Uprawnienia policjantów określone są w ustawie o policji, konkretnie w art. 15 często przytaczanym przez funkcjonariuszy pytanych o podstawę legitymowania czy dokonywania innej czynności służbowej, co samo w sobie jest błędne - funkcjonariusz musi wyjaśnić, dlaczego legitymuje daną osobę, a nie wskazać jedynie, że ma do uprawnienia do takiej czynności.

Czytaj: RPO: Policja nie może legitymować obywateli bez powodu>>

Korzystanie z uprawnień w określonych przypadkach

Według art. 15 ust. 1 pkt 1 policjanci mają prawo do legitymowania osób, jednak nie dowolnie, a jedynie wykonując czynności wskazane w art. 14 ustawy o Policji, czyli:

  1. rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania przestępstw, przestępstw skarbowych i wykroczeń;
  2. poszukiwania osób ukrywających się przed organami ścigania lub wymiaru sprawiedliwości (osób poszukiwanych);
  3. poszukiwania osób, które na skutek wystąpienia zdarzenia uniemożliwiającego ustalenie miejsca ich pobytu należy odnaleźć w celu zapewnienia ochrony ich życia, zdrowia lub wolności (poszukiwanie osób zaginionych).

Czytaj więcej w LEX: Kontrola prewencyjna - art. 15 ustawy o Policji >>>

Czytaj w LEX: Uprawnienia policji oraz gwarancje osoby poddanej czynnościom na podstawie art. 15d – ustawy o Policji >>>

Sposób wykonywania uprawnień przez policjantów określa rozporządzenie w sprawie postępowania przy wykonywaniu niektórych uprawnień policjantów (Dz. U. 2020 poz. 192), według jego przepisów funkcjonariusz, który przystępuje do czynności służbowych (w tym m.in. legitymowania i zatrzymania osoby): podaje swój stopień, imię i nazwisko w sposób umożliwiający odnotowanie tych danych, a także podstawę prawną i przyczynę podjęcia czynności służbowej. Wskazuje więc np. o jakie przestępstwo lub wykroczenie podejrzewa legitymowanego przechodnia.  Zwracał na to uwagę rzecznik praw obywatelskich w jednym z wystąpień, podkreślając, że w orzecznictwie SN utrwalony jest pogląd, według którego, gdy funkcjonariusz żąda w ramach legitymowania podania danych osobowych, kiedy nie ma do tego podstawy prawnej, obywatel może odmówić podania tych danych bez poniesienia konsekwencji prawnych.

PROCEDURA w LEX: Zatrzymywanie osób w ramach wykonywanych czynności - postępowanie krok po kroku >>

 

- Ustawodawca zastrzegł, w art. 15 ust. 6 u.p., że powinny być one wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby, wobec której zostały podjęte - wskazuje Zuzanna Gądzik, współautorka komentarza do ustawy o Policji. - Policjant zobowiązany jest w związku z tym do dostosowania sposobu i formy podjęcia stosownych czynności do danego stanu faktycznego. Naruszenie zasady generalnej zawartej we wskazanym przepisie może skutkować odpowiedzialnością dyscyplinarną lub karną policjanta - podkreśla.

Zgodnie z art. 15 ust. 7 u.p. na sposób prowadzenia określonych czynności, w tym legitymowania, służy zażalenie do właściwego miejscowo prokuratora.  Ale nie tylko, jeżeli wnioskodawca uważa, że wylegitymowanie go było związane z naruszeniem jego dóbr osobistych, to należy pouczyć go, że przysługuje mu droga sądowa na zasadach ogólnych, tzn. może on wystąpić z roszczeniem w postępowaniu cywilnym na podstawie przepisów art. 417(2) i 448 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny.

Czytaj w LEX: Karaźniewicz Justyna: Kontrola osobista po nowelizacji ustawy o Policji. Czy zmiany wynikające z wyroku TK usunęły czy pogłębiły wątpliwości co do tej instytucji? >>>

Dane policjanta można zanotować, a nieumundurowany funkcjonariusz musi okazać legitymację
Policjant nieumundurowany musi dodatkowo okazać legitymację służbową - a na żądanie osoby, wobec której podjęto wykonywanie tych uprawnień, okazuje ją w sposób umożliwiający odnotowanie danych w niej zawartych. W tym miejscu trzeba nadmienić, że nieumundurowany policjant to pojęcie szersze niż funkcjonariusz po prostu ubrany po cywilnemu - to też policjant, którego umundurowanie nie odpowiada wymogom określonym w rozporządzeniu z dnia 20 maja 2009 r. w sprawie umundurowania policjantów (Dz. U. Nr 90, poz. 738). Co wyjątkowo istotne, elementem umundurowania są znaki identyfikacyjne (par. 24).

  

Ustawa o Policji. Komentarz praktyczny

Łukasz Czebotar, Zuzanna Gądzik

Sprawdź  

Znakami identyfikacyjnymi policjanta są:

  1. znak identyfikacji indywidualnej;
  2. znak identyfikacji imiennej;
  3. znak rodzaju służby Policji;

Zanotowanie nazwiska i numeru służbowego funkcjonariusza będzie pomocne przy składaniu ewentualnej skargi. Funkcjonariusz umundurowany nieregulaminowo powinien okazać legitymację służbową.

Czytaj w LEX: Kontrola osobista, przeglądanie zawartości bagaży, przeszukanie (przyczynek do kwestii racjonalności legislacji) >>>

Tożsamość potwierdzi też inna osoba

Dokumentami, które potwierdzają tożsamość danej osoby, są: dowód osobisty, paszport, zagraniczny dokument tożsamości, inny dokument ze zdjęciem oznaczony numerem lub serią (mogą to być legitymacja szkolna, studencka, ale takim dokumentem nie jest np. spersonalizowana karta miejska) lub  aplikacji mObywatel. Policjant może też ustalić tożsamość danej osoby na podstawie informacji zgromadzonych w zbiorach danych.
Policjant może również ustalić czyjeś dane w oparciu o oświadczenie osoby trzeciej, jeżeli okaże ona jeden z ww. dokumentów - w praktyce jednak bardzo rzadko stosuje się taką procedurę. Funkcjonariusz dokumentuje czynność w notatniku służbowym lub w notatce służbowej. Określa: datę, czas, miejsce i przyczynę legitymowania oraz dane osoby legitymowanej: imię, nazwisko, PESEL, rodzaj i cechy identyfikacyjne dokumentu, na podstawie którego ustalono tożsamość osoby legitymowanej.

Za wprowadzenie w błąd grozi kara

Podanie fałszywych danych jest wykroczeniem - określonym w art. 65 KW, który stanowi, ze umyślne wprowadzanie w błąd organu państwowego lub instytucji upoważnionej do legitymowania:

  1. co do tożsamości własnej lub innej osoby,
  2. co do swego obywatelstwa, zawodu, miejsca zatrudnienia lub zamieszkania, podlega karze ograniczenia wolności albo grzywny.

Tej samej karze podlega, kto wbrew obowiązkowi nie udziela właściwemu organowi państwowemu lub instytucji, upoważnionej z mocy ustawy do legitymowania tych informacji.

 

Tu należy jednak jeszcze raz podkreślić - do popełnienia wykroczenia nie dojdzie, jeżeli policjant nie ma podstaw do wylegitymowania danej osoby, tak uznał Sąd Najwyższy w wyroku II KK 422/20. W sprawie chodziło o wylegitymowanie kobiety, która trzymała w ręku transparent. Policja uznała, że jego treść może: "znieważyć kierownictwo Policji lub kierownictwo MSWiA". Tymczasem rzecznik praw obywatelskich w skardze kasacyjnej argumentował, że napis sam w sobie nie był obraźliwy. Sąd przychylił się do tego stanowiska i uznał, że skoro nie istniała możliwość popełnienia przestępstwa, to odpadła podstawa do legitymowania. A co za tym idzie można było odmówić podania danych bez żadnych konsekwencji prawnych.

Czytaj więcej w LEX: Odpowiedzialność karna za odmowę podania danych osobowych. Glosa do wyroku SN z dnia 31 marca 2021 r., II KK 422/20 >>

Czytaj też inne artykuły przygotowane przez serwis Prawo.pl z okazji Dnia Edukacji Prawnej:

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.