W trakcie 2023 r. w życie wszedł cały szereg przepisów, które stanowiły rewolucję zarówno dla osób fizycznych, jak też przedsiębiorców. Niestety nie wszystkie zmiany stanowiły rozwiązanie dotychczasowych problemów.
Nowela ustawy o SN nie zrealizowała kamieni milowych
Jedną z najgorszych ustaw ubiegłego roku była nowelizacja ustawy o Sądzie Najwyższym z 13 stycznia 2023 r. Wyprowadzała ona dyscyplinarki sędziowskie z Izby odpowiedzialności Zawodowej SN do Naczelnego Sądu Administracyjnego. A także w tzw. sprawach immunitetowych dotyczących udzielenia zezwolenia na pociągnięcie do odpowiedzialności karnej lub tymczasowe aresztowanie.
Celem nowelizacji była realizacja tzw. kamieni milowych. Ustawa nowelizująca nie zawierała jednak rozwiązań wystarczających dla przywrócenia stanu zgodności ustaw sądowych z Konstytucją RP i umowami międzynarodowymi.
- Powtarzaliśmy wielokrotnie, że zamiast robienia kolejnego prowizorycznego, chybotliwego ruchu, warto się zastanowić nad rozwiązaniem, które będzie zgodne z Europejską Konwencją Praw Człowieka – mówił sędzia Krystian Markiewicz, przewodniczący Stowarzyszenia Iustitia. W podobnym tonie wypowiadał się Przemysław Rosati, prezes Naczelnej Rady Adwokackiej.
Prezydent zaskarżył nowelizację do Trybunału Konstytucyjnego. Ten zaś w wyroku z 11 grudnia 2023 r. uznał, że nowela jest sprzeczna z art.183 i 184 Konstytucji. TK negatywnie ocenił tzw. test niezawisłości sędziego.
Czytaj więcej: Ustawa o Sądzie Najwyższym nadal sprzeczna z Konstytucją >>
Bezwzględne dożywocie i zmiana filozofii karania
Bardzo wiele emocji budzi obowiązująca zasadniczo od 1 października 2023 r. nowelizacja kodeksu karnego. Zmienia ona m.in. samą dyrektywę wymiaru kary, usuwając z niej cele wychowawcze, a pozostawiając jedynie zapobiegawcze. Wprowadzono też możliwość bezwzględnego dożywocia oraz zaostrzone kary w przypadku wielu przestępstw m.in. dla białych kołnierzyków.
Prawnicy alarmowali zarówno na etapie projektów, jak i prac parlamentarnych, że zmiany są zbyt represyjne, naruszają Konstytucję i przepisy międzynarodowe. Realnym problemem, biorąc pod uwagę współpracę międzynarodową, może być możliwość zastosowania zakazu warunkowego zwolnienia. - To sprzeczne z prawami człowieka, z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i dlatego te przepisy powinny zostać uchylone - mówi Filip Rak, adwokat z Kancelarii Wardyński i Wspólnicy, który zajął I miejsce w konkursie Rising Stars Liderzy jutra 2023.
Czytaj więcej: Nowela kodeksu karnego wydłużenie vacatio legis >>
W prawie cywilnym - trochę dobrze, trochę źle
Rok 2023 to też czas poprawiania kodeksu cywilnego i kodeksu postępowania cywilnego. To, co budzi spore wątpliwości wśród prawników, to postawienie przez legislatora na m.in. posiedzenia niejawne. Przepisy zostały tak skonstruowane, że sędzia praktycznie każdą sprawę cywilną może od początku do końca przeprowadzić na posiedzeniu niejawnym.
Część znowelizowanych przepisów wejdzie w życie dopiero w marcu 2024 r. - m.in. już na stałe sąd będzie miał możliwość e-rozpraw. To akurat zmiana przez prawników wyczekiwania. Od 28 wrześnie br. obowiązuje jednak inny przepis, który środowisko dzieli. Chodzi o art. 367[1], zgodnie z którym sąd rozpoznaje sprawę - z wyjątkami - w składzie jednego sędziego.
Czytaj więcej: Posiedzenie niejawne a zmiany w procedurze cywilnej >>
Ustawą w przemoc domową i wobec dzieci
Jedną z najważniejszych ustaw podpisanych przez prezydenta w sierpniu br. była tzw. ustawa Kamilka, czyli nowelizacji m.in. kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wchodzi etapowo, duża jej część od lutego 2024 r., zakłada m.in. co najmniej 10 godzin szkoleń, co cztery lata, dla sędziów rodzinnych, doregulowuje kwestie wysłuchania dziecka, wprowadza standardy jego ochrony (mają je wprowadzić wszystkie placówki zajmujące się opieką nad dziećmi) i kary za uchylanie się od tego obowiązku oraz system monitorowania przypadków śmierci krzywdzonych dzieci. Dziecko będzie mieć też swojego reprezentanta w sądzie.
Od czerwca 2023 r. obowiązuje też nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i niektórych innych ustaw, która po pierwsze zmienia nazwę przemoc w rodzinie na przemoc domową. Zakłada, że dotyczy ona nie tylko osób mieszkających pod jednym dachem, oraz nie tylko przemocy fizycznej, ale też m.in. psychicznej.
Czytaj więcej: Ochrona dzieci pokrzywdzonych przemocą - ustawa Kamilka
E-doręczenia miały wejść w życie, na ostatniej prostej je przesunięto
Adwokaci i m.in. radcy prawni mieli mieć od 10 grudnia br. zarejestrowane skrzynki do e-doręczenia. Prawnicy bardzo obawiali się nowego obowiązku. Część liczyła na, kolejne już, przesunięcie. Ostatecznie termin przesunięto najpierw nowelizacją ustawy na przyszły rok, a potem Komunikatem Ministra Cyfryzacji na 1 października 2024 r.
Nowy obowiązek dla adwokatów i radców oznaczać będzie działanie w trzech systemach. E-doręczenia mają bowiem służyć do kontaktu z administracją i z organami podatkowymi. Z kolei od 14 marca 2024 r. wchodzą w życie przepisy, zgodnie z którymi adwokaci i radcy muszą mieć zarejestrowane konto na portalu informacyjnym sądów - przy czym, co warto podkreślić, to będzie nadal komunikacja jednostronna, portal informacyjny i obowiązek posiadania tego konta w portalu informacyjnym, związany jest tylko z doręczeniami adwokatowi czy radcy prawnemu korespondencji sądowej w postępowaniu cywilnym i karnym. Nadal nie ma możliwości składania tą drogą np. apelacji.
Czytaj więcej: E-doręczenia termin przesunięty do 1 października 2024 r. >>
Klapa rejestru umów 500 plus
Klapą okazała się nowelizacja ustawy o finansach publicznych, która wprowadza tzw. „rejestr umów 500 plus”, w których zamieszczane mają być „informacje o umowach zawartych w formie pisemnej, dokumentowej, elektronicznej oraz innej formie szczegółowej, których wartość przedmiotu przekracza 500 zł”. Celem wprowadzenia rejestru było zwiększenie przejrzystości, transparentności i jawności wydatkowania środków publicznych, ale okazało się, że przepisy są tak nieprzejrzyste, że ponad 50 tysięcy podmiotów jednostek sektora finansów publicznych miałoby problem z interpretacją, jakie umowy umieszczać w rejestrze (pojawiły się nawet wyliczenia, że chodzi nawet około 100 mln danych w ciągu roku). Początkowo rejestr wystartować 1 lipca 2022 r., potem jego termin startu rejestru określono na 1 stycznia 2024 r. Mimo licznych głosów krytycznych ustawodawca nie zdecydował się w 2023 r. roku na poprawę przepisów, ale ustalił nowy termin 1 stycznia 2026 roku.
Czytaj więcej: Rejestr umów sektora finansów publicznych - nowelizacja >>
Składka zdrowotna do zmiany
Największym bublem i to nie tylko roku 2023, ale także 2022 r., była i jest (bo póki co przepisy nie zostały zmienione) składka zdrowotna. Jej nowa forma naliczania i opłacania została wprowadzona przez rząd Zjednoczonej Prawicy przepisami Polskiego Ładu a sama składka cały czas generuje liczne problemy, mimo że przepisy były wielokrotnie poprawiane (nawet w trakcie roku - od 1 lipca 2022 r.)
- Niestała składka zdrowotna to generalnie bardzo zły pomysł. Jej konstrukcja leży a liczby tylko potwierdzają tę degrengoladę – podkreśla dr Tomasz Lasocki, adiunkt na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego.
Z kolei zdaniem Adama Mariańskiego, doktora habilitowanego nauk prawnych, profesora UŁ i przewodniczącego Komisji Podatkowej BCC, cały system składki zdrowotnej oparty na dochodzie przedsiębiorców jest odwróconym do góry nogami podatkiem. - Przekaz był taki: zabieramy bogatym przedsiębiorcom a dajemy biednym. Dajemy też na służbę zdrowia, którą trzeba dofinansować. Tyle tylko, że nikt nie wiedział, jak to zrobić – zauważa.
W efekcie przedsiębiorcy w 2022 roku zapłacili ponad 19,1 mld zł składki na ubezpieczenie zdrowotne, w tym o ponad 2 mld zł więcej niż się państwu należało. Byli jednak i tacy, którzy musieli składkę dopłacić – w sumie prawie 1 mld zł.
Czytaj więcej: Składka zdrowotna za 2022 r. - ile nadpłacili przedsiębiorcy >>
Czy przedsiębiorcy powinni mieć nadpłatę albo dopłatę >>
Co dalej ze składką zdrowotną, jakie są możliwe zmiany >>
Składka zdrowotna - składka ubezpieczeniowa czy podatek? >>
Praca zdalna dobrze uregulowana
Przepisami dobrymi i wręcz oczekiwanymi było uregulowanie pracy zdalnej na stałe w Kodeksie pracy oraz umożliwienie pracodawcom badania trzeźwości pracowników (także kontrolowania ich na obecność substancji działających podobnie do alkoholu, czyli narkotyków). Jak to jednak zwykle bywa w tak kontrowersyjnych regulacjach (przypomnijmy, że pierwszą wersję przepisów o pracy zdalnej negatywnie zaopiniowały wszystkie związki zawodowe w RDS z uwagi na prace zdalną całkowitą, której się związkowcy sprzeciwiali), także i te przepisy nie satysfakcjonują wszystkich. M.in. z uwagi na niską liczbę dni pracy okazjonalnej (24 zamiast 36 jak postulowali pracodawcy) i niewprowadzenie zasady zero tolerancji przy kontroli trzeźwości.
Czytaj więcej: Przepisy o pracy zdalnej weszły w życie MRiPS odpowiada na pytania >>
Darmowe leki z ograniczeniami to bubel prawny
Do kategorii przepisów, które utrudniają życie pacjentom, ale i lekarzom, wprowadzonych w 2023 r. należałoby zaliczyć ograniczenia w wystawianiu recept na leki „za darmo”. Mają do nich prawo dzieci i seniorzy (od 65 roku życia), ale tylko do tych z listy leków ministra zdrowia i tylko w określonych wskazaniach. Problematyczne jest to, że recepty z kodem „Dz” i „S” dającym prawo do otrzymania leku bezpłatnie nie może wystawić lekarz z prywatnego gabinetu, a także zatrudniony w hospicjum, hospicjum domowym, realizujący świadczenia (pielęgnacyjne i opiekuńcze) z zakresu opieki długoterminowej, z centrów zdrowia psychicznego i szpitali psychiatrycznych. - Decyzja jest niezrozumiała, bo refundacja jest uprawnieniem pacjenta, a nie przychodni czy danego lekarza - mówi rzecznik Naczelnej Rady Lekarskiej. Lekarze zauważają, że jest to sprzeczne z wysiłkami podejmowanymi na rzecz reformy psychiatrii.
Czytaj więcej: Kto wystawi receptę na bezpłatny lek >>
Obniżenie standardów kształcenia lekarzy
W 2023 r. rządzący obniżyli standardy kształcenia przyszłych lekarzy, a także próg dla uczelni, które chcą taki kierunek otworzyć. W efekcie powstało kilkanaście nowych kierunków, na których przeprowadzono rekrutację nawet mimo negatywnej opinii Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Zgodnie z nowym rozporządzeniem zajęcia kliniczne na studiach lekarskich będą mogły odbywać się w wieloosobowych grupach. Na szóstym roku studiów będą to grupy nawet ośmioosobowe. Ponadto uczelnie kształcące m.in. pielęgniarki czy fizjoterapeutów mogą ubiegać się o pozwolenie na utworzenie studiów lekarskich, nawet gdy nie podlegały ewaluacji działalności naukowej. W przypadku najlepszych uczelni akademickich zniknął z kolei wymóg posiadania kategorii A+, A lub B+ w naukach medycznych lub naukach o zdrowiu.
Czytaj więcej: Standardy kształcenia lekarzy w roku 2024/2025 >>
Będzie łatwiej utworzyć nowy kierunek lekarski >>
Ograniczono nadużycia w wystawianiu recept online
Po doniesieniach o śmierci pacjentów, którzy nadużywali leków z substancjami narkotycznymi, które uzyskali dzięki recepcie wystawionej online, Ministerstwo Zdrowia postanowiło ograniczyć taką praktykę. Od 2 sierpnia lekarz przed wystawieniem recepty na lek zawierający substancję psychotropową musi sprawdzić, ile takich recept pacjent ma wystawionych i zrealizowanych. Wystawienie recepty bez zbadania pacjenta przez lekarza jest już możliwe tylko, gdy od ostatniego badania nie upłynęło więcej niż trzy miesiące. Wystawienie dodatkowej recepty na lek trzeba szczegółowo udokumentować.
Czytaj również: Koniec z receptami na psychotropy "w 5 minut" >>
Wcześniejsza emerytura dla nauczycieli
Od początku roku trwała dyskusja nad przywróceniem nauczycielom możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę. Ostatecznie wprowadziła ją ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw. Zmiana dotycząca emerytur polega na dodaniu do Karty Nauczyciela art. 88a, uzależniającego prawo do wcześniejszej emerytury od:
- posiadania okresu składkowego wynoszącego co najmniej 30 lat, w tym co najmniej 20 lat faktycznego wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela w wymiarze co najmniej połowę obowiązkowego wymiaru zajęć,
- rozpoczęcia wykonywania pracy na stanowisku nauczyciela przed dniem 1 stycznia 1999 r.
Z nowych uprawnień korzystać będzie można od września 2024 r. Treść nowelizacji nie spotkała się z nadmiernym entuzjazmem. Komentowano, że nowe rozwiązanie jest gorsze niż dawny art. 88 Karty Nauczyciela przewidujący wcześniejsze emerytury i doprowadzi do wzrostu liczby osób, pobierających minimalną emeryturę.
Czytaj więcej: Awans nauczyciela a ocena z trzech lat >>
Laptopy w oświacie bez pomysłu
Za prawdziwy bubel prawny uznać można natomiast ustawę z 7 lipca 2023 r. o wsparciu rozwoju kompetencji cyfrowych uczniów i nauczycieli, stworzyła ona ramy prawne do przyznania uczniom czwartych klas komputerów, a nauczycielom bonów na ich zakup. Kontrowersje budził sam pomysł obdarowania uczniów i nauczycieli nowymi komputerami - zwracano uwagę, że nie pomysłu, jak w ogóle szkoły mają je wykorzystywać i jak zabezpieczać przed niepożądanymi treściami. Dodatkowo, jak wskazywało np. ZNP, infrastruktura w większości szkół nie pozwala na ich podłączenie do sieci wi-fi czy nawet do prądu (deklaracja 92 proc. badanych szkół zgodnie z badaniem Centrum Cyfrowy Dialog).
Czytaj więcej: Darmowe laptopy dla uczniów - własność, zbycie, umowa >>
Fundacje rodzinne - dobre rozwiązanie dzięki konsultacjom
Fundacje rodzinne to przykład przepisów, które były rzetelnie konsultowane i w przypadku których wsłuchiwano się w głos ekspertów, prawników i praktyków, a podziały polityczne nie przeszkodziły w stworzeniu dobrych regulacji. Nie obyło się oczywiście bez kilku niedociągnięć, ale przy obecnym stanie polskiej legislacji, to i tak wręcz modelowy przykład stworzenia instytucji, która była rzeczywiście potrzebna i ma szansę realnie sprawdzić się w biznesie w najbliższych latach, co widać również po zainteresowaniu środowiska.
Czytaj również: Jak przygotować biznes do utworzenia fundacji rodzinnej? >>
Zmiany w funkcjonowaniu klastrów energii
Czyli rozwiązania wprowadzone nowelizacją ustawy o odnawialnych źródłach energii oraz niektórych innych ustaw, która częściowo weszła w życie 1 października br. Jej główne cele to wprowadzenie ułatwień, które zwiększą zainteresowanie społeczeństwa funkcjonowaniem klastrów oraz promowanie alternatywnych źródeł energii. Jest korzystna zarówno dla producentów, jak i przedsiębiorców. I choć za wcześniej jeszcze na ocenę efektów, kształt przepisów daje nadzieję na faktyczne promowanie funkcjonowania klastrów, a w przyszłości – zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego i świadomości.
Czytaj również: Nowe zasady funkcjonowania klastrów energii >>
Więcej darowizn bez podatku
1 lipca 2023 r. weszły w życie największe od wielu lat podwyżki kwot wolnych w podatku od spadków i darowizn. To oznacza, że obdarowanym i spadkobiercom łatwiej jest uniknąć daniny. Osoby należące do pierwszej grupy podatkowej (bliska rodzina) mogą otrzymać bez podatku 36 120 zł, to ponad trzykrotnie więcej niż dotychczas. Jednak limit darowizn dla trzeciej grupy (m.in. od obcych osób, przekazujących darowiznę np. na leczenie) nie zwiększył się aż tak bardzo i wynosi 5733 zł.
Czytaj również: Od lipca więcej darowizn i spadków bez podatku >>
Łatwiej rozliczyć VAT
W połowie 2023 r. weszły też w życie korzystne dla przedsiębiorców zmiany w VAT (pakiet SLIM VAT 3), które mają uprościć i przyspieszyć rozliczanie podatku VAT Z 1,2 do 2 mln euro podwyższony został limit sprzedaży dla małego podatnika. Dzięki temu zwiększyła się liczba przedsiębiorców, którzy będą mogli skorzystać ze stosowania metody kasowej oraz rozliczeń kwartalnych w VAT. Wprowadzony został też system miarkowania sankcji VAT, nakazujący brać pod uwagę sytuację ekonomiczną podatnika. Oznacza to, że organy podatkowe, podczas ustalania sankcji VAT - fiskus uwzględnia konkretne okoliczności danej sprawy, a sankcje mają charakter zindywidualizowany.
Czytaj więcej: Slim VAT 3 opublikowany >>
Parkingi blokują lex deweloper
Dzięki lex deweloper (pełna nazwa ustawy to: o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji mieszkaniowych oraz inwestycji towarzyszących), tereny zdegradowane w miastach można szybciej zabudować budynkami mieszkaniowymi, a także budować na terenach po centrach handlowych i w miejsce starych biurowców. 12 maja 2023 r. weszła w życie nowela tej ustawy. Odebrała ona gminom możliwość decydowania o liczbie miejsc parkingowych dla inwestycji, wprowadzając w tym zakresie rażąco wysoki współczynnik 1,5 miejsca na jedno mieszkanie, który bardzo trudno jest zastosować w praktyce. Zmiana drastycznie ograniczyła możliwość zabudowania działek w atrakcyjnych lokalizacjach.
Czytaj również: Zmiany w lex deweloper - nowe przepisy budowlane >>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
