Fundacje ustanawia się dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, jak wskazuje na to art. 1 ustawy z 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tj. Dz.U. z 2020 r. poz. 2167). Cele te konkretyzowane są przez fundatora przy zakładaniu fundacji, który określa je w akcie fundacyjnym oraz w statucie fundacji. W tym drugim dokumencie definiuje również formy i zakres działalności fundacji (najczęściej nazywane jako sposoby realizacji celów), które stanowią o podstawie i treści działalności statutowej fundacji.
Fundacja może jednak prowadzić również działalność gospodarczą z zastrzeżeniem, że rozmiary działalności gospodarczej będą służyć realizacji jej celów. Nieostra regulacja ustawowa w tym zakresie powoduje jednak wiele wątpliwości na kanwie rozróżnienia obu tych sfer działalności.
Działalność statutowa a działalność gospodarcza
Pojęcie działalności statutowej używa się najczęściej dla odróżnienia jej od działalności gospodarczej, choć zauważa się, że nie jest to rozróżnienie ścisłe z uwagi na powiązanie działalności gospodarczej fundacji z jej celami (określonymi przecież w statucie. Przez działalność statutową należy szeroko należy rozumieć działalność fundacji podejmowaną na podstawie i w granicach wyznaczanych przez statut fundacji. Działalnością gospodarczą zaś, w myśl art. 3 Prawa przedsiębiorców, będzie zorganizowana działalność zarobkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. W praktyce dość często pojawia się na tym tle problem zdefiniowania czy i w jakim stopniu jakiś rodzaj działalności fundacji będzie działalnością gospodarczą, zatem w konsekwencji – czy fundację należy zarejestrować w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego i realizować obowiązki spoczywające na przedsiębiorcach.
W świetle obecnie obowiązujących przepisów dokonanie wyraźnego rozdzielenia między działalnością statutową a działalnością gospodarczą nie jest proste. Wydaje się, że najlepszą metodą identyfikacji działalności fundacji jako działalności gospodarczej jest analizowanie jej przez pryzmat przymiotów działalności gospodarczej z art. 3 Prawa przedsiębiorców, zatem ocena jej pod kątem zarobkowości, zorganizowania i ciągłości. Wykonywanie we własnym imieniu pozostawiam poza nawiasem przyjmując, że fundacja będzie prowadzić działalność w taki właśnie sposób.
Sprawdź w LEX: Czy nieprowadząca działalności gospodarczej fundacja ma obowiązek prowadzić pełną księgowość i sporządzać sprawozdania finansowe? >
Warto zwrócić uwagę, że na tle innych ustawodawstw polski ustawodawca, pozwalając fundacjom na prowadzenie działalności gospodarczej, wybrał odmienne rozwiązanie. Nie ma wątpliwości bowiem, że kluczowym elementem działalności gospodarczej jest przecież chęć osiągnięcia zysku (zarobkowanie), zaś cele fundacji – społecznie lub gospodarczo użyteczne – nie są powiązane z koniecznością uzyskania zarobku.
Czytaj: Zmiana celów fundacji jest możliwa>>
Działalność gospodarcza fundacji wobec odpłatnej działalności statutowej
Powyższy problem aktualizuje się przy podjęciu przez fundację działań zmierzających do realizacji statutowych celów w sposób odpłatny. Dla zobrazowania sytuacji przypuśćmy, że fundacja cyklicznie (raz w miesiącu) organizuje jakieś wydarzenie, w którym udział jest biletowany i zostaje określona cena tych biletów. Takiemu działaniu z pewnością można przypisać cechę ciągłości wyrażającą się w powtarzalności wydarzenia oraz cechę zorganizowania z uwagi na konieczność przygotowania nie tylko samego wydarzenia, ale również jego obsługę poprzez prowadzenie systemu dystrybucji biletów itp. Dla przymiotu zarobkowości kluczową rolę może zaś odgrywać cena biletów i koszty organizacji wydarzenia.
Należy uznać, że o ile przychód osiągnięty ze sprzedaży biletów nie będzie przekraczał kosztów jego organizacji, zatem będzie służył wyłącznie temu, aby takie wydarzenie mogło się odbyć, o tyle nie będzie można uznać takiego działania jako działalności zarobkowej, zatem gospodarczej. Jeżeli jednak w takim przypadku przychód będzie przewyższał koszty i generował dla fundacji zysk to taka działalność za działalność gospodarczą może zostać uznana.
Czytaj w LEX: Fundacja a stowarzyszenie - podobieństwa i różnice >
Warto tutaj zwrócić uwagę na jeszcze jedną istotną kwestię. Element zarobkowości w zakresie przedsiębiorców nie musi być rozumiany dosłownie. Przedsiębiorca nie przestaje przecież prowadzić działalności gospodarczej kiedy przestaje osiągać zysk i zaczyna notować straty – liczy się wyłącznie jego chęć osiągania zysku wyrażona w prowadzeniu działalności gospodarczej, nie zaś rzeczywisty efekt. W przypadku przedsiębiorców sensu stricto nie można jednak również mówić o działalności statutowej, tj. nie występuje potrzeba rozróżnienia dwóch różnych form działania. Dla fundacji, w których pojawia się konieczność rozróżnienia działalności statutowej od gospodarczej, za słuszne należy uznać rozumienie zarobkowości w znaczeniu ścisłym poprzez rzeczywiste osiąganie zysku. Wracając do omawianego przykładu podobnie konieczne zdaje się być ścisłe rozumienie ciągłości. Organizowanie takiego wydarzenia jednorazowo może wyłączyć uznanie takiego działania za działalność gospodarczą nawet w sytuacji osiągnięcia zysku. Wypada jednak pamiętać, że regulacja ustawowa dotycząca działalności gospodarczej fundacji jest bardzo lakoniczna w tym zakresie i stanowiska organów administracji publicznej mogą różnić się od wyrażonych powyżej poglądów.
Wybrane aspekty formalne działalności gospodarczej fundacji
Ustawa o fundacjach przewiduje dwa podstawowe wymogi dla prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację. Po pierwsze umocowanie takiej działalności musi się znaleźć w statucie (art. 11 oraz art. 5 ust. 1 i 5 ustawy o fundacjach) oraz konieczność przekazania fundacji środków majątkowych przeznaczonych na działalność gospodarczą, których wartość musi wynosić przynajmniej tysiąc złotych. Wiele fundacji zatem już na etapie zakładania decyduje się na wpis do rejestru przedsiębiorców KRS i tym samym możliwość prowadzenia działalności gospodarczej. Warto jednak pamiętać, że o ile działalność gospodarcza fundacji musi mieć statutowe umocowanie, o tyle statut nie musi przesądzać o jej prowadzeniu. Możliwe jest zastosowanie w statucie zapisów pozwalających na prowadzenie działalności gospodarczej i delegujących kompetencję do podjęcia decyzji o prowadzeniu (także zawieszeniu czy zakończeniu) takiej działalności i jej zakresie na jakiś organ fundacji, np. zarząd. Pozwala to na podejmowaniu decyzji o prowadzeniu działalności gospodarczej bez konieczności zmiany statutu. Inny ważny element to zakres działalności gospodarczej fundacji.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Dopuszczalność prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej pokrywającej się z jej działalnością statutową >
Nie ulega wątpliwości, że w myśl art. 5 ust. 5 ustawy o fundacjach musi służyć realizacji celów tej fundacji, zatem działalność gospodarcza będzie miała charakter subsydiarny wobec działalności statutowej. Wypada jednak uznać, że działalność gospodarcza nie musi w pełni odpowiadać zakresowi działalności statutowej. W świetle obecnie obowiązujących przepisów należy stwierdzić, że fundacja może prowadzić działalność gospodarczą niezbieżną z jej celami (np. polegającą na wynajmie posiadanych przez nią nieruchomości), jeżeli zyski z tej działalności będą przeznaczone na realizację działalności statutowej. Niemniej w tym zakresie również należy pamiętać, że brak ścisłych i klarownych przepisów może powodować odmienną ocenę takiej sytuacji przez organy administracji publicznej, stąd każdą sytuację wypada analizować indywidualnie.
Dawid Feliszek – od kilku lat działa w sektorze NGO doradzając w działaniach fundacjom i stowarzyszeniom, w szczególności pod kątem prawnym. W latach 2016-2020 prezes zarządu fundacji Instytutu Rozwoju Biznesu i Przedsiębiorczości. Associate w Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy sp. j. SDZLEGAL SCHINDHELM
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.