Według posłów, wiele z tych osób znajduje się w trudnej sytuacji życiowej i zmuszonych jest wybierać między kontynuacją badań a podjęciem pracy zarobkowej, by zabezpieczyć podstawowe potrzeby. W interpelacji podkreślono, że opóźnienia w realizacji projektów badawczych wpływ mają czynniki niezależne od samych doktorantów, takie jak pandemia, wojna w Ukrainie, inflacja, kryzys mieszkaniowy czy problemy zdrowotne. W odpowiedzi na te problemy zaproponowano wprowadzenie tzw. stypendium pomostowego w wysokości około 1500 zł miesięcznie – wypłacanego w okresie przedłużenia kształcenia i powiązanego z obowiązkiem opłacania składek zdrowotnych i emerytalnych.
Nowela prawa pracy zróżnicuje sytuację doktorantów >>
MNiSW: Doktorat powinien pójść sprawnie
Resort nauki do pomysłu podchodzi bez entuzjazmu. Wiceminister Karolina Zioło-Pużuk, sekretarz stanu w Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego, tłumaczy, że szkoły doktorskie zostały wprowadzone w celu zwiększenia efektywności kształcenia i umożliwiają m.in. przedłużenie terminu złożenia rozprawy doktorskiej o dwa lata. Podkreśliło, że każdy doktorant przez cztery lata otrzymuje ustawowe stypendium, może korzystać z preferencyjnych kredytów, grantów i innych źródeł wsparcia.
Wskazuje także, że zniesiono bariery, które uniemożliwiały doktorantom podjęcie pracy - od 2023 r. zniesiono zakaz zatrudniania doktorantów jako nauczycieli akademickich. Zaznaczono, że w 2024 r. zwiększono środki na podwyżki wynagrodzeń w uczelniach. Jednocześnie nie zapowiedziano wprowadzenia stypendium pomostowego – organizacja i wsparcie doktorantów w okresie przedłużenia kształcenia pozostaje w gestii uczelni.
- Pozwolę sobie wskazać, że celem kształcenia w szkole doktorskiej jest przygotowanie do – sprawnego i możliwie najszybszego – uzyskania stopnia doktora - podkreśla wiceminister Karolina Zioło-Pużuk.
Wysokość stypendium doktoranckiego
Przyznawanie stypendiów określa art. 209 ustawy z 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (ustawa 2.0). Zmienione zasady obowiązują od 1 października 2019 r. Stawkę stypendium powiązano z wysokością minimalnego miesięcznego wynagrodzenia zasadniczego dla profesora w uczelni publicznej określaną w rozporządzeniu - wynosi ona 9370 zł.
Minimalna wysokość stypendium doktoranckiego to (brutto):
- 37 proc. wynagrodzenia profesora - do miesiąca, w którym została przeprowadzona ocena śródokresowa - w 2022 r. 2 371,7 zł; w 2023 r. 2667,7 zł, w 2024 r. 3467 zł;
- 57 proc. wynagrodzenia profesora - po miesiącu, w którym została przeprowadzona ocena śródokresowa - w 2022 r. 3 653,7 zł., w 2023 r. 4109,7 zł, w 2024 r. 5341 zł,
Stypendium może zostać dodatkowo zwiększone z uwagi na osiągnięcia doktoranta w nauce - o stawce zwiększenia decydować będzie podmiot prowadzący szkołę doktorską. Wyższe stypendium dostaje również doktorant posiadający orzeczenie o niepełnosprawności, orzeczenie o stopniu, o którym mowa w art. 5 oraz art. 62 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Te osoby otrzymują stypendium doktoranckie w wysokości zwiększonej o 30 proc. pierwszej z ww. kwot.
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
Dla kogo stypendium doktoranckie?
Stypendium doktoranckie otrzymuje, co do zasady, każdy doktorant kształcący się w szkole doktorskiej prowadzonej przez uprawniony podmiot czyli uczelnię akademicką, instytut PAN, instytut badawczy albo instytut międzynarodowy, posiadające kategorię naukową A+, A albo B+ w co najmniej dwóch dyscyplinach naukowych, w których posiadają kompetencję prawną do doktoryzowania.
Stypendium przysługuje doktorantowi nieposiadającemu stopnia doktora, a zatem pieniędzy nie otrzyma osoba, która już zdobyła taki stopień w innej dyscyplinie. Stypendium nie dostanie również doktorant zatrudniony na uczelni jako asystent albo pracownik naukowy, chyba że zatrudnienie będzie dotyczyć udziału w grancie badawczym. Tak restrykcyjne ograniczenie obowiązuje jedynie do czasu uzyskania pozytywnej oceny śródrocznej, gdyż po spełnieniu tej przesłanki ubieganie się o stypendium w przypadku osoby pracującej jako asystent będzie możliwe, jednak przyznane środki będą mogły maksymalnie opiewać na kwotę równą 40 proc. stawki miesięcznej stypendium.
Sprawdź też: Ministerstwo - Stypendia doktoranckie w szkołach doktorskich w myśl ustawy 2.0 >>>
Dodatkowe wsparcie dla alternatyw wobec szkół doktorskich?
Resort nauki nie przewiduje przy tym dodatkowych form wsparcia dla doktorantów, którzy kształcą się poza systemem. Nie wydaje się też, by tym, którzy zaczęli kształcenie na zasadach sprzed reformy, wydłużyło po raz kolejny termin na ukończenie pracy. - Kształcenie doktorantów w ramach szkół doktorskich jest trybem, który zdecydowanie gwarantuje doktorantowi nie tylko odpowiednie przygotowanie do nadania stopnia, ale także zapewnia odpowiednie przywileje. Dla osób, które nie chcą lub nie mogą realizować przygotowania rozprawy doktorskiej w ramach kształcenia w szkole doktorskiej przewidziano także tryb eksternistyczny. W ramach tego trybu nie przewidziano konieczności realizacji zorganizowanej formy kształcenia - wyjaśnia resort.
Tłumaczy przy tym, że tryb eksternistyczny nie odbiera wszystkich przywilejów doktoranta – kandydat do nadania stopnia doktora w trybie eksternistycznym nie jest pozbawiony możliwości korzystania z infrastruktury badawczej i informatycznej podmiotu doktoryzującego (art. 217c. ustawy). Ponadto, dla osób przygotowujących rozprawę doktorską w trybie eksternistycznym stypendium może być przyznane przez jednostkę samorządu terytorialnego oraz przez osobę fizyczną lub osobę prawną niebędącą państwową ani samorządową osobą prawną (art. 217b. ustawy). Oczywiście, osoba, która ubiega się o nadanie stopnia doktora w trybie eksternistycznym, wnosi opłatę za przeprowadzenie postępowania w tej sprawie (art. 182 ust. 1 ustawy). Póki co - jak zapewnia resort nauki - żadnych zmian w tym zakresie nie będzie.
- Czas na napisanie doktoratu, nawet uwzględniając okres lockdownu, już był wystarczająco długi i nie widzę sensu dalszego jego wydłużania – uważa dr hab. Grzegorz Krawiec, prof. Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej. Wskazuje natomiast, że jest zwolennikiem stworzenia systemu wsparcia dla doktorantów, którzy kształcą się w trybie eksternistycznym. - Nie każdy musi kończyć szkołę doktorską, a zawsze warto wspierać ludzi, którzy się rozwijają, nawet jeśli nie wiążą swojej przyszłości zawodowej z nauką. Wsparcie to powinno mieć przede wszystkim charakter organizacyjny, choć i rozwiązania finansowe, takie jak zwolnienie z opłat, byłyby sensownym rozwiązaniem. Kluczowe jest jednak uregulowanie tych kwestii na poziomie centralnym, a nie pozostawianie ich w gestii uczelni, co często nie przynosi oczekiwanych rezultatów, podobnie jak w postępowaniach awansowych - podkreśla.
Czy od stypendium trzeba odprowadzać ZUS?
Stypendium doktoranckie jest oskładkowane. Od roku akademickiego 2019/2020 podmiot prowadzący szkołę doktorską ma obowiązek zgłaszać doktorantów do ubezpieczenia społecznego. Podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne doktorantów jest kwota stypendium doktoranckiego łącznie z kosztami uzyskania i podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Składkę emerytalną finansują po połowie doktorant i płatnik składek (po 9,76 proc.). Część składki rentowej w wysokości 1,5 proc. podstawy finansuje ubezpieczony, a część w wysokości 6,5 proc. podstawy płatnik składek. Składkę wypadkową w całości płaci płatnik, a dobrowolną składkę chorobową (2,45 proc.) doktorant, jeśli na taką się zdecyduje.W okresie zawieszenia kształcenia do ustalenia wysokości stypendium doktoranckiego stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące ustalania zasiłku macierzyńskiego, z tym że przez podstawę wymiaru zasiłku rozumie się wysokość miesięcznego stypendium doktoranckiego, przysługującego w dniu złożenia wniosku o zawieszenie.
Czy podjęcie pracy i wcześniejsze oddanie rozprawy odbiera prawo do stypendium?
Nie ma zakazu zatrudnienia na umowę zlecenia czy umowę o pracę w charakterze innym niż nauczyciel akademicki lub pracownik naukowy. Dopuszczalne jest też samozatrudnienie. W takim wypadku składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne odprowadza uczelnia. Doktorant, który złożył rozprawę doktorską w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia, otrzymuje stypendium doktoranckie do dnia, w którym upływa termin ukończenia kształcenia, jednak nie dłużej niż przez sześć miesięcy.
Czytaj w LEX: Mroczkowski Przemysław, Relacje pomiędzy stosunkami zatrudnienia a statusem doktoranta szkoły doktorskiej >
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
