Wyjątkowo do 31 marca 2021 roku, a nie do 31 stycznia, samorządy będą mogły uchwalić swoje budżety. Sejm przyjął poprawki Senatu, przygotowane wspólnie przez resort administracji i stronę samorządową.
Rozdzielono pieniądze w ramach „tarczy samorządowej” - Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych. Łącznie to 12 miliardów złotych bezzwrotnego wsparcia dla samorządów. Pośrednim celem jest działanie na rzecz przedsiębiorców, którzy będą mogli tworzyć nowe miejsca pracy. W ramach funduszy gminy popegeerowskie otrzymają wsparcie w wysokości 250 mln zł.
Samorządy alarmują, że wzrost transferów z budżetu państwa ogranicza ich możliwości inwestycyjne. Z badań wychodzi, że ten wzrost w ostatnich latach to wynik dotacyjnych programów krajowych. W Konstytucji nie ma zapisu o ograniczonym stosowaniu dotacji celowych – jak w Europejskiej Karcie Samorządu Lokalnego – ale jest zasada samodzielności samorządów,
Gminy znalazły sposób, by choć częściowo złagodzić skutki braku pieniędzy. W podejmowanych właśnie uchwałach określają na przyszły rok wyższe stawki podatków i opłat lokalnych. W wielu miejscowościach zastosowanie będą miały kwoty w maksymalnej wysokości, dopuszczonej przez prawo. Skutki odczują przede wszystkim właściciele nieruchomości.
Wstrzymanie budowy mieszkań, rezygnacja z modernizacji ulic, torowisk, przedszkoli, odstąpienie od remontu szpitala i hali sportowej – to niektóre skutki trudnej sytuacji samorządów. Do tego dochodzi nowe prawo, przez które stracą dodatkowo prawie półtora miliarda złotych rocznie. Samorządy apelują o skargę do Trybunału Konstytucyjnego.
Konieczne są jasne zasady oceny rządowych konkursów o dotacje. Zdaniem samorządowców długie oczekiwanie na wyniki to blokowanie pieniędzy na wkład własny, które można przeznaczyć na inne cele. Przygotowywanie wniosków wymaga też wiele pracy, a środki najczęściej nie są znaczące. Jest jeszcze niebezpieczeństwo, że gdy reguły nie są precyzyjne,
Samorządowcy protestowali w związku z zapowiedzią zawetowania unijnego budżetu przez polski rząd – w wielu miejscach zgasły światła 1 grudnia o godzinie 17. Samorządy alarmują, że w razie polskiego weta, nasz kraj może zostać pozbawiony ogromnych środków unijnych przeznaczonych na odbudowę po pandemii COVID-19.
Transfer około 1,4 miliarda złotych rocznie z budżetów samorządów do budżetu centralnego przy niezmniejszeniu ich zadań i braku rekompensaty w dochodach – to główne zarzuty do ustaw podatkowych. Samorządowcy są zdania, że nowe przepisy naruszają Konstytucję.
Spadek dochodów podatkowych samorządów jest nieunikniony i nie wiadomo, czy wzrost subwencji i dotacji rządowych może go zrekompensować – wynika z raportu prof. Pawła Swianiewicza i dr Julity Łukomskiej z Uniwersytetu Warszawskiego. Tym bardziej, że w większości chodzi o dotacje celowe, które zmniejszają autonomię polityk wydatkowych samorządów.
Senacki projekt miał usunąć problem luki, w wyniku której samorządy tracą na zwolnieniach z podatków od nieruchomości gruntów zajętych na działalność kolejową. Według Ministerstwa Infrastruktury mógłby doprowadzić do obciążenia publicznych spółek kolejowych wysokimi opłatami, nie popiera więc propozycji. Samorządy chcą porozumienia i zaprzestania ich „okradania w majestacie prawa”.
Rozstrzygnięcie drugiego naboru do Rządowego Funduszu Inwestycji Lokalnych ma nastąpić do końca przyszłego tygodnia - poinformował samorządowców Paweł Szefernaker, wiceminister spraw wewnętrznych i administracji. Samorządy czekają na wyniki analizy wniosków w ramach programu, który łącznie w skali całego kraju obejmuje 6 miliardów złotych.
Przedstawiciele samorządów alarmują, że przez niższe wpływy z podatku PIT, mieszkańcy stracą swoje pieniądze. Zgodnie z procedowaną w Senacie ustawą, 1,5 miliarda złotych rocznie przesunięto do budżetu centralnego, a ta kwota mogłaby finansować drogi, oświetlenie czy kanalizację. Powstał projekt zwiększający udziały w PIT, a na znak protestu, 1 grudnia zgasną w gminach latarnie.
W pierwszej wersji przepisów na przedsiębiorców wytwarzających energię elektryczną nakładano nowy podatek sektorowy. Miał on wypełnić lukę w polskim prawie podatkowym, która uniemożliwiała opodatkowanie morskich elektrowni wiatrowych podatkiem od nieruchomości. Tymczasem do komisji prawniczej na etapie rządowego procesu legislacyjnego trafiła nowa wersja projektu.
W ustawie okołobudżetowej uelastyczniona ma być reguła wydatkowa dla samorządów na rok 2021. Oznacza to, że samorządy będą mogły wziąć kredyt na wydatki bieżące równy ubytkom, jakie spowodował koronawirus w ich budżetach. Samorządowcy twierdzą jednak, że szkoda, że zmiana nie została wprowadzona przed terminem przedłożenia projektów uchwał budżetowych.
Samorządy dostają więcej czasu na uchwalanie budżetów, ale wiele z nich ma i będzie miało problem, żeby je dopiąć. Przesuwanie zadań inwestycyjnych, żeby budżet nie był "tylko na papierze", szukanie oszczędności i cięcie wydatków na przyszły rok - to niektóre z koniecznych działań w wielu jednostkach. W tym roku do starych trudności finansowych dochodzi jeszcze COVID.
Dochody budżetu gminy mogą do końca 2020 roku zostać wykorzystane na działania związane z przeciwdziałaniem COVID-19. Wydatek wskazany jako zakup laptopów do zdalnego nauczania dzieci w szkołach może być wiązany z przeciwdziałaniem skutkom COVID-19 - odpowiada ekspert na pytanie czytelnika.
Baseny, parki wodne, kina, teatry, galerie, biblioteki prowadzone przez samorządy, pomimo tego, że dotowane są z samorządowych kas, dużą część swojej działalności finansowały z opłat w postaci biletów i karnetów czy wynajmu powierzchni. Dotąd nie były one adresatami tarczy antykryzysowej. Samorządowcy z Wielkopolski proszą o wsparcie tych podmiotów.
Jest szansa na rozwiązanie problemu unikania opodatkowania przez firmy, które mają na swoim terenie choćby fragment infrastruktury kolejowej, np. bocznice. Resort infrastruktury przygotował projekt zmian w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych. Jednak zaproponował poszerzenie katalogu zwolnień z podatku od nieruchomości, na co samorządowcy nie dawali zgody.
Małgorzata Jarosińska-Jedynak jest wiceministrem w resorcie finansów, funduszy i polityki regionalnej. Do 6 października była ministrem w zlikwidowanym resorcie funduszy i polityki regionalnej. Pełni również funkcję Pełnomocnika Rządu do spraw przygotowania Światowego Forum Miejskiego w Katowicach w 2022 roku.
Zasady rekompensaty za niepobieranie opłaty targowej są niesprawiedliwe – uważają samorządowcy z Wielkopolski i apelują o zmiany w projekcie. Ich zdaniem pozbawienie rekompensaty będzie dotyczyło znacznej części gmin, a przy wzrostach wydatków samorządów, również na walkę z pandemią, liczą się nawet najmniejsze pieniądze.