Sąd Rejonowy w Częstochowie umorzył niedawno postępowanie z uwagi na oczywisty brak faktycznych podstaw oskarżenia oraz przedawnienie karalności (sygn. akt IV K 412/2021). Firmie zarzucano udział w karuzeli VAT. Oskarżoną ją także o popełnienie przestępstw skarbowych z art. 56 par. 2 i 61 par. 1 kodeksu karnego skarbowego. Chodziło więc w uproszczeniu o składanie nierzetelnych deklaracji podatkowych i nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych, co skutkowało zaniżeniem podatku.
Częstochowski sąd zbadał zasadność wszczęcia postępowania. Po przeanalizowaniu sprawy uznał, że postępowanie karne skarbowe zostało wszczęte wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Zdaniem sądu, fiskus naruszył więc zasadę zaufania do organów podatkowych (art. 121 Ordynacji podatkowej) oraz zasady uzasadnionych oczekiwań wywodzonej z prawa unijnego oraz art. 2 Konstytucji RP.
Wszczynanie postępowań przed okresem przedawnienia
Przypadek, którym zajmował się Sąd Rejonowy w Częstochowie, nie jest odosobniony. Z praktyki ekspertów wynika, że organy podatkowe regularnie wszczynają postępowania tuż przed upływem terminu przedawnienia. Na szczęście, po stronie podatników stają sądy, które coraz częściej badają zasadność wszczynania tego rodzaju postępowań.
Potwierdza to dr Grzegorz Keler, adwokat w kancelarii SPCG. Ekspert w rozmowie z Prawo.pl zwraca uwagę, że niedawny wyrok sądu w Częstochowie wpisuje się w stanowisko prezentowane w licznych orzeczeniach sądów administracyjnych, sprzeciwiające się instrumentalnemu wszczynaniu postępowań karnoskarbowych, wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia.
Zobacz orzeczenie w LEX: V KK 92/15, Stosunek przepisów art. 44 par. 3 k.k.s. i art. 44 par. 4 k.k.s. - Postanowienie Sądu Najwyższego >
Przesłanki karalności w kodeksie karnym skarbowym
Zgodnie z art. 44 par. 2 kodeksu karnego skarbowego, karalność przestępstwa skarbowego polegającego na uszczupleniu lub narażeniu na uszczuplenie należności publicznoprawnej ustaje, gdy nastąpiło przedawnienie tej należności. Zasadniczo zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Bieg terminu przedawnienia ulega jednak zawieszeniu w przypadku wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania. Tym samym wszczęcie postępowania karnoskarbowego prowadzi w praktyce do wydłużenia terminu przedawnienia karalności przestępstwa skarbowego – w przypadku poważniejszych przestępstw termin przedawnienia wynosi wówczas 10 lat, a może zostać wydłużony nawet o kolejnych 10 lat, jeżeli osobie podejrzanej zostaną przedstawione zarzuty. Jeśli jednak wszczęcie postępowania miało wyłącznie charakter instrumentalny, można twierdzić, że nie doszło do skutecznego zawieszenia biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego i tym samym zobowiązanie to się przedawniło. W konsekwencji przedawnieniu uległa również karalność przestępstwa skarbowego. Zatem bezzasadne wykorzystanie art. 70 par. 6 pkt 1 Ordynacji podatkowej może skutkować przedawnieniem karalności. W takim przypadku postępowanie o przestępstwo skarbowe powinno zostać umorzone.
Pobierz wzór dokumentu w LEX: Sprzeciw od wyroku nakazowego w sprawie karnoskarbowej >
Braki w postępowaniach
To nie koniec problemów. Jeszcze inne zagadnienie praktyczne wiąże się z częstymi brakami w postępowaniach prowadzonych wyłącznie w celu zawieszenia biegu terminu przedawnienia. Jak podaje dr Grzegorz Keler, nierzadko w takich sprawach materiał dowodowy opiera się na samej decyzji wymiarowej, a ponadto organ ścigania nie analizuje dogłębnie kwestii winy podejrzanego, nie wykazując w wystarczającym stopniu jego odpowiedzialności za czyn. W takim przypadku sąd może przekazać sprawę organowi postępowania przygotowawczego do uzupełnienia. Czasem braki takie mogą nawet skłonić sąd do umorzenia postępowania.
Zobacz również: Uchwała NSA: Sądy mogą badać wpływ wszczęcia postępowania karnoskarbowego na bieg terminu przedawnienia >>
Zobacz procedurę w LEX: Wojtas Michał - Stan zawieszenia postępowania podatkowego >
Zawieszenie przedawnienia powinno być wyjątkiem
Istnienie problemu potwierdza także Bartosz Kubista, doradca podatkowy, partner w kancelarii GLC. Jego zdaniem, do zawieszenia biegu przedawnienia ze względu na wszczęcie postępowania karno-skarbowego powinno dochodzić wyłącznie w sytuacjach, w których postępowanie prowadzone jest w sposób rzetelny i zgodny z celami tego postępowania – faktycznie zmierzając do ukarania sprawcy tego czynu.
- Nie ma żadnego uzasadnienia dla zawieszania biegu przedawnienia w sytuacji, w której organy podatkowe – zdawszy sobie sprawę, że nie zdążą z rozstrzygnięciem sprawy do upływu terminu przedawnienia – wszczynają postępowanie karno-skarbowe tylko po to, by kupić sobie więcej czasu. Tymczasem praktyka organów dostarcza tu niestety aż nadto przykładów takiego postępowania – zaznacza Bartosz Kubista.
NSA po stronie podatników
Problemem jakiś czas temu zajmował się także Naczelny Sąd Administracyjny (NSA). Wydana przez niego uchwała (sygn. akt I FPS 1/21) potwierdziła uprawnienie sądów administracyjnych do weryfikacji zasadności wszczęcia postępowania karno-skarbowego. Sąd wskazał, że organy podatkowe powinny dokonać oceny, czy na tle okoliczności danej sprawy podatkowej wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe nie miało pozorowanego charakteru i nie służyło jedynie wstrzymaniu biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Co więcej, zdaniem NSA, w przypadkach wątpliwych, wyjaśnienie tej kwestii powinno się znaleźć w uzasadnieniu decyzji podatkowej. - Wprowadzenie takiego wymogu powinno ograniczyć negatywne zjawisko instrumentalnego wszczynania postępowań karnych skarbowych wyłącznie w celu wydłużenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. W najgorszym wypadku (jeżeli organy podatkowe nie będą zamieszczały takich wyjaśnień w uzasadnieniach decyzji), komentowane stanowisko NSA dostarczy podatnikom istotnych argumentów w sporze z organami podatkowymi – tłumaczył przy okazji wydania uchwały Piotr Prokocki, doradca podatkowy, radca prawny w Vistra Poland. O uchwale pisaliśmy m.in. w tekście pt. Sądy mogą kontrolować wszczynanie postępowań karnych skarbowych >>.
Bartosz Kubista zwraca dodatkowo uwagę, że nie możemy jednak zapominać, że problem wszczęcia postępowania karno-skarbowego nie kończy się na kwestii zawieszenia biegu przedawnienia. Jego zdaniem, problem instrumentalnego ich wszczynania powinien być dostrzegany nie tylko przez sądy administracyjne, ale również przed sądy powszechne, uprawnione do kontroli zasadności ich wszczęcia. Całkowite ukrócenie tego nagannego procederu wymaga, by wszystkie sądy – w tym sądy powszechne – jednym głosem potępiały podobne zachowania.
Pobierz wzór dokumentu w LEX: Postanowienie o umorzeniu postępowania karnoskarbowego >
- Podatnicy powinni mieć poczucie, że sądownictwo dostrzega naruszanie jednej z podstawowych reguł, jaką jest przedawnianie ich zobowiązań podatkowych. Wiele orzeczeń sądów już teraz wskazuje, że dla nagannej praktyki organów podatkowych nie ma akceptacji. To jedyna słuszna droga. Miejmy nadzieję, że wkrótce podążą nią wszystkie sądy, zarówno administracyjne jak i powszechne – konkluduje Bartosz Kubista.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
