Stan zagrożenia epidemicznego wprowadzony w związku z zakażeniami wirusem SARS-CoV-2 - obowiązuje na podstawie rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego od 16 marca 2022 r. Zastąpił obowiązujący od 20 marca 2020 r. stan epidemii. Zgodnie z projektem rozporządzenia Ministra Zdrowia stan zagrożenia epidemicznego ma zostać zniesiony 1 lipca br. Najbardziej widocznym jego przejawem będzie likwidacja obowiązku zakrywania ust i nosa w podmiotach prowadzących działalność leczniczą (choć tę kwestię reguluje inne rozporządzenie).
Po zniesieniu stanu zagrożenia epidemicznego nie od razu wszystko wróci do stanu sprzed pandemii. Ustawodawca szczególnie przez dwa pierwsze lata nie próżnował. W wielokrotnie nowelizowanej ustawie z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych, tzw. ustawie covidowej, wprowadził dziesiątki regulacji odnoszących się do prawie wszystkich sfer życia. Oczekiwany powrót do normalności niesie więc wiele pułapek prawnych.
Pod uwagę trzeba także wziąć inne zmiany, które również wchodzą w życie 1 lipca, a nie są związane z epidemią. Piszemy o nich w tekście pt. Początek lipca tradycyjnie pełen zmian w prawie >>
Zmiany dla firm i zatrudnionych
Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego to wiele zmian dla pracodawców i pracowników. Najważniejsze to przywrócenie obowiązku wykonywania badań, wynikających z przepisów art. 229 Kodeksu pracy, czyli badania przed rozpoczęciem pracy i badań okresowych. Obowiązek ten zawiesiła ustawa covidowa (art. 12a). Pierwotnie ustawodawca dał pracodawcom i pracownikom 60 dni po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego na wykonanie zawieszonych obowiązków. Na wniosek pracodawców termin ten wydłużono do 180 dni.
Mniej czasu (60 dni) będą mieli pracodawcy i pracownicy na przeprowadzenie szkoleń okresowych w dziedzinie bhp. Ten krótki okres budzi przede wszystkim zaniepokojenie pracodawców. - Jeśli weźmie się pod uwagę planowane zniesienie stanu zagrożenia epidemicznego z dniem 1 lipca, to wywiązanie się z tego obowiązku będzie, z uwagi na okres wakacyjny, trudne – mówi Robert Lisicki, radca prawny, dyr. Departamentu Prawnego Konfederacji Lewiatan. Pracodawcy postulują wydłużenie tego terminu o miesiąc.
Z chwilą odwołania stanu zagrożenia epidemicznego wygaśnie też przepis, który umożliwia pracodawcom wysłanie pracowników na urlop wypoczynkowy w wybranym przez siebie terminie, bez ich zgody i z pominięciem planu urlopów (art. 15gc ustawy covidowej).
Czytaj więcej: Przymusowy urlop wypoczynkowy >
Zniknie też regulacja art. 15gd pozwalająca na ograniczenie wysokości odpraw, odszkodowań lub innych świadczeń pieniężnych przewidzianych do wypłaty na wypadek ustania stosunku pracy (zobacz procedurę: Ograniczenie wysokości odpraw pieniężnych >). Szerzej problem opisujemy w tekście: Wraz z odwołaniem stanu zagrożenia epidemicznego ruszą terminy ważne dla pracodawców i pracowników
Czytaj w LEX: Zmiany w dokumentacji pracowniczej od 17 maja 2023 r. >
Wracają obowiązki dla podatników
Odwołanie stanu zagrożenia epidemicznego będzie miało wpływ na rozliczenia podatkowe. Wraca obowiązek raportowania krajowych schematów podatkowych. Ustawa covidowa (art. 31y), bieg terminów na raportowanie zawiesiła do 30. dnia po dniu odwołania stanu zagrożenia epidemicznego. Obowiązek wróci więc od 1 sierpnia. Zobacz więcej: Odwołanie stanu epidemii spowoduje chaos w raportowaniu schematów podatkowych>>
Sprawdź też: Raportowanie schematów podatkowych – informacje o schemacie podatkowym >
Zmiany dotkną certyfikatów rezydencji i zawiadomień o zapłacie na rachunek spoza tzw. białej listy. Przepisy covidowe wskazują, że tylko przez dwa miesiące po zniesieniu stanu zagrożenia epidemicznego płatnik może posługiwać się posiadanym certyfikatem rezydencji podatnika obejmującym 2019 r., pod warunkiem uzyskania oświadczenia podatnika, że dane w nim zawarte nie uległy zmianie. Od września trzeba będzie stosować aktualne certyfikaty rezydencji. Wróci więc zasada, zgodnie z którą certyfikat jest ważny w terminie ważności wskazanym na dokumencie lub 12 miesięcy w przypadku braku wskazania takiego terminu.
Skrócony zostanie termin na zawiadomienie o zapłacie na rachunek spoza tzw. białej listy. Będzie wynosił siedem dni (obecnie 14 dni). Przywrócony będzie podstawowy - 3 miesięczny- termin na wydawania interpelacji podatkowych (obecnie 6 miesięcy).
Zobacz procedurę w LEX: Wystąpienie o indywidualną interpretację podatkową >
Czytaj w LEX: Oświadczenia dotyczące przestrzegania przepisów podatkowych przez klienta biura rachunkowego >
Cywilne e-rozprawy zostają, jednoosobowe składy jeszcze na rok
Skutki pandemii w sądach to m.in. e-rozprawy, składy jednoosobowe (do połowy kwietnia br. także bez ławników), e-doręczenia przez portal informacyjny sądów, wstrzymanie biegu przedawnienia karalności czynów i wykonania kary w sprawach o przestępstwa. Przepisy covidowe (w Sejmie jest kolejna nowelizacja m.in. procedury cywilnej, wprowadzająca na stałe e-rozprawy w sprawach cywilnych i m.in. e-doręczenia) wskazują, że jeszcze rok po dniu ustania stanu zagrożenia epidemicznego w sprawach cywilnych rozprawy lub posiedzenia jawne, co do zasady, można przeprowadzać zdalnie. Na podobnych zasadach e-rozprawy obowiązują w sądach administracyjnych i SN.
Przepisy covidowe pozwalały też przez rok na rozpoznawanie w I i II instancji spraw w składzie jednego sędziego, z wyjątkiem spraw rozpoznawanych w składzie jednego sędziego i dwóch ławników. Skład trzyosobowy może zarządzić prezes sądu, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na szczególną zawiłość lub precedensowy charakter sprawy.
Pod koniec kwietnia Izba Pracy SN wydała uchwałę, w której zakwestionowała składy jednoosobowe w apelacji wskazując, że ogranicza to prawo do sprawiedliwego rozpatrzenia sprawy. Skutek? Chaos w sądach i odroczenia rozpraw w celu wyznaczania składów trzyosobowych. To jeden z przepisów epizodycznych, który od początku budził wątpliwości prawników.
Czytaj: Uchwała SN o jednoosobowych składach zrzuca sprawy z wokand, a MS podlicza straty>>
- Prawnicy alarmowali, że tak może być i jest to łamanie prawa do sądu. Rządzący nie wykazali się elementarną przewidywalnością. Skutki teraz są dramatyczne i są efektem pisania prawa na kolanie, przy okazji przepisów covidowych - wskazuje Aleksandra Ejsmont, radczyni prawna (Kancelaria Radcy Prawnego Aleksandra Ejsmont).
Czytaj w LEX: Wpływ regulacji "covidowych" na zasadę niezmienności (stabilności) oraz kolegialność składów sądów odwoławczych >>>
Do 1 lipca 2024 r. obowiązywać będzie przepis, zgodnie z którym szczególne zasady ustalania podziału czynności w sądzie powszechnym mogą zostać ustalone przed zasięgnięciem opinii kolegium właściwego sądu, a prezes właściwego sądu lub trybunału nie jest związany wnioskiem ani terminem zwołania zgromadzenia ogólnego przewidzianym w przepisach odrębnych. Nadal wstrzymany jest bieg przedawnienia karalności czynów i wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Tak będzie jeszcze przez 6 miesięcy po odwołaniu stanu zagrożenia. Nowela, nad którą pracuje Sejm, ma jednak ten przepis uchylić.
Czytaj w LEX: Zmiany postępowania egzekucyjnego z nieruchomości w czasie epidemii i po jej zakończeniu >
Zamówienia publiczne wracają na stare tory
Od 1 lipca nie będzie można już stosować art. 46c ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Przepis pozwalał nie stosować prawa zamówień publicznych (PZP)do zamówień na usługi, dostawy lub roboty budowlane udzielanych w związku z zapobieganiem lub zwalczaniem epidemii na obszarze, na którym ogłoszono stan zagrożenia epidemicznego lub stan epidemii.
Pozostanie "deska ratunkowa" w postaci art. 6a ustawy covidowej. Regulacja przewiduje, że do zamówień na usługi lub dostawy niezbędne do przeciwdziałania COVID-19 nie stosuje się PZP pod warunkiem, że zachodzi wysokie prawdopodobieństwo szybkiego i niekontrolowanego rozprzestrzeniania się choroby lub jeżeli wymaga tego ochrona zdrowia publicznego. Stosowanie tego przepisu nie jest bowiem uwarunkowane obowiązywaniem stanu zagrożenia epidemicznego. Przeczytaj więcej: Znika stan zagrożenia epidemicznego, zamówienia publiczne wracają na stare tory>>
Czytaj w LEX: Polityka zakupowa państwa – narzędzie wsparcia uczestników rynku zamówień publicznych czy martwy przepis w ustawie? >
Powrót obowiązkowych kontroli
Po uchyleniu stanu zagrożenia epidemicznego, w lipcu wrócą obowiązkowe kontrole na budowach. Przestaje bowiem obowiązywać przepis covidowy, dzięki któremu nie stosuje się art. 55 prawa budowlanego. - Dzięki temu powiatowy nadzór budowlany nie przeprowadza kontroli obowiązkowych przed zakończeniem budowy. Przede wszystkim chodzi o budynki mieszkalne. Efekt tego jest taki, że mamy wysyp patodeweloperki – mówi Bogdan Dąbrowski, radca prawny w Urzędzie Miasta w Poznaniu.
Zobacz procedurę w LEX: Przystąpienie do użytkowania obiektu budowlanego na podstawie pozwolenia na użytkowanie >
Certyfikaty dla strażaków i świadczenia z pomocy społecznej
Przepisy covidowe wydłużyły też ważność zaświadczeń kończących się w okresie epidemii (i zagrożenia epidemicznego) do 60 dni od dnia odwołania stanu. A to może oznaczać, że dziesiątki tysięcy strażaków-ratowników OSP będzie musiało nagle odnowić szkolenia m.in. z kwalifikowanej pierwszej pomocy i bhp. Gminy obawiają się, że to na nich spadnie obowiązek i koszty przeszkolenia, szczególnie że do Sejmu trafił projekt nowelizacji ustawy o OSP, który w opinii samorządowców przerzuca na nich ten obowiązek, nie gwarantując finansowania. Więcej w tekście: Covid wstrzymał certyfikację strażaków - to problem dla gmin i ofiar wypadków
Czytaj w LEX: Finansowanie ochotniczych straży pożarnych przez jednostki samorządu terytorialnego >
Wciąż wiele pytań dotyczy kwestii orzeczeń o niepełnosprawności i przyznawania świadczeń z pomocy społecznej. Prezydent podpisał wprawdzie ustawę, która wprowadza zmiany w tzw. ustawie covidowej, jeśli chodzi o ważność orzeczeń o niepełnosprawności. Niektóre orzeczenia o niepełnosprawności, przedłużane automatycznie podczas pandemii, stracą ważność z końcem tego roku, a niektóre w 2024 r. Nikt nie jest w stanie oszacować, ile osób zgłosi się po nowe do zespołów orzekających i czy zaczną zgłaszać się w ostatniej chwili, co może grozić paraliżem komisji orzekających. Zobacz także: Niektóre orzeczenia o niepełnosprawności stracą ważność - prezydent podpisał ustawę
Sprawdź w LEX: Orzecznictwo o niepełnosprawności - poradnik na przykładach >>
Miało być na czas pandemii, będzie na zawsze
Wiele rozwiązań wprowadzonych w czasie epidemii przyjęło się, i już zostanie. Spółkom osobowym i kapitałowym umożliwiono przeprowadzanie zdalnych posiedzeń (np. rad nadzorczych), dano możliwość rejestracji niektórych rodzajów spółek w ramach systemów online. Te rozwiązania nie zmienią się, bo wprowadzono je na stałe do kodeksu spółek handlowych. Nadal będzie możliwość podejmowania uchwał za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość, chyba że statut lub umowa spółki wprost wykluczą taką możliwość.
Czytaj w LEX: Nowa regulacja posiedzeń zarządów i rad nadzorczych odbywanych przy wykorzystaniu środków komunikacji elektronicznej >
Niewielka zmiana obejmie spółki prowadzące rynek regulowany. W obecnym stanie prawnym, zmiany regulaminu rynku regulowanego oraz inne ustanowione przez spółkę regulacje miały być co do zasady udostępniane uczestnikom obrotu co najmniej trzy dni robocze przed wejściem w życie. Po wygaśnięciu przepisów covidowych termin ten ponownie zostanie wydłużony do co najmniej dwóch tygodni.
- Pomimo tego, że zostanie odwołany stan zagrożenia epidemicznego nadal będzie możliwość przeprowadzania głosowań na piśmie w ramach walnego zgromadzenia spółdzielni - wskazuje dr Piotr Pałka, radca prawny i wspólnik DERC PAŁKA Kancelaria Radców Prawnych w Warszawie. Wciąż bowiem będzie obowiązywać art. 15zzzr ustawy covidowej, z zgodnie którym oświadczenie woli członka organu osoby prawnej – a więc i członków spółdzielni mieszkaniowej, którzy tworzą organ jakim jest walne zgromadzenie spółdzielni - innej niż Skarb Państwa albo jednostka samorządu terytorialnego, może zostać złożone w formie dokumentowej (a więc także na piśmie), a posiedzenia organów osób prawnych odbywać się z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej bez konieczności jednoczesnej obecności członków tych organów.
Czytaj w LEX: Organizowanie walnych zgromadzeń w spółdzielniach mieszkaniowych po uchyleniu przepisów covidowych >
Także w Prawie oświatowym zostają niektóre przepisy, wprowadzone specustawą covidową. Minister zastrzega sobie np. możliwość czasowego ograniczenia lub zawieszenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty na terenie kraju. Powodem nie musi być epidemia. Art. 30b ustawy Prawo oświatowe pozwala na zrobienie tego w przypadkach uzasadnionych nadzwyczajnymi okolicznościami zagrażającymi życiu lub zdrowiu dzieci i młodzieży. W ustawie pozostanie też kontrowersyjny przepis, który pozwala ministrowi wyłączać w drodze rozporządzenia stosowanie przepisów niektórych ustaw - oczywiście w sytuacji ograniczenia lub zawieszenia funkcjonowania jednostek systemu oświaty.
Zobacz w LEX: Kalendarz zadań dyrektora - Maj 2023 >
Zlecenie na pieluchomajtki - podczas teleporady
Lekarze POZ zauważają, że pozostanie też szereg drobnych rozwiązań, które ułatwiały funkcjonowanie pacjentów. Choćby możliwość wystawiania zleceń na wyroby medyczne np. pieluchomajtki, cewniki, sprzęt stomijny - podczas teleporady. Pacjent otrzymuje wówczas tylko numer zlecenia, który z numerem PESEL umożliwia zakup wyrobu medycznego.
Sprawdź w LEX: Czy specjalista fizjoterapeuta jest uprawniony do zlecania wyrobów medycznych? >
Tomasz Zieliński, wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego zaznacza, że resort zdrowia zapewnia, że przepisy zostaną poprawione, aby także po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, wystawianie zdalne zleceń na wyroby medyczne było zgodne z prawem. Ministerstwo Zdrowia planuje utrzymanie „covidowego” przepisu, zgodnie z którym osoba dorosła nie będzie potrzebowała skierowania na wizytę u psychologa. Pisaliśmy o tym w artykule: Do psychologa bez skierowania - covidowy przepis zostaje>>. Przeczytaj również: Od 1 lipca medycy nie będą musieli szczepić się przeciwko Covid-19
Bądź zawsze na bieżąco. Śledź projekty ustaw i rozporządzeń z zakresu prawa ochrony zdrowia w LEX >
