeń związanych z materiałami CBRJ poprzez zwiększanie zdolności i usprawnianie współpracy na szczeblu krajowym i regionalnym oraz poprzez propagowanie kultury bezpieczeństwa i współpracy. Państwa uczestniczące są wspierane w staraniach na rzecz ustanowienia, na zasadzie dobrowolności i przy stosowaniu opartego na zapotrzebowaniu, regionalnego podejścia, krajowych i regionalnych struktur koordynacji i zarządzania. Platformy te służą rozwijaniu i wzmacnianiu krajowych strategii politycznych w zakresie CBRJ i budowaniu zdolności na podstawie konkretnych potrzeb, ocen ryzyka i krajowych planów działania. Są wspierane z kilku projektów współpracy regionalnej finansowanych w ramach inicjatywy i otwarte na inne instrumenty finansowania. Od 2010 r. sfinansowano 85 projektów regionalnych. Budżet inicjatywy na okres dziesięciu lat, poczynając od 2010 r., wynosi ok. 250 mln EUR.
63. Sieć centrów doskonałości jest obecnie dobrze rozwinięta. W czasie pandemii COVID-19 dowiodła swojej solidności i trwałości, gdy kilka sekretariatów regionalnych przygotowało szereg webinariów w celu wymiany wiedzy fachowej oraz podzielenia się doświadczeniami i najlepszymi praktykami w zakresie zarządzania epidemią. Doraźne wsparcie dla kilku państw pomogło im wprowadzić odpowiednie procedury w celu wykrywania pierwszych przypadków zakażeń. Pomoc długoterminowa, ze szczególnym uwzględnieniem Afryki, będzie nadal służyć zwiększeniu zdolności w zakresie wczesnego wykrywania i kontroli wysoce niebezpiecznych patogenów w ramach podejścia "Jedno zdrowie". Opracowywane są regionalne plany działania dotyczące CBRJ i rozwijana jest współpraca międzyregionalna w kilku regionach. Ponadto inicjatywa ta jest na tyle dojrzała, że może wspierać dalsze działania służące zajęciu się kwestiami zarządzania bezpieczeństwem w związku z cyberprzestępczością, terroryzmem, infrastrukturą krytyczną, podrabianymi produktami leczniczymi, zagrożeniami hybrydowymi i materiałami wybuchowymi, jak również dalsze rozwijanie współpracy w zakresie forensyki jądrowej, kontroli granicznej i kontroli wywozu produktów podwójnego zastosowania. W 2020 r., w ramach sieci centrów doskonałości UE ds. CBRN i we współpracy z Departamentem Energii USA i Instytutem Badań Jądrowych w Kijowie, Wspólne Centrum Badawcze UE opracowało działania edukacyjne i szkoleniowe w zakresie jądrowego bezpieczeństwa fizycznego dla uczestników z Gruzji, Ukrainy, Azerbejdżanu i Republiki Mołdawii w celu zwiększenia jądrowego bezpieczeństwa fizycznego w regionie Morza Czarnego. Centrum wsparło również wdrożenie trzech projektów związanych z jądrowym bezpieczeństwem fizycznym w państwach GUAM (Gruzja, Ukraina, Azerbejdżan i Republika Mołdawii). Na Ukrainie i w Republice Mołdawii przeprowadzono ćwiczenia symulacyjne i ćwiczenia w terenie w oparciu o scenariusze zakładające przemyt materiałów jądrowych. W Instytucie Badań Jądrowych w Kijowie i w Instytucie Fizyki i Technologii w Charkowie zaoferowano szkolenie dla młodych specjalistów ds. jądrowego bezpieczeństwa fizycznego. Ustanowiono też regionalny system informacji w zakresie forensyki jądrowej. Aby utrzymać zdolności w zakresie forensyki jądrowej w regionie Morza Czarnego, zainicjowano trzy projekty następcze dla państw GUAM, które rozpoczną się w 2021 r. i będą zarządzane przez STCU (Ukraińskie Centrum Nauki i Techniki). Opracowano też projekt na rzecz budowania w Gruzji i Armenii zdolności w zakresie forensyki jądrowej, którym zarządzać będzie ISTC (Międzynarodowe Centrum Nauki i Techniki). Realizacja tego projektu również rozpocznie się w 2021 r.
64. Jeśli chodzi o wewnętrzne aspekty łagodzenia zagrożeń związanych z CBRJ, pod koniec 2019 r. dokonano przeglądu wdrażania planu działania na rzecz zwiększenia gotowości w przypadku zagrożeń dotyczących bezpieczeństwa chemicznego, biologicznego, radiologicznego i jądrowego przedstawionego przez Komisję w październiku 2017 r. jako część większego pakietu dotyczącego zwalczania terroryzmu; dokument ten jest nadal uważany za obowiązujące ramy polityczne w dziedzinie CBRJ. W programie przeciwdziałania terroryzmowi na rok 2020 przewidziano wzmocnienie niektórych aspektów CBRJ, mianowicie związanych z zagrożeniem spowodowanym czynnikami chemicznymi i z ochroną biologiczną. Jeśli chodzi o ten pierwszy aspekt, Komisja bada obecnie możliwość ograniczenia dostępu do niektórych substancji chemicznych, które mogłyby zostać wykorzystane w złych zamiarach. Prace nad wykrywaniem CBRJ - w tym koordynowane przez Komisję testy oprzyrządowania podejmowane przez niektóre państwa członkowskie - postępowały zgodnie z planem. Jednak w 2020 r. trzeba było wstrzymać niektóre działania związane z CBRJ rozpoczęte w 2019 r.; chodzi w szczególności o kampanię szkoleniową dla unijnych organów ścigania w zakresie zagrożeń radiologicznych, które była prowadzona przez ośrodek szkoleniowy EUSECTRA w Karlsruhe w Niemczech.
65. Wykonanie planu działania wspierają projekty współfinansowane przez Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego - część dotyczącą współpracy policyjnej. Wśród wybranych inicjatyw dwie były szczególnie istotne z punktu widzenia polityki w dziedzinie CBRJ. Pierwsza z nich (Mall-CBRN) dotyczy ochrony przed CBRJ oraz przygotowania na skutki jej użycia w dużych centrach handlowych, natomiast druga (Safe Stadium) stosuje podobne podejście do dużych aren sportowych, w szczególności stadionów piłkarskich. Jedną z korzyści płynących z obu inicjatyw jest obecność odpowiednich użytkowników końcowych w konsorcjach, np. klubu piłkarskiego Real Madryt.
66. Plan działania UE w dziedzinie bezpieczeństwa CBRJ otrzymał wsparcie naukowe i techniczne za pośrednictwem licznych projektów badawczych finansowanych z programu dotyczącego bezpiecznego społeczeństwa w ramach 7. programu ramowego. Badania obejmują cały cykl zarządzania kryzysowego od zapobiegania po odbudowę. Działania służące określeniu potrzeb w zakresie normalizacji mogłyby zaowocować normami europejskimi (EN). Program "Horyzont 2020" przyczyni się do zintensyfikowania obecnych prac w zakresie badań dotyczących CBRJ, dzięki ukierunkowanym zagadnieniom.
OŚRODKI ANALITYCZNE
67. Na podstawie decyzji Rady 2010/430/WPZiB 23 z 26 lipca 2010 r. realizacja strategii UE przeciw rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia jest aktywnie wspomagana przez Konsorcjum UE ds. Nieproliferacji i Rozbrojenia, które rozpoczęło działalność w styczniu 2011 r. W dniu 26 lutego 2018 r. Rada przyjęła decyzję (WPZiB) 2018/299 24 , która przedłuża wsparcie UE dla działań konsorcjum na okres 2018-2021 poprzez wykorzystanie dotychczasowych osiągnięć i dodanie nowych projektów.
68. Działania konsorcjum przyczyniły się do zwiększenia wiedzy państw trzecich i społeczeństwa obywatelskiego o wysiłkach podejmowanych przez UE i w istotny sposób wpłynęły na kształtowanie unijnej polityki w dziedzinie nieproliferacji i rozbrojenia. Konsorcjum jest platformą umożliwiającą nieformalne kontakty między praktykami w tej dziedzinie i stymulującą dialog między różnymi podmiotami. Jego działalność pomogła zwiększyć świadomość wyzwań związanych z bronią masowego rażenia i bronią konwencjonalną i poszukiwać rozwiązań pozwalających sprostać tym wyzwaniom. Opiera się ono na rozległej sieci 99 ośrodków analitycznych i badawczych w całej Europie, skupiającej członków ze wszystkich państw członkowskich UE, a także z krajów partnerskich, takich jak Szwajcaria, Turcja i Ukraina. W 2020 r. do sieci przystąpiło dziewięć instytutów.
69. Wszystkie wydarzenia organizowane przez konsorcjum zapewniały różnorodność uczestników i prelegentów pod względem płci, wieku, wiedzy fachowej i reprezentacji geograficznej. Ze względu na okoliczności związane z pandemią COVID-19 wydarzenia te w 2020 r. odbyły się w formacie wirtualnym. W szczególności w 2020 r. konsorcjum zorganizowało następujące działania w celu wdrożenia decyzji Rady (WPZiB) 2018/299:
- kurs na temat nierozprzestrzeniania broni jądrowej przeznaczony dla studentów studiów magisterskich i podyplomowych w dziedzinie informatyki i inżynierii, pt. "Rozprzestrzenianie się broni jądrowej: historia, zagrożenia i rozwiązania" (19-21 lutego 2020 r.),
- seminarium ad hoc dotyczące wzmacniania w Europie edukacji na temat nierozprzestrzeniania i rozbrojenia (część I) (23-24 czerwca 2020 r.),
- 9. posiedzenie konsultacyjne UE, z udziałem urzędników UE i ekspertów europejskich (10-11 września 2020 r.),
- 4. doroczne posiedzenie europejskiej sieci niezależnych ośrodków analitycznych zajmujących się nieproliferacją i rozbrojeniem (9 listopada 2020 r.),
- 9. konferencja UE poświęcona nieproliferacji i rozbrojeniu (12-13 listopada 2020 r.),
- warsztaty "Next Generation" (25 listopada 2020 r.),
- seminarium ad hoc pt. "Zajęcie się problemem nielegalnej BSiL i amunicji na obszarach objętych konfliktem: rola operacji pokojowych" (14-15 grudnia 2020 r.).
70. W 2020 r. konsorcjum publikowało comiesięczny biuletyn, jak również wydało sześć dokumentów UE dotyczących nieproliferacji i rozbrojenia 25 . Szkolenia obejmują kursy online dotyczące nieproliferacji i rozbrojenia oraz polityk UE, a także wsparcie dla 36 staży poświęconych nieproliferacji i rozbrojeniu w ośrodkach należących do sieci w latach 2018-2021.
KONTROLA WYWOZU
71. W 2020 r. działająca w Radzie grupa robocza COARM (Grupa Robocza ds. Wywozu Broni Konwencjonalnej) rozpoczęła prace nad realizacją postulatów przedstawionych w konkluzjach Rady na temat przeglądu wspólnego stanowiska 2008/944/WPZiB 26 w sprawie kontroli wywozu broni 27 . Po osiągnięciu porozumienia na forum grupy roboczej COARM Europejska Służba Działań Zewnętrznych uruchomiła w październiku na swojej stronie internetowej bazę danych online, która umożliwia obywatelom - w sposób przyjazny dla użytkownika - wgląd w dane na temat wywozu broni przez państwa członkowskie i analizowanie tych danych. Bazę danych powszechnie przyjęto z zadowoleniem, gdyż znacznie przyczyniła się do zwiększenia przejrzystości w zakresie wywozu broni. Baza ta zawiera informacje o wartości, miejscu przeznaczenia i rodzaju zezwoleń na wywóz broni oraz faktycznym jej wywozie z państw członkowskich i będzie corocznie aktualizowana. Ponadto grupa robocza COARM przygotowała decyzję Rady o certyfikatach użytkownika końcowego w kontekście wywozu broni strzeleckiej i lekkiej oraz amunicji do tych rodzajów broni. Decyzja została przyjęta w styczniu 2021 r. i przyczynia się do dalszego zbliżenia polityk państw członkowskich w zakresie wywozu broni. Grupa robocza COARM kontynuowała działania informacyjne i regularny dialog z szeregiem interesariuszy, w tym organizacjami społeczeństwa obywatelskiego, MKCK i przedstawicielami europejskiego przemysłu obronnego.
72. UE kontynuowała również działania informacyjne mające na celu wspieranie państw trzecich w tworzeniu systemu kontroli wywozu broni oraz propagowanie upowszechniania Traktatu o handlu bronią. W ramach decyzji Rady (WPZiB) 2018/101 28 z 22 stycznia 2018 r. oraz zastępującej ją decyzji Rady (WPZiB) 2020/1464 z 12 października 2020 r. w sprawie propagowania skutecznych kontroli wywozu broni 29 , realizowanej przez niemiecki Federalny Urząd Gospodarki i Kontroli Eksportu (BAFA), odbyło się kilka warsztatów i wydarzeń dotyczących pomocy indywidualnej - ze względu na pandemię głównie w formacie wirtualnym. Ponadto w ramach decyzji Rady (WPZiB) 2017/915 30 , wdrażanej przez BAFA i Expertise France, przeprowadzono kolejne regionalne działania informacyjne, dostosowane do potrzeb krajowe programy pomocy oraz programy pomocy indywidualnej ad hoc wspierające skuteczne wdrożenie i upowszechnienie Traktatu o handlu bronią.
73. W ramach dialogu politycznego w 2020 r. zorganizowano spotkania z Norwegią i Stanami Zjednoczonymi dotyczące kwestii kontroli wywozu broni. Spotkania te zapewniły forum dla owocnych dyskusji na temat kwestii będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, takich jak polityki eksportowe wobec określonych miejsc przeznaczenia, kwestie zgodności i kontroli oraz proces Traktatu o handlu bronią.
74. W 2020 r. UE nadal regularnie aktualizowała swoje przepisy, aby odzwierciedlić rozwój sytuacji w zakresie wielostronnych reżimów kontroli eksportu. W tym kontekście Komisja Europejska przyjęła rozporządzenie delegowane (EU) 2020/1749 31 z 7 października 2020 r. aktualizujące wykaz kontrolny UE zgodnie z decyzjami podjętymi w 2019 r. w ramach wielostronnych reżimów kontroli wywozu i wprowadziła nowe kontrole, na przykład dotyczące oprogramowania monitorującego stosowanego przez organy ścigania i narzędzi kryminalistyki cyfrowej. W ramach dokonanej w 2020 r. aktualizacji wykazu kontrolnego UE wprowadzono też kontrole dotyczące 24 dodatkowych substancji chemicznych, w tym prekursorów nowiczoków, zgodnie z porozumieniem osiągniętym podczas międzysesyjnego posiedzenia Grupy Australijskiej w lutym 2020 r., po to by zapobiec handlowi prekursorami broni chemicznej.
75. Grupa Koordynacyjna ds. Podwójnego Zastosowania nadal wspierała skuteczne i spójne wdrażanie kontroli wywozu w UE. W 2020 r. udostępniono nowe funkcje elektronicznego systemu rejestracji produktów podwójnego zastosowania, by dostosować go do zmian regulacyjnych, np. zaktualizowanego w 2019 r. wykazu kontrolnego oraz konsultacji między właściwymi organami prowadzonych za pomocą bezpiecznej łączności elektronicznej. W związku z brexitem wprowadzono nową funkcję, która wspiera wymianę informacji z właściwym organem Zjednoczonego Królestwa na mocy protokołu w sprawie Irlandii Północnej. UE poczyniła również postępy w pracach nad stworzeniem platformy "elektronicznego udzielania zezwoleń", z której państwa członkowskie miałyby korzystać na zasadzie dobrowolności, i zainaugurowała prace nad zintegrowaniem elektronicznych systemów udzielania zezwoleń dotyczących produktów podwójnego zastosowania z elektronicznymi systemami celnymi w ramach inicjatywy na rzecz punktu kompleksowej obsługi. Aby zapewnić przejrzystość co do kontroli wywozu i działań
dotyczących udzielania zezwoleń, opublikowano roczne sprawozdanie dotyczące kontroli wywozu 32 , a 11 grudnia 2020 r. zorganizowano Forum Kontroli Wywozu, w którym udział wzięli interesariusze z państw członkowskich, przemysł i społeczeństwo obywatelskie 33 .
76. Poczyniono znaczne postępy w przeglądzie unijnej polityki kontroli wywozu. Rada i Parlament Europejski porozumiały się co do aktualizacji unijnych zasad dotyczących kontroli wywozu. Kompleksowe zmiany wprowadzone, by zwiększyć wydajność i skuteczność kontroli, obejmowały zaktualizowane definicje i parametry kontroli, harmonizację, uproszczenie i cyfryzację udzielania zezwoleń, intensywniejszą wymianę informacji i współpracę z państwami trzecimi. Nowe rozporządzenie zwiększy skuteczność istniejącego unijnego systemu kontroli wywozu poprzez wprowadzenie nowego wymiaru dotyczącego "bezpieczeństwa ludzkiego", tak by UE mogła reagować na wyzwania związane z powstającymi technologiami podwójnego zastosowania - zwłaszcza technologiami cyberinwigilacji - które stwarzają ryzyko dla bezpieczeństwa na poziomie krajowym i międzynarodowym, w tym dla ochrony praw człowieka. Nowe rozporządzenie zostanie formalnie przyjęte i wejdzie w życie w 2021 r. Na działania w ramach wielostronnych systemów kontroli wywozu bardzo niekorzystnie wpłynęła pandemia. Trzeba było odwołać posiedzenia plenarne, choć grupy robocze mogły przeprowadzić pewne prace dzięki spotkaniom w formacie wirtualnym. Niemniej UE wzięła udział w posiedzeniu międzysesyjnym Grupy Australijskiej w Bratysławie (5-7 lutego 2020 r.).
77. W sześciu regionach kontynuowano wdrażanie programu EU P2P w zakresie kontroli wywozu, by zwiększać skuteczność systemów kontroli wywozu w odniesieniu do produktów podwójnego zastosowania i powiązanych materiałów, sprzętu i technologii. W 2020 r. program obejmował 41 państw, w tym państwa, które są częścią ukierunkowanych inicjatyw w zakresie kontroli wywozu z Ukraińskim Centrum Nauki i Techniki oraz Międzynarodowym Centrum Nauki i Techniki w Kazachstanie. Inicjatywy te obejmują czternaście państw. Odbyło się wiele warsztatów regionalnych, krajowych wydarzeń pomocowych i doraźnych seminariów wspierających, z uwagi na pandemię głównie w formacie wirtualnym.
78. Nadal prowadzono intensywną koordynację programu EU P2P w zakresie kontroli wywozu z kierowanym przez amerykański Departament Stanu programem dotyczącym kontroli wywozu i powiązanego bezpieczeństwa granic. Zorganizowano wspólne europejsko-amerykańskie seminaria poświęcone wymianie informacji na temat metodologii oceny zagrożenia, zdefiniowaniu wspólnych wskaźników oddziaływania i skoordynowaniu wsparcia w terenie. W dniach 17-21 sierpnia 2020 r. FPI i JRC zorganizowały w formacie wirtualnym 6. edycję letniego uniwersytetu EU P2P poświęconą strategicznym kontrolom handlu i przeznaczoną dla krajów partnerskich programu EU P2P w zakresie kontroli wywozu produktów podwójnego zastosowania. Portal EU P2P przeniesiono do oficjalnego środowiska internetowego Unii Europejskiej (https://europa.eu/cbrn-risk-mitigation/eu-p2p-export-control-programme_en); w 2020 r. wprowadzono w nim dalsze usprawnienia. Nadal będzie on służył jako platforma dla wszystkich programów informacyjnych UE w zakresie kontroli wywozu towarów wojskowych i produktów podwójnego zastosowania z myślą o zindywidualizowaniu wymiany informacji z krajami partnerskimi UE. Program jest finansowany w ramach Instrumentu na rzecz Przyczyniania się do Stabilności i Pokoju.
79. W 2020 r. Wspólne Centrum Badawcze Komisji dalej rozwijało podręcznik dotyczący kontroli wywozu substancji chemicznych, udostępniając bazę danych na swojej stronie internetowej. Druga zmieniona wersja podręcznika zostanie opublikowana wiosną 2021 r. Zob.: https://ec.europa.eu/jrc/en/news/world-trade-controls-export-control-handbook- chemicals
80. W styczniu 2021 r. JRC Komisji opublikowało nową internetową platformę TIM Dual-Use, umożliwiającą zmapowanie ponad 70 mln streszczeń badań (Scopus), patentów (Patsat) i projektów finansowanych przez UE (baza danych CORDIS) istotnych z perspektywy podwójnego zastosowania. Zob.: https://ec.europa.eu/jrc/en/science-update/tim- dual-use-tool-track-possible-dual-use-relevance-research-and-innovation-results
81. Reżim Kontrolny Technologii Rakietowych (MTCR) jest nieformalnym i dobrowolnym stowarzyszeniem państw, które wyznają wspólne cele nierozprzestrzeniania bezzałogowych systemów przenoszenia broni zdolnych do przenoszenia broni masowego rażenia i które dążą do koordynacji krajowych wysiłków w zakresie udzielania zezwoleń na wywóz mających na celu zapobieganie jej rozprzestrzenianiu. Rządy uczestniczące w MTCR zobowiązały się do przestrzegania wspólnych wytycznych dotyczących polityki wywozowej (wytyczne MTCR), które mają zastosowanie do całościowego wspólnego wykazu kontrolowanych artykułów (załącznik MTCR dotyczący sprzętu, oprogramowania i technologii). Partnerzy w ramach MTCR regularnie wymieniają się informacjami na temat odnośnych krajowych kwestii związanych z udzielaniem zezwoleń na wywóz. Wytyczne MTCR i jego wykazy kontrolne stanowią międzynarodowe wartości odniesienia dla najlepszych praktyk w zakresie kontroli wywozu produktów i technologii powiązanych z pociskami rakietowymi.
82. W kontekście MTCR kwestią o fundamentalnym dla UE znaczeniu pozostaje dostęp do tego reżimu zablokowany dla dziewięciu państw członkowskich UE, a mianowicie Chorwacji, Cypru, Estonii, Litwy, Łotwy, Malty, Rumunii, Słowacji i Słowenii.
83. Ponadto dla funkcjonowania i wiarygodności reżimów kontroli wywozu, takich jak MTCR, kluczowe znaczenie ma ciągłość i przewidywalność w przewodniczeniu. Państwa członkowskie UE, które są członkami MTCR, przedstawiły nieformalny dokument zatytułowany "Kwestie dotyczące przewodnictwa" z myślą o rozpatrzeniu na posiedzeniu plenarnym możliwości zachęcania do trwałego przewodnictwa reżimu i jego wspierania. UE będzie nadal angażować się w dyskusje z członkami na temat różnych opcji. W kontekście reżimu UE zawsze opowiada się za przyjmowaniem zdecydowanych oświadczeń MTCR skierowanych do opinii publicznej, odzwierciedlających międzynarodowe obawy dotyczące przypadków wystrzelenia rakiet balistycznych i znaczących postępów w technologii rakietowej poczynionych przez Iran i KRLD.
PRZESTRZEŃ KOSMICZNA
84. UE i jej państwa członkowskie nadal promowały ochronę bezpiecznego, pewnego i zrównoważonego środowiska przestrzeni kosmicznej i pokojowe użytkowanie przestrzeni kosmicznej na sprawiedliwych i wzajemnie akceptowanych zasadach. W ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych Unia nadal podkreślała wagę środków budowy przejrzystości i zaufania oraz potrzebę opowiadania się za odpowiedzialnym zachowaniem. W tym kontekście UE wydała na forum Zgromadzenia Ogólnego ONZ oświadczenia dotyczące przestrzeni kosmicznej.
85. UE i jej państwa członkowskie podtrzymywały swoje zdecydowane zobowiązanie na rzecz zapobiegania wyścigowi zbrojeń w przestrzeni kosmicznej, co ma zasadnicze znaczenie dla wzmocnienia międzynarodowego bezpieczeństwa i stabilności oraz dla zapewnienia długoterminowego wykorzystania środowiska przestrzeni kosmicznej do celów pokojowych. UE nadal wyrażała zaniepokojenie w związku z rozwojem wszelkiej broni przeciwsatelitarnej i takiego potencjału, w tym typu naziemnego, i podkreśla znaczenie szybkiego zajęcia się tym problemem w ramach międzynarodowych wysiłków na rzecz zapobiegania wyścigowi zbrojeń w przestrzeni kosmicznej.
86. UE i jej państwa członkowskie ponownie wyraziły zadowolenie z przyjęcia preambuły i 21 wytycznych dotyczących trwałego zrównoważonego charakteru działań prowadzonych w przestrzeni kosmicznej, które zostały przyjęte przez Komitet ds. Pokojowego Wykorzystania Przestrzeni Kosmicznej i zatwierdzone rezolucją Zgromadzenia Ogólnego ONZ w 2019 r. 34 Wytyczne stanowią istotne uzupełnienie środków budowy przejrzystości i zaufania w przestrzeni kosmicznej 35 .
87. UE i jej państwa członkowskie z zadowoleniem powitały przyjęcie nowej rezolucji w sprawie zmniejszania zagrożeń dzięki odpowiedzialnemu zachowaniu 36 , która to rezolucja jest działaniem podjętym w odpowiednim czasie, by ograniczyć zagrożenia i ryzyka dotyczące przestrzeni kosmicznej i propagować odpowiedzialne zachowanie w przestrzeni kosmicznej, zwłaszcza w ramach Organizacji Narodów Zjednoczonych. Zachęciły wszystkie państwa do konstruktywnego zaangażowania się w wypracowanie wspólnego rozumienia pojęcia "odpowiedzialnego zachowania w przestrzeni kosmicznej", w które to prace UE także wniesie łączny wkład.
KLAUZULE DOTYCZĄCE NIEROZPRZESTRZENIANIA BMR
88. Zgodnie ze swoją polityką nierozprzestrzeniania BMR i z konkluzjami Rady z 2003 r. UE kontynuowała prace nad włączaniem zobowiązań dotyczących nierozprzestrzeniania BMR do umów z państwami trzecimi. W 2020 r. przeprowadzono też w tym względzie negocjacje ze Zjednoczonym Królestwem w ramach przygotowań do brexitu i przyszłych stosunków między UE a Zjednoczonym Królestwem. Zgodnie ze wspólną decyzją UE i Kuby o tymczasowym stosowaniu niektórych części nowej umowy między UE a Kubą, w marcu 2019 r. w Brukseli odbył się, w oparciu o klauzulę o BMR zawartą w nowej umowie, pierwszy w historii dialog UE-Kuba dotyczący nierozprzestrzeniania BMR. Druga edycja tego dialogu odbyła się w formacie wirtualnym we wrześniu 2020 r.
INNE FORA WIELOSTRONNE
G-7
89. UE nadal aktywnie uczestniczyła w posiedzeniach grupy G-7 w składzie dyrektorów ds. nieproliferacji (NPDG). W 2020 r. UE brała udział w spotkaniach pod przewodnictwem Stanów Zjednoczonych, które skupiły się na aktualnych zagadnieniach dotyczących nieproliferacji i rozbrojenia, a także na osiągnięciu dalszych postępów w koordynacji pracy NPDG i globalnego partnerstwa G-7 przeciwko rozprzestrzenianiu broni i materiałów masowego rażenia, w szczególności przez ustanowienie ściślejszego powiązania między priorytetami politycznymi a działaniami przewidzianymi w projektach.
90. UE pozostaje zaangażowana w globalne partnerstwo przeciwko rozprzestrzenianiu broni i materiałów masowego rażenia, w szczególności poprzez pomoc techniczną (ocena zagrożenia, krajowe plany działania) świadczoną na całym świecie w ramach inicjatywy UE w zakresie centrów doskonałości ds. CBRJ. Inicjatywa ta wniesie również wkład w realizację projektu pilotażowego pod egidą globalnego partnerstwa - sztandarowej inicjatywy na rzecz ograniczania zagrożenia biologicznego w Afryce - dzięki nowemu projektowi LABPLUS AFRICA.
