Fundacja rodzinna, jako nowa instytucja w polskim porządku prawno-podatkowym, ma przede wszystkim służyć jako skuteczny mechanizm integracji majątku wypracowanego nie rzadko przez kolejne pokolenia i zarządzania nim w celu dalszego pomyślnego prowadzenia działalności gospodarczej oraz dostarczania środków utrzymania obecnym członkom rodziny, jak i przyszłym pokoleniom. Jest to więc nowa instytucja prawna umożliwiająca inny niż dotychczas sposób zarządzania i korzystania z majątku przez odpowiednie osoby, przy jednoczesnym zapewnieniu bardzo preferencyjnych zasad reinwestowania środków. Sami autorzy projektu ustawy (Ministerstwo Rozwoju i Technologii) przedstawiając potrzebę przyjęcia ustawy zachwalali fundację rodzinną jako instytucję, która daje:
- możliwość wycofania się fundatora (przedsiębiorcy) z aktywnego prowadzenia biznesu, bez utraty dochodów;
- finansowe zabezpieczenie członków rodziny;
- oddzielenie spraw biznesowych i rodzinnych;
- utrzymanie majątku w jednych rękach i ochrona majątku;
- efektywne zarządzanie majątkiem i jego pomnażanie;
- planowanie sukcesji w perspektywie wielu pokoleń.
Nie bez znaczenia pozostają przy tym korzystne rozwiązania podatkowe związane z założeniem i funkcjonowaniem fundacji, jak i dystrybucją środków do beneficjentów.
USTAWA Z DNIA 26 STYCZNIA 2023 ROKU O FUNDACJI RODZINNEJ >>>
Czytaj: Ustawa o fundacji rodzinnej opublikowana>>
Podejmowanie decyzji o utworzeniu fundacji rodzinnej to dobry moment (a w niektórych przypadkach nawet krok konieczny) na analizę posiadanego majątku, jego dotychczasowej struktury oraz składników, które miałby znaleźć się w fundacji rodzinnej w korelacji z celami, jakim służyć ma fundacja. Warto bowiem zaznaczyć, że nie każdy rodzaj działalności prowadzonej przez fundacje rodzinne może korzystać ze zwolnienia podatkowego.
W konsekwencji, warto przy okazji rozważania utworzenia fundacji rodzinnej przyjrzeć się bliżej naszemu rodzinnemu biznesowi, w tym długofalowym celom strategicznym, które przedsiębiorca zakłada do zrealizowania przez stworzony przez siebie biznes.
Czytaj: Fundacja rodzinna w Polsce już za miesiąc - rozwiązanie dla każdej firmy?>>
Czytaj w LEX: Fundacja rodzinna - zasady opodatkowania >>
Wyposażenie fundacji w majątek
Fundacja rodzinna może posiadać mienie w postaci rzeczy i praw majątkowych, a więc przede wszystkim środki pieniężne, udziały czy akcje w spółkach kapitałowych, jak też ogół praw i obowiązków w spółkach osobowych bądź pojedyncze aktywa jak nieruchomości czy dzieła sztuki. Mienie może być wniesione przez fundatora, ale także przekazane fundacji na skutek darowizny przez inne osoby niż fundator, czy jego spadkobiercy.
Taki zabieg ma zachęcać do łączenia w ramach fundacji rodzinnej majątków rodzinnych, tj. wnoszenia wspólnych składników majątkowych, czy udziału w nich. Przedmiotowe rozwiązanie każe więc na nowo przemyśleć, jakie składniki majątku warto wnieść do fundacji (przy uwzględnieniu celów sukcesyjnych, czy sposobu wykorzystania majątku w przyszłości), czy nie znajdują się one w posiadaniu osób (czy spółek lub innych podmiotów), które w takim układzie tracą rację bytu. Wówczas w ramach przygotowania do utworzenia fundacji rodzinnej trzeba uważnie przemyśleć, jakie kroki prawne są potrzebne i jakie mogą być ich konsekwencje podatkowe zanim uzyskamy docelową strukturę własności tych składników majątkowych.
Czytaj w LEX: Fundacja rodzinna - aspekty księgowe >>
Ustawodawca przewidział korzystne, choć niepełne, rozwiązania podatkowe w tym zakresie - wniesienie mienia do fundacji rodzinnej (zarówno na pokrycie funduszu założycielskiego, jak i następnie w drodze darowizny, czy spadku) nie podlega opodatkowaniu podatkiem CIT/PIT na moment wyposażania fundacji rodzinnej w te składniki majątkowe. Z kolei, zwolnione z opodatkowania PIT po stronie beneficjentów blisko spokrewnionych z fundatorem jest korzystanie z takich składników majątkowych, dla pozostałych przewidziano preferencyjną stawkę.
Z drugiej jednak strony przepisy w zakresie fundacji rodzinnej nie przewidują rozwiązań dotyczących podatków VAT oraz PCC . Warto zauważyć, że zastosowanie zasad ogólnych opodatkowania VAT i PCC do czynności wniesienia majątku do fundacji rodzinnej może wiązać się z opodatkowaniem takiego przeniesienia, czy też koniecznością skorygowania dotychczasowych rozliczeń.
Sytuacja może się dodatkowo komplikować, jeśli fundatorzy będą rozważać wniesienie nie pojedynczych składników majątku, a ich zorganizowanych zespołów. Wówczas klasyfikacja i rozliczenie podatkowe takiej czynności może rodzić wiele wątpliwości. Za każdym razem wniesienie majątku będzie musiało być przeanalizowane pod katem powstania obowiązków podatkowych nie tylko w podatkach dochodowych, ale również w VAT, czy PCC.
Zobacz w LEX: Powstanie fundacji rodzinnej - procedura krok po kroku >>
Konieczność reorganizacji biznesu rodzinnego
Innym problemem jest potrzeba zaplanowania kroków reorganizacyjnych w ramach prowadzonych obecnie form działalności gospodarczej. Przyczyn może być wiele. W praktyce, niejednokrotnie zdarza się, że obecny stan rozwoju firmy rodzinnej i zakres jej działania nie do końca odpowiada formie prowadzenia działalności, czy też stosowanym zasadom opodatkowania. Występują przykładowo sytuacje, gdy firma rodzinna pomimo znaczącej skali prowadzonej działalności jest nadal prowadzona w formie jednoosobowej działalności gospodarczej (JDG) założyciela. Taka sytuacja wymaga wręcz podjęcia pewnych kroków przed utworzeniem fundacji rodzinnej, gdyż fundacja rodzinna w swym podstawowym założeniu zasadniczo nie powinna prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza wąski zakres, który literalnie został wskazany w ustawie (np. najem, dzierżawa i udostępnianie mienia czy jego zbywania – z pewnymi ograniczeniami).
Zobacz w LEX: Zakres odpowiedzialności fundacji rodzinnej za zobowiązania fundatora- procedura krok po kroku >>
Najbardziej standardowym wyborem wydaje się przekształcenie formy prawnej z indywidualnej działalności gospodarczej w spółkę z o.o. Co do zasady, takie przekształcenie powinno być neutralne na gruncie podatku dochodowego oraz VAT, ale będzie wiązało się z obowiązkiem rozliczenia 0,5 proc. PCC oraz wymaga odpowiedniego zaplanowania samego przekształcenia, jak i odpowiednio korzystnego ustrukturyzowania działalności takiej nowopowstałej spółki kapitałowej. Zasady rozliczania się spółek i ich opodatkowania są bowiem diametralnie inne (np. podleganie opodatkowaniu CIT z bieżącej działalności, odrębne zasady opodatkowania dystrybucji zysków w postaci dywidendy itd.). Zwykle także jednoosobowe działalności gospodarcze obejmują bardzo różnorodne obszary, które łączy jedynie osoba przedsiębiorcy – tj. obejmując od klasycznej działalności produkcyjnej i dystrybucyjnej, poprzez hotelarstwo i gastronomię, a kończąc na działalności deweloperskiej i wynajmie nieruchomości. W takim przypadku oprócz przekształcenia ww. jednoosobowej działalności gospodarczej warto pomyśleć o rozdzieleniu ww. działalności do różnych podmiotów prawnych tak, aby umożliwić fundacji rodzinnej sprawniejsze nimi zarządzanie i rozdzielenie ryzyk z ww. biznesami związanych.
W wielu przypadkach prowadzi to do trudności w codziennym zarządzaniu prowadzoną działalnością, generowania ryzyk prawnych i podatkowych, nieefektywności podatkowej i kosztowej, jak również wpływa na skuteczne zaplanowanie sukcesji. Co więcej, takie skomplikowane struktury mogą także niekorzystnie wpływać na możliwość dystrybucji zysków w postaci dywidendy (a nawet w praktyce ją uniemożliwiać), czy też dopuszczać wspólników spoza kręgu rodziny, a tym samym wymagają wręcz odpowiednich zmian.
Nierzadko spotykamy również sytuacje, gdy z różnych powodów firma rodzinna to obecnie wiele różnych spółek prawa handlowego (osobowych i kapitałowych) prowadzących uzupełniającą się działalność bądź nawet całkiem od siebie różną, objętych różnymi zasadami opodatkowania i obejmujących cały dotychczasowy dorobek rodziny.
W takich przypadkach, aby odpowiednio przygotować biznes i poszczególne składniki majątkowe do wniesienia do fundacji rodzinnej, w grę mogą wchodzić procesy połączeń, podziałów spółek, przeniesienia składników pomiędzy nimi, itp. Poprawne ustrukturyzowanie tego typu transakcji jest niezmiernie ważne także dla zachowania ich efektywności podatkowej. Dla przykładu, nie ułatwia zadania skomplikowanie przepisów podatkowych w tym zakresie po ostatniej nowelizacji tzw. Polski Ład, który m.in. wprowadził dodatkowe warunki dla zachowania neutralności podatkowej połączeń, podziałów czy transakcji wymiany udziałów w zależności od tego, jak historycznie nabywane były te udziały czy akcje. W praktyce często występują bowiem sytuacje, gdy z różnych powodów rodzinne biznesy były już w przeszłości przedmiotem różnych reorganizacji, co potencjalnie mogłoby uniemożliwić skorzystanie z neutralności podatkowej dla obecnie planowanej reorganizacji.
Czytaj w LEX: Miarą sukcesu - wdzięczność. Rozmowa z Adrianną Lewandowską, prezesem Instytutu Biznesu Rodzinnego >>>
Czy warto się spieszyć?
Jak mówi znane polskie przysłowie: pośpiech jest złym doradcą. Ale jeszcze gorszym doradcą jest działanie, które nie jest dobrze i wielostronnie przemyślane. Zasady te sprawdzają się także w przypadku wdrażania fundacji rodzinnej, przy czym dla sukcesu ww. działań kluczowe jest wypracowanie harmonogramu całego procesu. Trzeba tu bowiem także uwzględnić czas niezbędny na zabezpieczenie planowanych reorganizacji pod kątem podatkowym.
Powyższe przykłady pokazują, że właściwe przygotowanie fundacji rodzinnej wymaga bardzo kompleksowego podejścia i starannego ustrukturyzowania majątku rodzinnego. Przed podjęciem finalnej decyzji o utworzeniu fundacji rodzinnej warto przy tym również dokonać kompleksowego porównania zasad i całkowitego obciążenia podatkowego obecnie prowadzonej działalności (lub po ewentualnych działaniach reorganizacyjnych) oraz po utworzeniu fundacji rodzinnej. W zależności bowiem od celów, jakie chcemy osiągnąć, jak również aktywów w jakie zamierzamy wyposażyć fundację rodzinną – nie w każdym przypadku będzie ona rozwiązaniem najkorzystniejszym pod względem podatkowym (przykładowo – wyposażenie fundacji wyłącznie w środki pieniężne w celu stopniowej dystrybucji dla członków najbliższej rodziny nie zawsze będzie najlepszym rozwiązaniem).
Czytaj w LEX: Jak zapewnić struktury długowieczności firm rodzinnych >>>
Czytaj w LEX: Od firmy rodzinnej do korporacji >>>
Asysta profesjonalnych doradców – których doświadczenie wychodzi daleko szerzej niż wyłącznie kwestie formalno-prawne, i obejmuje także doradztwo biznesowe, organizacyjne i podatkowe – może okazać się tu kluczowe, aby cały proces przeprowadzić bezpiecznie, poprawnie i efektywnie. Miarą sukcesu nie będzie bowiem samo założenie fundacji rodzinnej i skuteczne wyposażenie jejt w majątek przez fundatora, ale to czy biznes rodzinny przetrwa niezagrożony pod skrzydłami fundacji rodzinnej dla kolejnych pokoleń i czy pod tymi skrzydłami się rozwinie.
Autorzy:
Izabela Staszewska-Kula, radca prawny, starszy menadżer w Deloitte Private
Piotr Wołkowicz, radca prawny, starszy menadżer w Deloitte Private
Anna Rączkowska, radca prawny, partner w Deloitte Private
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.