Ostatnie nowelizacje przepisów kodeksu postępowania karnego (KPK) i kodeksu karnego skarbowego (KKS) spowodowały, że 5 października br. niemożliwe stanie się złożenie czynnego żalu w formie elektronicznej. Będzie tak aż do 2029 roku. Z czego wynika ten problem?
Forma „na piśmie” od października 2029 roku
Okazuje się, że do KPK wprowadzona zostaje elektroniczna forma „na piśmie” dopiero od 1 października 2029 r. Pojęcie „na piśmie” w innych ustawach oznacza „utrwalone na piśmie lub w postaci elektronicznej”. Problem jednak w tym, że w znowelizowanym art. 16 KKS tego zapisu nie ma. Uniemożliwia to złożenie czynnego żalu w formie elektronicznej przez osiem lat. Powodem są źle znowelizowane przepisy i brak synchronizacji wejścia w życie regulacji o formie pisma z art. 116 KPK i art. 16 KKS. Co ważne, przepisy KPK stosujemy w postępowaniu w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe (art. 113 KKS). Zmiany powinny wejść w życie równolegle, tak żeby nie znosić elektronicznej formy. Ustawodawca jednak tego nie przewidział.
Zobacz również: Resort finansów szykuje kompleksową reformę opodatkowania >>
Składanie pism do organów podatkowych
Z obecnego brzmienia art. 16 par. 4 KKS wynika, że zawiadomienie wnosi się na piśmie utrwalonym w postaci papierowej lub elektronicznej albo ustnie do protokołu. Pisma utrwalone w postaci elektronicznej opatruje się kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym i wnosi za pomocą środków komunikacji elektronicznej, w tym przez portal podatkowy, o którym mowa w ustawie z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa. Na podstawie art. 89 ustawy o doręczeniach elektronicznych, który zmieni art. 16 KKS, zawiadomienie będzie się wnosić na piśmie albo ustnie do protokołu.
Sprawdź w LEX: Jak postąpić z paragonem, gdy nabywca prosi o korektę faktury z firmy na osobę fizyczną nieprowadzącą działalności? >
Czynny żal znowu papierowo
Czynny żal w formie elektronicznej będzie więc funkcjonował niezbyt długo. Piotr Prokocki, doradca podatkowy, radca prawny w Vistra Poland, zwraca uwagę, że zmiana art. 16 par 4 KKS, polegająca na wprowadzeniu możliwości składania czynnego żalu w postaci elektronicznej – obok dotychczasowych form pisemnej i ustnej do protokołu – stanowiła szybką reakcję ustawodawcy na wybuch pandemii COVID-19. Nowelizacja archaicznego przepisu pozwoliła na dostosowanie go do współczesnych standardów dotyczących raportowania podatkowego.
Brak możliwości składania czynnego żalu w formie elektronicznej bardzo utrudniał życie podatników i w pewnym stopniu ograniczał skuteczność korzystania z tej instytucji – np. w przypadku wysłania spóźnionej deklaracji drogą elektroniczną i jednoczesnego wysłania czynnego żalu listem poleconym zazwyczaj dochodziło do sytuacji, w której deklaracja trafiała do organu podatkowego jako pierwsza. W konsekwencji organ mógł przyjąć, że przed otrzymaniem czynnego żalu dysponował już wyraźnie udokumentowaną wiadomością o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia skarbowego. To z kolei – zgodnie z art. 16 par. 5 pkt 1 KKS - wyłączało skuteczność czynnego żalu.
- Na szczęście w praktyce organy podatkowe zazwyczaj nie kwestionowały skuteczności składanych w ten sposób czynnych żali. Niemniej jednak, takie rozwiązanie nie gwarantowało należytej ochrony praw podatnika – podkreśla Piotr Prokocki.
Wprowadzenie w ubiegłym roku możliwości składania czynnego żalu w formie elektronicznej podobnie ocenia Bartosz Czerwiński, adwokat, menadżer w EY. Nasz rozmówca zaznacza, że zmiana ta była długo wyczekiwana, a odpowiedzialność za poprzednio obowiązujące archaiczne przepisy była przerzucana przez Ministerstwo Finansów na Ministerstwo Cyfryzacji. - Przy uwzględnieniu wciąż rosnącej liczby czynności dokonywanych tylko drogą elektroniczną (JPK, sprawozdania finansowe, MDR, WHT, TP-R) nieracjonalne wydawało się by tzw. czynny żal mógł być składany jedynie tradycyjnymi sposobami. Równocześnie, ze względu na postępującą komplikację wypełniania obowiązków okołopodatkowych oraz zaostrzanie sankcji karnych skarbowych, w praktyce nadal można zauważyć istotny wzrost wykorzystania tzw. czynnego żalu. Stąd każde ułatwienie w korzystaniu z tzw. czynnego żalu wydawało i wydaje się kluczowe. Niestety nie dla wszystkich.
Sprawdź w LEX: Czy wysłanie deklaracji VAT-8 po terminie wymaga złożenia czynnego żalu? >
List do urzędu znów będzie konieczny
Znowelizowany art. 16 par 4 KKS, który wejdzie w życie 5 października 2021 r., będzie więc, niestety, stanowił powrót do stanu prawnego sprzed 31 marca 2020 r. - Wydaje się, iż sposób sformułowania znowelizowanego przepisu miał na celu jego synchronizację ze znowelizowanym art. 116 par 1 zd. 2 KPK, zgodnie z którym, „Za oświadczenie złożone na piśmie uważa się również oświadczenie złożone elektronicznie”. Jeżeli więc – zgodnie z art. 113 par 1 KKS – do czynnego żalu mielibyśmy stosować odpowiednio regulację art. 116 par. 1 zd. 1 KPK, należałoby przyjąć, iż pod pojęciem czynnego żalu złożonego „na piśmie” należy rozumieć również czynny żal złożony drogą elektroniczną. W tym zakresie synchronizacja obu przepisów powiodła się i nie ulega wątpliwości, iż na gruncie znowelizowanych przepisów w dalszym ciągu będzie występowała możliwość składania czynnego żalu drogą elektroniczną. Problem polega jednak na tym, iż znowelizowany art. 116 par. 1 KPK wejdzie w życie dopiero 1 października 2029 r. – podkreśla Piotr Prokocki.
Do tego czasu, opierając się na literalnym brzmieniu przepisów art. 16 par 4 KKS (w brzmieniu obowiązującym od 5 października 2021 r.) i art. 116 par 1 KPK (w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2029 r.), nie będzie możliwości składnia czynnego żalu w formie elektronicznej.
Sprawdź w LEX: Jakie są skutki prawne nieopłacenia faktury podzieloną płatnością, pomimo zaznaczenia podzielonej płatności? >
- Wyłączenie możliwości składania czynnego żalu drogą elektroniczną będzie istotnym krokiem w tył. Nie wyciągałbym z niego jednak zbyt daleko idących wniosków. Zaistniała sytuacja wygląda na pomyłkę w procesie legislacyjnym. Może o tym świadczyć brak jakiegokolwiek wyjaśnienia dla wyłączenia możliwości składania czynnego żalu w formie elektronicznej w uzasadnieniu projektu ustawy. Pozostaje zgłoszenie postulatu o naprawienie zaistniałego błędu. W przeciwnym razie podatnicy zostaną pozbawieni możliwości składania czynnego żalu drogą elektroniczną przez okres ośmiu lat – konkluduje Piotr Prokocki.
Sprawdź w LEX: Jak powinien postąpić podatnik, który zorientował się, że nie spełnił obowiązku wymiany kasy na kasę online? >
Bartosz Czerwiński ma z kolei nadzieję, że październikowe zmiany stanowią jedynie niezamierzoną pomyłkę w toku procesu legislacyjnego, a sam ustawodawca zadba o nieprzerwaną możliwość składania tzw. czynnego żalu za pomocą środków komunikacji elektronicznej.
Sprawdź w LEX: Jakie sankcje grożą osobie fizycznej za naruszenie obowiązku dokonania płatności z zastosowaniem mechanizmu podzielonej płatności? >
- Utrudnienia w składaniu tzw. czynnego żalu mogą mieć szczególną wagę również w świetle aktualnego orzecznictwa. Przykładowo, zgodnie z wyrokiem WSA w Warszawie w sprawie III SA/Wa 462/21 i uchwałą NSA w sprawie I FSK 1/21 złożenie przez podatnika tzw. czynnego żalu skutkuje brakiem możliwości przedłużenia terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego poprzez wszczęcie postępowania karnego skarbowego. Postępowanie karne skarbowe nie może bowiem zostać skutecznie wszczęte w sytuacji, gdy osoby odpowiedzialne za prowadzenie spraw podatkowych podatnika złożyły tzw. czynny żal, wskazujący na obszary potencjalnych nieprawidłowości – podsumowuje Bartosz Czerwiński.
Aktualizacja: Stanowisko Ministerstwa Finansów
Na podstawie art. 89 ustawy z 18 listopada 2020 r. o doręczeniach elektronicznych, wprowadzona zostanie zmiana do treści art. 16 par. 4 ustawy z 10 września 1999 r. – kodeks karny skarbowy, który od 5 października 2021 r. będzie miał brzmienie: „Zawiadomienie wnosi się na piśmie albo ustnie do protokołu”.
W związku ze zmianą tego przepisu wyjaśniamy, że w zakresie doręczeń elektronicznych zawiadomień wynikających z art. 16 par. 4 kks nic się nie zmieni po 5 października 2021 r. Nadal będzie można składać czynny żal zarówno na piśmie w postaci papierowej lub elektronicznej (e-PUAP, e-Urząd Skarbowy) albo ustnie do protokołu.
Forma pisemna to oświadczenie czy wola wyrażone pismem, a nie ustnie. Zatem każdy tekst napisany ręcznie, maszynowo czy pismem komputerowym będzie spełniał wymóg pisemności.
Jak wynika z uzasadnienia projektu ustawy o doręczeniach elektronicznych (druk 239, Sejm IX kadencji) zmiana w zakresie stosownej w przepisach prawa terminologii polegająca na zamianie wyrazu „pisemne” na wyrażenie „sporządzone na piśmie”, wyrażenia „w formie pisemnej” na wyrażenie „na piśmie”, wyrazu „pisemnie” na wyrażenie „na piśmie” lub „przedstawione na piśmie” (w zależności od kontekstu zdania) miała na celu zrównoważenie postaci papierowej z postacią elektroniczną. Zwrot „na piśmie” odnosi się do sposobu utrwalenia informacji w postaci znaków pisma, w przeciwieństwie do zwrotu „pisemnie”, który sugeruje konieczność opatrzenia dokumentu w postaci papierowej podpisem własnoręcznym.
Wolą ustawodawcy było, aby określenie „na piśmie” dotyczyło zarówno formy papierowej, jak i elektronicznej.
Wprowadzone ustawą o doręczeniach elektronicznych zmiany w zakresie Kodeksu karnego skarbowego miały charakter dostosowawczy, bez jakichkolwiek modyfikacji treści merytorycznej przewidzianych tam regulacji. Stąd też, po dniu wejścia w życie przedmiotowej zmiany, złożenie czynnego żalu drogą elektroniczną będzie spełniało wymóg wskazany w art. 16 par. 4 kks. tj. „na piśmie”.
Z argumentami przedstawionymi przez Ministerstwo Finansów nie zgadza się jednak Bartosz Czerwiński, adwokat, menadżer w EY.
Zobacz więcej: Elektroniczny czynny żal pełen wątpliwości >>
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
