Termin "wykładnia" w znaczeniu pragmatycznym oznacza zespół pewnych czynności, odnoszących się do jakichś wyrażeń, a w znaczeniu apragmatycznym - rezultat tych czynności.

 

Stypendium doktoranckie to ok. 3 tys. zł>>

 

Rodzaje wykładni

Wykładnia językowa - polega na ustaleniu znaczenia słów, wyrażeń i zwrotów użytych w tekście przepisu prawnego, a w szczególności tych, które są nieostre lub wieloznaczne, pomocne jest tu sięgnięcie do definicji legalnych, tj. wyjaśnienia danych pojęć, których dokonuje sam ustawodawca.

 

Wykładnia systemowa - pozwala na ustalenie sensu przepisu ze względu na obowiązywanie innego przepisu (przepisów) albo zasady danej gałęzi prawa lub zasady systemu prawnego tak, aby interpretowany przepis był z nimi zgodny (postulat niesprzeczności systemu prawa).

 

Wykładnia historyczna – odnosząca się do konkretnego kontekstu historycznego.

Wykładnia porównawcza – dokonywana na podstawie porównania podobnych przepisów.

Wykładnia celowościowa (teleologiczna) -  zmierza do ustalenia treści przepisu ze względu na cel, któremu ten przepis służy.

Wykładnia logiczna – oparta na zasadach wnioskowań prawniczych.

 

Wykładnia rozszerzająca i zwężająca

- To rozróżnienie jest związane z "relacją między ostatecznym rezultatem wykładni a rezultatem uzyskanym uprzednio w wyniku zastosowania interpretacyjnych reguł językowych" 878 . Jeżeli w efekcie zastosowania np. reguł celowościowych ustalimy zakres interpretowanego przepisu nadrzędny w stosunku do zakresu, który uzyskano opierając się na regułach językowych, to mamy do czynienia z wykładnią rozszerzającą, a jeżeli uzyskano zakres podrzędny - to z wykładnią zwężającą. W stosunku do wykładni rozszerzającej formułuje się bardzo wiele zakazów związanych z jej stosowaniem do określonego rodzaju przepisów (np. lex specialis) - tłumaczy Agnieszka Bielska-Brodziak w książe "Wstęp do prawoznawstwa", WK 2016:

 

Rodzaje wykładni ze względu na moc wiążącą

Wykładnia o mocy powszechnie wiążącej:

  1. Wykładnia autentyczna - dokonywana przez organ, który ustanowił dany przepis. Ma ona moc prawną taką samą jak akt normatywny, którego przepis został poddany interpretacji.
  2. Wykładnia legalna - jest to wykładania prawa dokonywana przez wskazany przez ustawodawcę organ.

 

Wykładnia o ograniczonej mocy wiążącej:

  1. Wykładnia dokonywana przez organ stosujący prawo lub organ odwoławczy - np. przez sąd lub organ administracji publicznej, jedynie na użytek konkretnego rozstrzygnięcia
  2. Wykładnia Sądu Najwyższego (SN) podjęta w formie uchwały mającej na celu wyjaśnienie przepisów prawnych budzących wątpliwości w praktyce lub przepisów, których stosowanie wywołało rozbieżności w praktyce.

 

Wykładnia niemająca mocy wiążącej1

Wykładnia doktrynalna (zwana też naukową). Dokonują jej przedstawiciele nauki prawa (dogmatycy i teoretycy) i praktyki prawniczej (np. sędziowie i adwokaci) w tekstach artykułów, glos, monografii oraz innych opracowań naukowych.

 

Wykładnia logiczna - wnioskowania prawnicze

Wnioskowanie z podobieństwa (analogia)  argumentum a simile - jest operacją przeciwstawną do rozumowania z przeciwieństwa, które omówione zostanie w następnej kolejności. Ponieważ oba te rodzaje wnioskowań prawniczych prowadzą do rezultatów odmiennych, zatem oczywiste jest to, że wówczas, gdy wolno zastosować argumentum a simile, nie jest dozwolone stosowanie argumentum a contrario (i vice versa).

 

 


Argumentum a contrario (wnioskowanie z przeciwieństwa) - wnioskowanie z przeciwieństwa stanowi operację odwrotną do opisanego wyżej wnioskowania z podobieństwa. Zabrania więc ono zastosowania takich samych lub podobnych konsekwencji prawnych do tych sytuacji, które są do siebie w istotny sposób podobne, ale nie są tożsame. Założeniem uprawniającym do stosowania wnioskowania a contrario jest to, że dana norma ma charakter zamknięty i wyczerpujący.

 

Argumentum a fortiori (w postaciach: a maiori ad minus oraz a minori ad maius).

Ten typ wnioskowania prawniczego wymaga zastosowania schematu myślowego: "Jeśli z przepisu wynika X, to tym bardziej wynika z niego Y". Może on przybrać postać wnioskowania:

  • "z większego na mniejsze" (a maiori ad minus), opartego na założeniu, że jeśli komuś wolno jest więcej, to tym bardziej wolno mu jest mniej. Rozumowanie takie może mieć szczególne znaczenie przy ocenie uprawnień procesowych określonej osoby
  • "z mniejszego na większe" (a minori ad maius), opartego na założeniu, że jeżeli zakazane jest mniej, to tym bardziej zakazane jest więcej. Ponieważ ten typ wnioskowania dotyczy sfery zakazu, nie zaś uprawnienia, powinien być używany przez sędziego karnego z o wiele większą ostrożnością niż wnioskowanie z większego na mniejsze.

 

1. Hofmański Piotr, Zabłocki Stanisław, Elementy metodyki pracy sędziego w sprawach karnych, LEX 2011