Problematyka gromadzenia informacji przez organy podatkowe od lat jest przedmiotem kontrowersji. Pokazuje to niedawny wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego, o którym pisaliśmy w tekście pt. NSA: Fiskus może żądać informacji o podatnikach od administratorów portali.

O ile procedury czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, celno-skarbowej i postępowania posiadają dość jasno wyznaczone granice, wsparte orzecznictwem, o tyle kontrowersje budzi art. 45 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej i uprawnienia przysługujące na jego podstawie. Ostatnio Naczelny Sąd Administracyjny stanął w tej kwestii po stronie organów skarbowych i stwierdził, że mają one prawo żądać informacji o podatnikach od administratorów portali internetowych. Jednak skład orzekający sam przyznał, że orzecznictwo administracyjne w tym zakresie jest rozbieżne. Podatnicy nie mają więc pewności czy kierując skargę do sądu, przyzna on im rację. Eksperci zwracają uwagę na kilka istotnych szczegółów.

Sprawdź orzeczenia w LEX:

 

- Art. 45 ustawy o KAS przyznaje organom KAS prawo pozyskiwania od różnego rodzaju podmiotów danych dotyczących podatników, w tym danych osobowych, a także informacji o czynnościach podejmowanych przez podatników, jeśli mogą one mieć wpływ na powstanie lub wysokość zobowiązań podatkowych. Istotny jest tutaj bezpośredni związek pozyskiwanych informacji z ewentualnym powstaniem obowiązku podatkowego. Organ prawie zawsze jest w stanie wskazać tego rodzaju potencjalny wpływ lub związek - twierdzi Małgorzata Sobońska-Szylińska, adwokat, partner w spółce doradztwa podatkowego Gekko Taxens.

Ekspertka wyjaśnia, że można próbować go kwestionować w procedurze zażaleniowej, ale biorąc pod uwagę rozbieżne orzecznictwo sądów, takie zażalenie nie zawsze może okazać się skuteczne.

Sprawdź w LEX: Uprawnienia i obowiązki urzędu w kontroli celno-skarbowej >>>

Odrębny tryb przekazywania danych

- Przepis ten wskazuje obecnie na uprawnienie organów KAS do „przetwarzania” takich informacji. Przed nowelizacją ze stycznia 2019 r., przepis stanowił o „zbieraniu i wykorzystywaniu” – zauważa Andrzej Radwan-Wiński, doradca podatkowy.

Dodaje on, że takie brzmienie sugeruje, że mamy do czynienia z przepisem o charakterze ogólnym, dającym podstawę przetwarzania danych gromadzonych w ramach procedur przewidzianych ustawą - ordynacja podatkowa – jednak przepis przewiduje odrębny tryb przekazania takich danych – na podstawie postanowienia organu.

- W efekcie przepis ten jest wykorzystywany do gromadzenia dowodów przez organy podatkowe poza procedurami przewidzianymi ordynacją – co budzi uzasadnione wątpliwości – wskazuje Andrzej Radwan-Wiński.

Jego zdaniem, bardzo dobry przykład wyznaczenia granic uprawnień z art. 45 ustawy o KAS stanowi wyrok NSA z 23 czerwca 2022 r. III FSK 324/22.

 

Klauzula przeciwko unikaniu opodatkowania (GAAR)

Jakub Jankowski

Sprawdź  

- Organ podatkowy żądał przedstawienia informacji i dokumentów dotyczących transakcji sprzedaży działek ROD: umów, ewidencji, rejestrów, szczegółowych danych stron. Obowiązany sprzeciwił się postanowieniu – wskazując, iż jego zakres wykracza poza ramy art. 45 ustawy o KAS. NSA słusznie wskazał – powołując opisaną wyżej nowelizację – iż omawiany przepis ma charakter normy kompetencyjnej – która podlega ścisłej wykładni – podkreśla Andrzej Radwan - Wiński.

NSA wyjaśnił, iż przepis ten, jako norma kompetencyjna, określa organ właściwy m.in. do występowania do podmiotów o udostępnienie dokumentów zawierających informacje, w tym dane osobowe, ale nie zawiera przesłanek kreujących obowiązek adresatów postanowienia do sporządzania czy gromadzenia dokumentów.

 

 

- Przepis ten zawiera jedynie upoważnienie dla organów KAS, których działanie określono co do formy, zaskarżalnym postanowieniem (ust. 3 i 6), nie kreuje natomiast obowiązku w zakresie materialnoprawnym. Zatem po stronie organu zachodzi konieczność wskazania normy prawa materialnego ustanowionego przez prawodawcę jako podstawy konkretnego obowiązku adresata, tak do przedmiotu jak i podmiotu. Samo wskazanie, iż dane objęte postanowieniem mogą mieć wpływ na powstanie i wysokość zobowiązania podatkowego – nie wystarczy – twierdzi Andrzej Radwan – Wiński.

Czytaj w LEX: Stosowanie zasad ogólnych postępowania podatkowego na przykładach >>>

Organ, oprócz powołania się na art. 45 ustawy o KAS, musi wskazać także konkretne przepisy prawa materialnego, stanowiące o konkretnym obowiązku adresata wezwania.

Ekspert wskazuje, że jest to stanowisko stanowiące kontynuację linii orzeczniczej NSA obejmującej m.in. wyroki z 2 lipca 2020 r., II GSK 438/20; z 5 listopada 2020 r., I FSK 1036/20; czy też z 10 lutego 2022 r., III FSK 4850/21.

- Orzecznictwo podkreśla również, że pojęcie „przetwarzania” nie jest tożsame z gromadzeniem czy zbieraniem informacji, a przepis nie daje podstaw do gromadzenia dowodów ani celu zastępowania innych form pozyskiwania informacji, tj. czynności sprawdzających, kontroli podatkowej, kontroli celnoskarbowej, postępowania podatkowego (wyrok WSA w Gdańsku z 23 czerwca 2021) – podkreśla Andrzej Radwan – Wiński.

Ekspert wskazuje, że organy określając zakres żądania nie mogą posługiwać się określeniami „w szczególności” gdyż nie pozwala to na jasne zakreślenie granic żądania, a także weryfikacji jego wypełnienia. Wskazał to WSA w Poznaniu w wyroku z 7 października 2021 r. (I SA/Po 614/21).

Czytaj w LEX: Pełnomocnictwo do kontroli podatkowej na przykładach >>>

Czytaj w LEX: Uprawnienia organów w kontroli podatkowej przedsiębiorców >>>

 

Konsekwentnie trzeba skarżyć bezpodstawne żądania

- Rozumienie przepisu w orzecznictwie nie jest jednolite i można spotkać część stanowisk, które niestety traktują przepis jako samodzielną podstawę materialnoprawną obowiązku udostępniania informacji i dokumentów. Przykładem jest wyrok WSA w Łodzi z 26 października 2021 r. (I SA/Łd 610/21) – podkreśla Andrzej Radwan - Wiński.

Wskazuje, że spotkać można także orzeczenia, które choć uchylają postanowienia organów, nie zawierają kategorycznych twierdzeń co do granic art. 45 KAS, jak chociażby wyrok WSA w Poznaniu z 7 października 2021 r. (I SA/Po 614/21).

Ta niejednolitość powoduje, jego zdaniem, że organy podatkowe dalej wykorzystują art. 45 ustawy o KAS do gromadzenia dowodów poza przewidzianymi w tym celu procedurami – żądając przykładowo danych o użytkownikach portali internetowych.

- W mojej ocenie jednak w większości wypadków orzecznictwo broni nas przed próbami uzyskania danych w trybie art. 45 ustawy o KAS bez wyraźnej podstawy wynikającej z innych przepisów, a adresatom wezwań pozostaje szczegółowa weryfikacja i konsekwentne zaskarżanie żądań pozbawionych podstaw prawnych – radzi Andrzej Radwan-Wiński.

Narzędzia z pogranicza inwigilacji

Na fakt, że w ostatnim czasie można odnieść wrażenie, że organy skarbowe dostają coraz więcej narzędzi z pogranicza inwigilacji, które pozwalają im dokładniej prześwietlać działalność podatników, zwraca uwagę kolejna ekspertka.

- Przykładem jest tu uprawnienie do wnioskowania o dostęp do szerokiego spektrum informacji bankowych dotyczących podatników. Uległo ono znacznemu rozszerzeniu z 1 lipca 2022 r. Obecnie organ podatkowy może żądać takich informacji nie tylko w odniesieniu do podatnika, który ma status osoby podejrzanej w postępowaniu karnym lub karnym skarbowym, ale w każdym przypadku, w którym uzna to za stosowne. Czyli w sferę pozyskiwania wrażliwych danych dotyczących podatników coraz częściej wkracza uznaniowość organów, na którą podatnik ma ograniczony wpływ – zauważa Małgorzata Sobońska-Szylińska.

Ekspertka podkreśla, że ten utrwalający się trend obserwuje z dużym niepokojem, bo w tym zakresie cały system coraz bardziej zaczyna przypominać czasy słusznie minione.

- Niewątpliwie ofiarą tego trendu pada sfera prywatności obywateli. W takim systemie bowiem każdy może być traktowany jak potencjalny podejrzany, mimo że formalnie nie zostały mu przedstawione żadne zarzuty - wskazuje Małgorzata Sobońska-Szylińska.

 

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.