Przez definicję interesu prawnego rozumie się interes chroniony przez prawo i zgodny z prawem. (E. Ochendowski, „Postępowanie administracyjne i sądowo-administracyjne. Wybór orzecznictwa”, Toruń 2001). W doktrynie wskazuje się, że interes prawny jest subiektywnym, własnym poglądem na fakt, że administracja publiczna powinna podjąć na rzecz określonego podmiotu jakieś działanie lub powstrzymać się od takiego działania. Niemniej mając interes prawny, podmiot nie nabywa uprawnienia materialnoprawnego, ale jedynie prawo do uzyskania aktu – np. decyzji administracyjnej, zazwyczaj w określonym postępowaniu, który potwierdzi stanowisko tego podmiotu lub mu zaprzeczy. W konsekwencji w takiej sytuacji z określonej normy prawnej następstwem jest jakaś korzyść, której prawo pozwala oczekiwać lub możliwość dążenia do określonego skutku prawnego czy też możliwość obrony przed utratą już uzyskanych uprawnień.
Ważny interes prawny
Interes prawny jest w takim przypadku po to, aby uzyskać jakiś efekt, skutek prawny najczęściej w formie decyzji administracyjnej, czyli aktu stosowania prawa (J. Zimmermann, „Prawo administracyjne”, Warszawa 2016). Ponadto zgodnie z linią orzeczniczą sądów administracyjnych interes prawny to interes wynikający z prawa materialnego, zgodny z nim i chroniony przez to prawo. Powinien opierać się na skonkretyzowanej normie prawa materialnego stanowiącej prawa i obowiązki, tak więc dla uzyskania przez konkretny podmiot miana strony musi być wykazany interes prawny, który ma postać kwalifikowaną, a nie jakikolwiek interes.
„Stroną jest tylko ten podmiot, którego własny interes prawny (obowiązek lub uprawnienie) podlega konkretyzacji w postępowaniu podatkowym” (wyrok WSA w Gliwicach z 28 marca 2018 r., sygn. akt III SA/Gl 957/17).
Zobacz również: Pełnomocnictwo ogólne jest zbyt szerokie, a szczególne ‒ zbyt wąskie >>
Osoba fizyczna też może być stroną
Stroną może być również osoba fizyczna, prawna lub jednostka organizacyjna niemająca podmiotowości prawnej, jeśli przed powstaniem obowiązku podatkowego spoczywają na niej szczególne obowiązki lub zamierza skorzystać z uprawnień wynikających z regulacji prawnych. Tak więc, stroną w postępowaniu podatkowym może być podmiot zamierzający rozpocząć wykonywanie dostaw lub usług podlegających opodatkowaniu podatkiem VAT lub też podmiot, niemający siedziby lub stałego miejsca dokonywania transakcji gospodarczych, a także nieposiadający stałego miejsca zamieszkania lub pobytu na obszarze kraju, niedokonujący sprzedaży na terytorium kraju, występujący o zwrot podatku VAT.
Wspólnicy spółek osobowych jako strona
Ponadto jak wskazują regulacje, stroną w postępowaniu podatkowym w sprawach w zakresie zwrotu podatku VAT mogą być wspólnicy spółki cywilnej oraz spółek osobowych tj. partnerskiej, jawnej oraz w przypadku spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej komplementariusz, uprawnieni na gruncie przepisów o podatku VAT do otrzymania zwrotu podatku. W postępowaniu podatkowym w sprawie stwierdzenia nadpłaty w zakresie zobowiązań byłej spółki cywilnej stroną może być osoba, która była wspólnikiem spółki cywilnej w chwili rozwiązania spółki. Działający w imieniu rozwiązanej spółki cywilnej jej byli wspólnicy jako osoby fizyczne posiadają miano stron postępowania, tak więc każdy z byłych wspólników spółki cywilnej ma prawo do rozstrzygnięcia o stwierdzeniu nadpłaty i zwrocie nienależnie zapłaconego podatku, w części odpowiadającego mu udziału we współwłasności części ułamkowej, powstałej po rozwiązaniu spółki cywilnej. Cechy spółki cywilnej jako stosunku zobowiązaniowego określonych osób, wymagającego ich łącznego współdziałania, powodują, że postępowanie podatkowe prowadzone z udziałem spółki jako strony staje się jednocześnie postępowaniem podatkowym prowadzonym z jednoczesnym udziałem jej aktualnych, a w określonych przypadkach także i byłych wspólników. Potwierdza to wyrok NSA z 1 grudnia 1999 r., sygn. akt III SA 78/99.
Ponadto, zgodnie z przyjętą linią orzeczniczą sądów administracyjnych, jeśli obowiązek fiskalny ciąży solidarnie na kilku podmiotach postępowanie podatkowe należy przeprowadzić z udziałem wszystkich osób, na których ciąży ten obowiązek, gdyż podmiotom tym przysługuje miano strony (wyrok WSA w Lublinie z 16.10.2015 r., sygn. akt I SA/Lu 374/15).
Strona może ustanowić kuratora
Niezależnie od powyższego należy również wskazać, że w sytuacji gdy osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej nie może prowadzić swych spraw z powodu braku powołanych do tego organów, to organ podatkowy składa do sądu rejestrowego wniosek o ustanowienie kuratora, którego zadaniem jest powołanie organów podatnika uprawnionych do jego reprezentacji, gdyż zgodnie z aktualną tezą sądów administracyjnych kurator spółki, powołany w trybie art. 138 § 3 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. ordynacja podatkowa, na mocy art. 42 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny nie jest upoważniony do reprezentacji spółki przed sądem administracyjnym (postanowienie NSA z 13 kwietnia 2016 r., sygn. akt I GZ 68/16). Przepis art. 138 § 3 ordynacji jest bezwzględnie obowiązujący, on obliguje organ do złożenia wniosku o ustanowienie kuratora w każdym przypadku, gdy zaistnieją przesłanki w nim opisane, niezależnie od wcześniejszego powołania kuratora dla innych celów i innych postępowań. Kurator ustanowiony w trybie przepisu art. 42 k.c. nie jest uprawniony do zastępowania organów spółki w postępowaniu podatkowym, ani do sprawowania zarządu majątkiem tej osoby. Potwierdza to wyrok WSA w Gliwicach z 22 września 2009 r., sygn. akt I SA/Gl 350/09).
Ustanawianie kuratora trwa
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na fakt, że proces związany z ustanowieniem kuratora, a następnie z powołaniem przez niego organów uprawnionych do reprezentacji podatnika jest procesem kilkumiesięcznym, dlatego też w praktyce, aby nie dopuścić do uchybienia sześciomiesięcznego terminu w jakim organ zobowiązany jest do wszczęcia postępowania podatkowego, po zakończonej kontroli podatkowej, organy skarbowe równocześnie ze złożeniem wniosku do sądu o wyznaczenie kuratora, występują z wnioskiem o wyznaczenie tymczasowego pełnomocnika szczególnego do działania do czasu ustanowienia kuratora. W przypadku niemożności wszczęcia postępowania lub jego prowadzenia wobec osoby prawnej w efekcie braku organów ich reprezentujących (członków zarządu) lub braku możliwości ustalenia miejsca siedziby lub adresu wykonywania działalności gospodarczej, organ podatkowy zobligowany jest powołać dla tego podmiotu tymczasowego pełnomocnika szczególnego, który posiada legitymację do działania w jego imieniu do momentu ustanowienia kuratora przez sąd gospodarczy. Przedmiotowym pełnomocnikiem może zostać wyłącznie radca prawny, adwokat lub doradca podatkowy, niemniej celem ich ustanowienia organ podatkowy zobligowany jest wystąpić odpowiednio do okręgowej izby radców prawnych, okręgowej rady adwokackiej lub okręgowej izby doradców podatkowych, właściwych dla siedziby organu podatkowego. Jak widać ustawodawca zabezpieczył interesy Skarbu Państwa dając organom podatkowym narzędzia prawne do wykorzystania, w sytuacji, kiedy podatnik nie posiada organów uprawnionych do jego reprezentacji lub też nie jest możliwe ustalenie adresu siedziby, miejsca prowadzenia działalności lub miejsca zamieszkania osób upoważnionych do reprezentowania spraw podmiotu, jako strony, w stosunku do którego powinno zostać wszczęte postępowanie podatkowe.
Jolanta Nowicka, dyrektor departamentu ds. doradztwa podatkowego w PKF Consult
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
