| Decyzja Zgromadzenia Plenarnego | 5.12.2024 |
| Podstawa prawna | Art. 52 ust. 2 regulaminu wewnętrznego |
| Sekcja odpowiedzialna | Sekcja Transportu, Energii, Infrastruktury i Społeczeństwa Informacyjnego |
| Data przyjęcia przez sekcję | 7.4.2025 |
| Data przyjęcia na sesji plenarnej | 30.4.2025 |
| Sesja plenarna nr | 596 |
| Wynik głosowania (za/przeciw/wstrzymało się) | 154/13/26 |
Preambuła
Niniejsza opinia jest częścią szerszego pakietu opinii EKES-u dotyczących kryzysu związanego z kosztami utrzymania. W ramach tego pakietu EKES analizuje różne aspekty tego wyzwania politycznego oraz przedstawia kompleksowy i szeroki zestaw zaleceń dla europejskich i krajowych decydentów, organizacji społeczeństwa obywatelskiego i innych zainteresowanych stron. Pakiet obejmuje siedem opinii sektorowych 1 - każda jest poświęcona innemu powiązanemu obszarowi polityki. Ponadto w opinii ogólnej 2 przedstawiono nadrzędne zalecenia polityczne mające pomóc zaradzić kryzysowi związanemu z kosztami utrzymania i budować odporność na przyszłe kryzysy.
1. Wnioski i zalecenia
1.1. Wzrost cen energii i związana z nim wysoka inflacja od 2021 r. doprowadziły do znacznego wzrostu kosztów w wielu sektorach gospodarki. W rezultacie koszty utrzymania obywateli i przedsiębiorstw drastycznie się zwiększyły, co analogicznie wpłynęło na konkurencyjność, a także na koszty społeczne.
1.2. Usługi świadczone w interesie ogólnym mogą zapewnić wszystkim osobom i podmiotom dostęp do podstawowych usług stanowiących fundament godnego życia teraz i w przyszłości. Ponadto mogą one łagodzić wpływ inflacji i kryzysów dzięki swojemu charakterowi non-profit. EKES uważa, że państwa członkowskie potrzebują elastyczności i autonomii oraz swobody wyboru, aby organizować usługi publiczne zgodnie z własnymi wyborami, potrzebami i tradycjami, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokich standardów, takich jak jakość, bezpieczeństwo, przystępność cenowa i powszechny dostęp.
1.3. W obliczu niedawnych dramatycznych wstrząsów geopolitycznych EKES z zadowoleniem przyjmuje wysiłki Komisji na rzecz uelastycznienia ram budżetowych UE. Jednocześnie potrzebne jest szersze podejście do środków bezpieczeństwa i obrony oraz do usług świadczonych w interesie ogólnym, aby nadać priorytet inwestycjom publicznym ukierunkowanym na wzrost i uniknąć kompromisu między wydatkami na obronność a wydatkami socjalnymi, zwłaszcza w przypadku krajów o ograniczonej przestrzeni fiskalnej. Zmniejszenie dopłat do paliw kopalnych może zapewnić krótkoterminowe wsparcie dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji oraz bardziej trwałe rozwiązania w zakresie dekarbonizacji systemów energii elektrycznej i ogrzewania, a także remontów i dostępu do przystępnych cenowo usług świadczonych w interesie ogólnym. Należy poddać gruntownemu przeglądowi specjalne zasady dotyczące usług świadczonych w interesie ogólnym i usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym w zakresie pomocy państwa i zamówień publicznych.
1.4. Transport publiczny odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu obywatelom wysokiej jakości, powszechnej i przystępnej cenowo mobilności. Potrzebne są zatem społeczne i ekologiczne inwestycje w multimodalny i połączony transport publiczny. Ponadto zbyt wiele obywatelek i obywateli cierpi z powodu ubóstwa energetycznego i transportowego. Do walki z ubóstwem transportowym potrzebne są jasna definicja, wiążące cele i wymiana najlepszych praktyk. Społeczny Fundusz Klimatyczny i plany społeczno-klimatyczne są również ważnymi narzędziami do walki z ubóstwem energetycznym i transportowym.
1.5. EKES popiera przyspieszoną rozbudowę sieci i energii ze źródeł odnawialnych poprzez szybsze i uproszczone procesy wydawania pozwoleń, wysiłki na rzecz zachęcenia głównych konsumentów do wytwarzania własnej energii ze źródeł odnawialnych oraz rozwój sieci transeuropejskich jako infrastruktury krytycznej. Wprowadzona w ubiegłym roku reforma rynku energii elektrycznej może być jedynie pierwszym krokiem w kierunku oddzielenia cen energii elektrycznej i gazu.
1.6. W ciągu ostatnich dwóch dekad czynsze i ceny mieszkań wzrosły znacznie bardziej niż średni dochód do dyspozycji w całej UE, co stanowi niedoskonałość rynku. EKES uważa, że inwestycje publiczne w dostępne i przystępne cenowo mieszkalnictwo powinny być priorytetem w nowych wieloletnich ramach finansowych (WRF). Uproszczenie zasad, a także badania i innowacje mogą przyspieszyć budowę i modernizację oraz obniżyć ich koszty. Szczególną uwagę należy poświęcić mieszkalnictwu socjalnemu i przystępnym cenowo mieszkaniom dla młodych ludzi, ponieważ duże wydatki mieszkaniowe bardzo ich dotykają.
2. Kontekst
2.1. Inflacja w państwach członkowskich UE zaczęła gwałtownie rosnąć w drugiej połowie 2021 r. Zharmonizowany indeks cen konsumpcyjnych (HICP) osiągnął najwyższy poziom 11,5 % w UE w październiku 2022 r. W 2023 r. HICP w UE spadł z 10 % do 3,4 %, stabilizując się na poziomie około 2,5 % w 2024 r. 3 Inflacja pozostaje jednak powyżej docelowego poziomu 2 %, choć jej stopa jest odmienna w poszczególnych państwach członkowskich.
2.2. Ogromny wzrost inflacji wynikał ze zwiększonego popytu po pandemii COVID-19 oraz wzrostu cen energii począwszy od drugiej połowy 2021 r., spowodowanego przygotowaniami Rosji do jej wojny napastniczej przeciwko Ukrainie. Wzrost cen energii doprowadził do znacznego wzrostu kosztów w wielu sektorach gospodarki, co miało analogiczny wpływ na konkurencyjność. Co więcej, koszty dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw drastycznie wzrosły. Siła nabywcza zmalała ponieważ ciężar przeniesiono na konsumentów. Od drugiej połowy 2023 r. wydatki mieszkaniowe są również istotnym czynnikiem inflacji 4 . Różne wyzwania geopolityczne i społeczne w połączeniu z surowymi przepisami budżetowymi, a także nierównomiernie redystrybuowane nieoczekiwane zyski (głównie w sektorze energetycznym i bankowym), niewystarczająca ochrona socjalna i niesprawiedliwa krajowa polityka podatkowa przyczyniły się do pogłębienia nierówności społecznych w niektórych państwach członkowskich 5 .
2.3. Inflacja prowadzi do utraty siły nabywczej, gdy płace nie rosną w takim samym stopniu. Ma to nieproporcjonalny wpływ na osoby znajdujące się w trudnej sytuacji. Ogółem od 8 % do 16 % osób (35 mln do 72 mln osób) w UE boryka się z ubóstwem energetycznym 6 . Problem ten dotyczy szczególnie kobiet o niskich dochodach, osób samotnie wychowujących dzieci, osób z niepełnosprawnościami, młodych ludzi i emerytów mieszkających samotnie. Jednocześnie ubóstwo dzieci znacznie wzrosło, do 24,8 % w 2023 r. 7
2.4. Nowe przepisy UE dotyczące handlu uprawnieniami do emisji rozszerzają system handlu emisjami (ETS) na sektory budownictwa i transportu drogowego. W przyszłości ceny uprawnień do emisji wzrosną. EKES zwraca uwagę, że należy złagodzić podwyżki poprzez wyższe przydziały środków na Społeczny Fundusz Klimatyczny oraz dodatkowe środki w państwach członkowskich dla gospodarstw domowych i przedsiębiorstw znajdujących się w trudnej sytuacji za pośrednictwem planów społeczno-klimatycznych, które należy szybko przedłożyć, ściśle monitorować i oceniać.
2.5. Wysoka inflacja, napędzana głównie przez rosnące ceny importu paliw kopalnych (604 mld EUR w 2022 r.) 8 , prowadzi do przekierowania kapitału do przedsiębiorstw zagranicznych i do zysków dużych korporacji. Sytuacja wygląda inaczej w przypadku wzrostu płac związanego z inflacją, ponieważ dodatkowy dochód pozostaje głównie w tym samym kraju 9 .
2.6. Biorąc pod uwagę tę sytuację gospodarczą i rozwój sytuacji geopolitycznej, kwestia konkurencyjności staje się kluczowym wyzwaniem dla Europy. Poprzez raporty Letty i Draghiego Komisja dąży do zwiększenia konkurencyjności gospodarki UE. EKES uważa, że środki mające na celu zwiększenie konkurencyjności muszą również przyczyniać się do promowania dobrobytu i dobrostanu dla wszystkich oraz odporności społecznej.
2.7. W swoim sprawozdaniu na temat przyszłości konkurencyjności UE Mario Draghi podkreśla, jak ważne są usługi świadczone w interesie ogólnym dla innowacji, zrównoważonego wzrostu gospodarczego, bezpieczeństwa gospodarczego UE i gotowości społecznej w kilku obszarach, takich jak dostawa energii, infrastruktura oraz kształcenie i szkolenie. Umiejętności i wiedza pracowników są szczególnie istotnym czynnikiem zapewniającym trwałą konkurencyjność. W raporcie Letty wzywa się do opracowania planu działania na rzecz wysokiej jakości usług świadczonych w interesie ogólnym, których utrzymanie i rozwijanie wymagają stabilnych dochodów podatkowych.
2.8. Świadczenie usług publicznych przybiera różne formy organizacyjne i prawne w całej Europie. Spektrum obejmuje zarówno formy organizacji na mocy prawa prywatnego, jak i zlecanie zadań osobom trzecim w ramach współpracy administracyjnej. Usługi te mogą być świadczone w interesie ogólnym - albo na konkurencyjnych rynkach jako usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym, albo jako usługi o charakterze nieekonomicznym świadczone w interesie ogólnym i wyłączone z tych rynków.
2.9. Usługi świadczone w interesie ogólnym znacząco przyczyniają się do tworzenia wartości i zatrudnienia oraz wzmacniają odporność UE, zwłaszcza w czasach kryzysu, takiego jak pandemia COVID-19 i kryzys energetyczny. W 2021 r. usługi świadczone w interesie ogólnym wygenerowały 28,4 % całkowitej wartości dodanej w UE 10 . Zwiększenie inwestycji w kluczowych obszarach, takich jak energia i zdrowie, również podnosi jakość usług świadczonych w interesie ogólnym. Ponieważ koncentrują się one na interesie ogólnym, mogą ograniczyć inflację.
2.10. Dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym jest częścią praw podstawowych oraz Europejskiego filaru praw socjalnych. W zasadzie 20 Europejskiego filaru praw socjalnych wyraźnie wskazano "podstawowe" usługi świadczone w interesie ogólnym, podczas gdy inne zasady tego filaru określają ważne usługi świadczone w interesie ogólnym, takie jak kształcenie, mieszkalnictwo i pomoc dla osób bezdomnych, opieka długoterminowa, integracja osób z niepełnosprawnościami oraz opieka zdrowotna. Usługi świadczone w interesie ogólnym stanowią część wspólnych wartości UE w rozumieniu art. 14 TFUE, jak określono w protokole (nr 26) w sprawie usług świadczonych w interesie ogólnym załączonym do TUE i TFUE oraz w art. 36 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej.
2.11. Usługi świadczone w interesie ogólnym odgrywają ważną rolę w przeprowadzeniu transformacji ekologicznej i cyfrowej oraz w zapewnianiu sprawiedliwej społecznie transformacji, która nikogo nie pozostawia w tyle, a także spójności społecznej i gospodarczej. Uda się to jednak tylko pod warunkiem, że obywatele zrozumieją, iż transformacja jest korzystna dla ludzi, przyrody i gospodarki oraz nie odbywa się kosztem pracowników i ich miejsc pracy, zabezpieczenia społecznego i jakości usług świadczonych w interesie ogólnym.
3. Uwagi ogólne
3.1. Usługi świadczone w interesie ogólnym mogą zapewnić wszystkim obywatelom i przedsiębiorstwom dostęp do podstawowych usług stanowiących fundament godnego życia teraz i w przyszłości. Europejski model społeczny, który obejmuje wysokiej jakości i przystępne cenowo usługi świadczone w interesie ogólnym, ma zasadnicze znaczenie dla europejskiej odporności społecznej oraz bezpieczeństwa i obronności. Jest także podstawą działań w dziedzinie klimatu, odpornej i konkurencyjnej gospodarki oraz spójności społecznej w UE. Ponadto usługi świadczone w interesie ogólnym mogą złagodzić skutki inflacji i kryzysów, ponieważ są ukierunkowane na ogólny interes publiczny. Państwa członkowskie potrzebują elastyczności i autonomii, aby organizować usługi publiczne zgodnie z własnymi potrzebami i tradycjami, przy jednoczesnym zapewnieniu wysokich standardów, takich jak jakość, bezpieczeństwo, przystępność cenowa i powszechny dostęp.
3.2. Pracownicy publicznych usług świadczonych w interesie ogólnym i usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym mają do odegrania pierwszoplanową rolę w realizacji tych zadań. Pilnie potrzebne są inwestycje w usługi świadczone w interesie ogólnym i usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym, tak aby poprawić ich jakość i przystępność cenową, zapewnić powszechny dostęp dla obywateli i pobudzić gospodarkę. Dobrze rozwinięte usługi świadczone w interesie ogólnym i usługi świadczone w ogólnym interesie gospodarczym pomagają ludziom i gospodarce lepiej radzić sobie z kryzysami i chronią wiele miejsc pracy. Należy zabezpieczyć zasoby finansowe i ludzkie, zwiększyć atrakcyjność warunków pracy, zapewnić godziwe wynagrodzenie i propagować szkolenia. Należy rozszerzyć udział społeczeństwa obywatelskiego i partnerów społecznych, w szczególności dialog społeczny.
3.3. Przyjęcie nastawionego na zysk podejścia do świadczenia niewystarczająco uregulowanych i monitorowanych usług w ogólnym interesie gospodarczym często zwiększa podatność na kryzysy i ogranicza możliwości zarządzania. Należy zatem w większym stopniu skoncentrować się na wspólnym dobru i korzyściach publicznych. Kluczowe znaczenie ma odpowiednie finansowanie i inwestowanie w usługi świadczone w interesie ogólnym. W obliczu rosnących zagrożeń UE musi dążyć do bezpieczeństwa, pokoju, praworządności, przestrzegania praw człowieka i postępu społecznego poprzez kompleksową politykę bezpieczeństwa. Jako pierwszy krok w tym kierunku EKES popiera wysiłki Komisji na rzecz uelastycznienia ram budżetowych UE w tym kontekście. Opowiada się za stosowaniem tej zasady w ramach szerszego podejścia do środków bezpieczeństwa i obrony oraz do usług świadczonych w interesie ogólnym, aby nadać priorytet inwestycjom publicznym ukierunkowanym na wzrost i uniknąć kompromisu między wydatkami na obronność a wydatkami socjalnymi. Biorąc pod uwagę pogorszenie koniunktury gospodarczej w strefie euro, a także w całej Unii, konieczna jest elastyczność w celu zachowania wydajności oraz społecznych i środowiskowych podstaw dobrobytu dla przyszłych pokoleń, przy jednoczesnym zapewnieniu stabilności budżetowej.
3.4. Dotacje na paliwa kopalne nadal ograniczają przestrzeń fiskalną państw członkowskich do finansowania innych priorytetów, takich jak wysokiej jakości usługi świadczone w interesie ogólnym oraz długotrwałe i zrównoważone środki mające na celu złagodzenie kryzysu związanego z kosztami utrzymania i zwiększenie konkurencyjności przedsiębiorstw. Ograniczenie dotacji na paliwa kopalne w oparciu o analizę kosztów i korzyści może zapewnić krótkoterminowe wsparcie dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji oraz trwalsze rozwiązania w zakresie dekarbonizacji energii elektrycznej i ogrzewania, wraz z renowacją zasobów mieszkaniowych, zmniejszeniem ubóstwa transportowego i świadczeniem wysokiej jakości usług w interesie ogólnym w celu obniżenia cen.
3.5. Prawo konkurencji, w szczególności przepisy dotyczące pomocy państwa i prawa zamówień publicznych, ograniczają sposób organizacji i finansowania usług świadczonych w interesie ogólnym i usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym. Specjalne zasady pakietu dotyczącego usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym 11 należy poddać gruntownemu przeglądowi. Należy jasno określić, które usługi świadczone w interesie ogólnym są wyłączone z przepisów dotyczących pomocy państwa. W przypadku niektórych usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, takich jak mieszkalnictwo, opieka zdrowotna i usługi socjalne, EKES sugeruje również zapewnienie większej pomocy państwa i dłuższych terminów na rekompensatę z tytułu świadczenia usług. Aby promować regionalną i europejską wartość dodaną, należy chronić i poszerzać zamówienia udzielane bezpośrednio poprzez podnoszenie progów. Należy znieść podejścia oparte wyłącznie na cenach oraz zachęcać do najlepszego i najbardziej wydajnego sposobu świadczenia usług, a także ograniczać łańcuchy podwykonawców lub nakładać odpowiedzialność na generalnego wykonawcę, harmonizując w ten sposób ważne elementy na poziomie unijnym. Ponadto okres obowiązywania umów na usługi socjalne, który jest ograniczony do trzech lat, powinien zostać wydłużony, aby zapewnić stabilność planowania zarówno usługodawcom, jak i klientom.
3.6. Poziom lokalny opiera się na dobrej jakości usługach świadczonych w interesie ogólnym, dlatego konieczne jest ich trwałe zabezpieczenie również na szczeblu UE. Łagodzenie zmiany klimatu i działania w tym zakresie można realistycznie wdrożyć tylko wtedy, gdy zapewnione jest zabezpieczenie społeczne. Jedynie w bezpiecznym społecznie i ekonomicznie środowisku duża część ludności zaakceptuje i będzie wspierać działania w dziedzinie klimatu.
3.7. EKES z zadowoleniem przyjmuje ogłoszenie przez przewodniczącą Komisji Ursulę von der Leyen planu działania na rzecz wdrożenia Europejskiego filaru praw socjalnych i oczekuje, że przyczyni się on do wzmocnienia usług świadczonych w interesie ogólnym.
3.8. Komitet jest zdania, że rzetelne dane są konieczne, by usługi świadczone w interesie ogólnym spełniały cztery kluczowe kryteria - dużej dostępności, łatwego dostępu do usług, przystępności cenowej i adekwatności. Dostępność danych jest niezbędna na przykład w sektorze mieszkaniowym, a także w kontekście wymiany informacji między usługami świadczonymi w interesie ogólnym, organami publicznymi i naukowcami.
4. Uwagi szczegółowe
Transport
4.1. Transport publiczny odgrywa kluczową rolę w zapewnieniu obywatelom powszechnej i przystępnej cenowo mobilności wysokiej jakości. W szczególności osoby starsze, młodsze i mniej zamożne są od niego zależne. Ponadto rosnące ceny paliw spowodowane kryzysem energetycznym doprowadziły do gwałtownego wzrostu kosztów dla gospodarki i osób dojeżdżających do pracy. W rezultacie coraz więcej osób boryka się z ubóstwem transportowym 12 . Do walki z ubóstwem transportowym potrzebne są jasna definicja, wiążące cele i wymiana najlepszych praktyk.
4.2. Należy rozwijać zarówno miejski i regionalny transport publiczny, jak i dalekobieżny transport transgraniczny, aby zapewnić osobom dojeżdżającym do pracy i podróżnym alternatywę dla jazdy samochodem i lotów. Inwestycje społeczno- ekologiczne w multimodalny i wzajemnie połączony transport publiczny należy zatem wyłączyć z unijnych przepisów podatkowych. Ponadto od 2026 r. potrzebny będzie następca Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności, aby zapewnić dodatkowe finansowanie unijne, w tym skuteczną procedurę zarządzania, w szczególności w zakresie rozbudowy, łączenia i modernizacji sieci kolejowej. Dodatkowe finansowanie i zwiększenie zdolności przewozowej transportu publicznego oraz multimodalnego transportu kolejowego mogą złagodzić utratę miejsc pracy w innych sektorach ze względu na związaną z tym restrukturyzacją gospodarki.
4.3. Zwiększenie atrakcyjności transportu towarów koleją wymaga połączenia środków infrastrukturalnych, interopera- cyjności, korekt regulacyjnych, zachęt finansowych i innowacji technologicznych. Kolej musi stać się bardziej niezawodna, tańsza i bardziej elastyczna. Jednocześnie należy zachęcać przedsiębiorstwa do przewozu większej ilości towarów koleją.
4.4. W wielu państwach członkowskich unijna liberalizacja usług transportowych nie przyniosła pożądanych skutków. Nie ma związku między jakością transportu publicznego a tym, czy usługa była przedmiotem przetargu. Należy zatem chronić swobodę państw członkowskich w zakresie wyboru między bezpośrednim udzieleniem zamówienia a zaproszeniem do składania ofert. Ważne jest, aby wysokiej jakości usługi transportowe były szeroko dostępne jako usługi świadczone w interesie ogólnym, zarówno w transporcie lokalnym i regionalnym, jak i w transporcie dalekobieżnym.
Energia
4.5. W raporcie Draghiego podkreśla się, że wysokie ceny energii w UE stanowią poważne niekorzystne warunki konkurencji. EKES popiera przyspieszoną rozbudowę sieci i energii ze źródeł odnawialnych poprzez szybsze i uproszczone procesy wydawania pozwoleń, wysiłki na rzecz zachęcania konsumentów do wytwarzania własnej energii, tworzenie i propagowanie społeczności energetycznych oraz rozwój sieci transeuropejskich jako infrastruktury krytycznej 13 .
4.6. W trakcie kryzysu energetycznego powiązanie cen energii elektrycznej i gazu doprowadziło do wzrostu cen energii elektrycznej, w tym w elektrowniach, które w ogóle nie musiały ponosić rosnących kosztów. Tymczasowy podatek od zysków wprowadzony przez UE okazał się zatem istotny. Przedsiębiorstwa energetyczne powinny być bardziej zorientowane na wspólne dobro i dopilnować, aby niskie koszty wytwarzania energii znalazły odzwierciedlenie w rachunkach konsumentów. Wprowadzona w ubiegłym roku reforma rynku energii elektrycznej może być jedynie pierwszym krokiem w kierunku oddzielenia cen energii elektrycznej i gazu.
4.7. EKES sądzi, że rynek energii elektrycznej należy nie tylko zreformować z myślą o realizacji celu neutralności klimatycznej najpóźniej do 2050 r., lecz raczej że cel ten należy połączyć z celami w zakresie bezpieczeństwa dostaw oraz stabilnych i przystępnych cen 14 . Efektywność energetyczna nadal odgrywa kluczową rolę i jest szczególnie ważna dla gospodarstw domowych znajdujących się w trudnej sytuacji.
4.8. Od 35 do 72 milionów ludzi w UE boryka się z ubóstwem energetycznym. Państwa członkowskie muszą wdrożyć istniejące zobowiązania i zająć się ubóstwem energetycznym w ramach planów społeczno-klimatycznych. Plany te powinny być szybko przedkładane, a następnie oceniane i ściśle monitorowane. Należy przeznaczyć większe środki na Społeczny Fundusz Klimatyczny. W tym kontekście EKES zwraca uwagę na swoją opinię 15 .
4.9. EKES z zadowoleniem przyjmuje inicjatywę Komisji Europejskiej dotyczącą europejskiego planu na rzecz przystępnych cenowo mieszkań. Chociaż polityka mieszkaniowa pozostaje w gestii państw członkowskich, Komitet zwraca uwagę, że pilnie potrzebna jest skoordynowana reakcja UE w celu rozwiązania problemu niedoboru przystępnych cenowo i zrównoważonych mieszkań.
Mieszkalnictwo
4.10. W ciągu ostatnich dwóch dekad czynsze i ceny mieszkań wzrosły znacznie bardziej niż średni dochód do dyspozycji w całej UE, co stanowi niedoskonałość rynku. Skoordynowana europejska polityka oszczędnościowa w wyniku kryzysu finansowego i gospodarczego z 2008 r. poważnie ograniczyła zdolność władz krajowych, regionalnych i lokalnych do zapewnienia przystępnych cenowo mieszkań i godnych warunków mieszkaniowych. Doprowadziło to do spadku liczby mieszkań w Europie 16 . Gentryfikacja i szara strefa gospodarki, np. niezgłoszony wynajem, a także złote wizy, najem krótkoterminowy i masowy wykup ze strony dużych funduszy inwestycyjnych jeszcze bardziej pogorszyły sytuację w niektórych krajach i miastach. W tym kontekście EKES zwraca uwagę na inne postulaty zawarte w swej opinii 17 .
4.11. EKES wzywa Komisję, by wspierała państwa członkowskie poprzez opracowanie zaleceń oraz - w stosownych przypadkach - zapewnienie zestawu narzędzi mających na celu ograniczenie niekontrolowanych podwyżek czynszu, w tym ustawowej regulacji wynajmu, podatku od pustostanów z myślą o ich wynajmie, narzędzi planowania przestrzennego, takich jak opodatkowanie zysków ze zmiany przeznaczenia i specjalny podział na strefy dla mieszkań socjalnych, zachęty podatkowe do renowacji lokali mieszkalnych, zwiększenie liczby mieszkań socjalnych i ograniczenia zezwoleń na najem krótkoterminowy. W związku z tym Komitet zachęca Komisję do jak najszybszego przedstawienia europejskiego planu na rzecz przystępnych cenowo mieszkań, ze szczególnym naciskiem na poprawę dostępu do przystępnych cenowo mieszkań dla ludzi młodych i starszych, a także dla osób z niepełnosprawnościami. Przed opublikowaniem takiego planu należy wdrożyć środki wymagane w perspektywie krótkoterminowej, takie jak ustanowienie ogólnoeuropejskiej platformy inwestycyjnej na rzecz przystępnych cenowo i zrównoważonych mieszkań lub zmiany w prawie dotyczącym dotacji w zakresie szerszego dostępu do mieszkań socjalnych.
4.12. EKES zaleca rozszerzenie zakresu długoterminowych inwestycji w mieszkalnictwo społeczne i uważa, że inwestycje publiczne w dostępne i przystępne cenowo mieszkania powinny być priorytetem w nowych WRF i nie powinny podlegać zasadom dotyczącym zadłużenia określonym w regułach fiskalnych paktu stabilności i wzrostu. Partnerstwa publiczno-prywatne mogą również przyczynić się do finansowania przystępnych cenowo mieszkań, pod warunkiem zapewnienia sprawiedliwego podziału zysków i strat między inwestorów. Finansowanie pochodzące z różnych źródeł z udziałem inwestorów prywatnych jest możliwe tylko pod warunkiem zapewnienia przejrzystości alokacji oraz wykluczenia nieuzasadnionych dodatkowych kosztów po stronie podmiotów sektora publicznego w porównaniu z finansowaniem publicznym. W przypadku stosowania takich modeli finansowania pochodzącego z różnych źródeł tym istotniejsze jest, aby jasno określić prawa i obowiązki, wyjaśnić kwestie odpowiedzialności oraz przewidzieć skuteczny i szybki system rozwiązywania konfliktów w celu uniknięcia dodatkowych długoterminowych kosztów i uciążliwych problemów dotyczących odpowiedzialności.
4.13. Finansowanie przystępnych cenowo i zrównoważonych mieszkań wymaga znacznych funduszy. Niezbędne jest uproszczenie instrumentów finansowych i nadanie im bardziej spójnego charakteru. W związku z tym należy skutecznie ukierunkować fundusze z polityki spójności, aby rozwiązać problem przystępnych cenowo mieszkań. EKES proponuje systematyczne i bardziej intensywne wdrażanie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności na potrzeby mieszkaniowe.
4.14. Należy wyznaczyć realistyczny cel UE dla budownictwa socjalnego w zakresie budowy nowych domów, renowacji lub pustostanów w latach 2024-2029. W związku z tym państwa członkowskie muszą między innymi udostępnić wystarczającą część gruntów pod budownictwo mieszkaniowe nienastawione na zysk. Uproszczenie zasad, a także badania i innowacje mogą przyspieszyć budowę i modernizację oraz obniżyć koszty. Pewność prawna jest kluczowa dla inwestorów.
4.15. EKES apeluje o:
- uruchomienie zarówno prywatnych, jak i publicznych inwestycji,
- lepszy dostęp gospodarstw domowych i młodzieży do kredytów hipotecznych, przy jednoczesnym uwzględnieniu zabezpieczeń zapobiegających wzrostowi liczby bankructw w sektorze prywatnym,
- usprawnienie otoczenia regulacyjnego i administracyjnego dla przedsiębiorstw budowlanych w połączeniu z jasnymi przepisami, które mogą przyspieszać procesy budowlane, obniżać koszty budowy, poprawiać warunki pracy, zwiększać zrównoważoność i zapewniać odpowiednie wynagrodzenie i ogólną przystępność cenową,
- większe wsparcie dla badań naukowych, innowacji oraz cyfryzacji z wykorzystaniem funduszy UE w celu zwiększenia wydajności przemysłu budowlanego,
- dalsze prace wszystkich odpowiednich podmiotów nad zwiększeniem atrakcyjności sektora w celu rozwiązania problemu niedoboru wykwalifikowanej siły roboczej poprzez poprawę warunków pracy, wynagrodzeń itp.
4.16. EKES wzywa Komisję Europejską do uznania mieszkań socjalnych za istotny i obiecujący instrument aktywnej polityki mieszkaniowej. Podstawowe prawo do przystępnych cenowo, dostępnych mieszkań i godnych warunków mieszkaniowych dla wszystkich powinno zostać zapisane w prawie pierwotnym UE. Ponadto wskaźniki mieszkalnictwa powinny zostać włączone do krajowych programów reform i programów stabilności/konwergencji.
4.17. Aby zachować swobodę wyboru, przystępne cenowo mieszkania powinny być również dostępne w pobliżu miejsc pracy. Możliwość podróżowania do pracy środkami transportu publicznego jest najkorzystniejsza dla środowiska i gospodarki. Planowanie przestrzenne ma zasadnicze znaczenie dla uwzględnienia potrzeb społecznych, zmniejszenia potrzeby podróżowania i poprawy jakości życia.
4.18. EKES wzywa wszystkie państwa członkowskie, by przy wsparciu Komisji stosowały zasadę "najpierw mieszkanie dla młodych ludzi" (HF4Y) oraz opracowały specjalne programy, takie jak zwiększenie dostępności przystępnych cenowo mieszkań studenckich w miastach uniwersyteckich, mające na celu zwiększenie oferty przystępnych cenowo mieszkań dla młodych ludzi ogółem.
Bruksela, dnia 30 kwietnia 2025 r.
W tym roku po raz pierwszy wszyscy pracownicy będą cieszyli się Wigilią jako dniem wolnym od pracy. Także w handlu. I choć z dnia wolnego skorzystają także pracodawcy, to akurat w ich przypadku Wigilia będzie dniem, kiedy zaczną obowiązywać przepisy zobowiązujące ich do stosowania w ogłoszeniach o pracę i np. w regulaminach pracy nazw stanowisk neutralnych pod względem płci.
23.12.2025
Od 1 stycznia 2026 r. zacznie obowiązywać ustawa wprowadzająca Centralną e-Rejestrację. Zakłada ona, że od przyszłego roku podmioty lecznicze obowiązkowo dołączą do systemu m.in. w zakresie umawiania wizyt u kardiologa oraz badań profilaktycznych. Planowany start rejestracji na wszystkie świadczenia planowany jest na 2029 r. Kolejne świadczenia i możliwości w zakresie zapisywania się do lekarzy specjalistów będą wchodzić w życie stopniowo.
22.12.2025
W piątek, 19 grudnia 2025 roku, Senat przyjął bez poprawek uchwalone na początku grudnia przez Sejm bardzo istotne zmiany w przepisach dla pracodawców obowiązanych do tworzenia Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych. Odnoszą się one do tych podmiotów, w których nie działają organizacje związkowe. Ustawa trafi teraz na biurko prezydenta.
19.12.2025
Nowe okresy wliczane do okresu zatrudnienia mogą wpłynąć na wymiar urlopów wypoczynkowych osób, które jeszcze nie mają prawa do 26 dni urlopu rocznie. Pracownicy nie nabywają jednak prawa do rozliczenia urlopu za okres sprzed dnia objęcia pracodawcy obowiązkiem stosowania art. 302(1) Kodeksu pracy, wprowadzającego zaliczalność m.in. okresów prowadzenia działalności gospodarczej czy wykonywania zleceń do stażu pracy.
19.12.2025
Wszyscy pracodawcy, także ci zatrudniający choćby jednego pracownika, będą musieli dokonać wartościowania stanowisk pracy i określić kryteria służące ustaleniu wynagrodzeń pracowników, poziomów wynagrodzeń i wzrostu wynagrodzeń. Jeszcze więcej obowiązków będą mieli średni i duzi pracodawcy, którzy będą musieli raportować lukę płacową. Zdaniem prawników, dla mikro, małych i średnich firm dostosowanie się do wymogów w zakresie wartościowania pracy czy ustalenia kryteriów poziomu i wzrostu wynagrodzeń wymagać będzie zewnętrznego wsparcia.
18.12.2025
Minister finansów i gospodarki podpisał cztery rozporządzenia wykonawcze dotyczące funkcjonowania KSeF – potwierdził we wtorek resort finansów. Rozporządzenia określają m.in.: zasady korzystania z KSeF, w tym wzór zawiadomienia ZAW-FA, przypadki, w których nie ma obowiązku wystawiania faktur ustrukturyzowanych, a także zasady wystawiania faktur uproszczonych.
16.12.2025| Identyfikator: | Dz.U.UE.C.2025.3192 |
| Rodzaj: | Opinia |
| Tytuł: | Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego - Podwyżki cen w transporcie, energetyce i mieszkalnictwie: rola dobrej jakości usług publicznych w rozwiązaniu problemu wysokich kosztów utrzymania (opinia z inicjatywy własnej) |
| Data aktu: | 02/07/2025 |
| Data ogłoszenia: | 02/07/2025 |