Po pierwsze, obowiązuje dwuinstancyjność postępowania podatkowego i podatnik w określonym terminie ma prawo zaskarżyć decyzję do organu drugiej instancji, gdy uważa, że w postępowaniu podatkowym naruszone zostały jego prawa. Po drugie, decyzję ostateczną ma prawo zaskarżyć do sądu administracyjnego. Po trzecie, ordynacja daje też obywatelom/podatnikom prawo wznowienia postępowania oraz do stwierdzenie nieważności decyzji.
Czytaj omówienie w LEX: Data doręczenia decyzji podatkowej kluczowa dla oceny przedawnienia >
Wadliwe decyzje muszą być uchylone
Tak wiele możliwości wzruszania decyzji ma na celu zagwarantowanie obywatelom ochrony ich praw, a w szczególności doprowadzenia do tego, aby niezgodne z prawem zostały uchylone. Bo podstawową wartością w praworządnym państwie jest zgodność rozstrzygnięć z prawem. Stabilność i szybkość działania organów państwa to wartości ważne, ale wtórne w stosunku do zgodności z prawem. Ludzka ułomność, czyli możliwość popełniania błędów przez każdego człowieka jest nie tylko istotą trójpodziału władzy. Jest również powodem dwuinstancyjności postępowania administracyjnego, kontroli sądowej rozstrzygnięć administracyjnych czy też przewidzianymi tzw. trybami wzruszania rozstrzygnięć ostatecznych. Są to mechanizmy wymuszające rzetelną i zgodną z prawem pracę aparatu podatkowego. Mechanizmy te muszą więc być realne, bo zawsze będą zdarzały się niezgodne z prawem rozstrzygnięcia nawet po przejściu dwóch instancji w postępowaniu administracyjnym i dwóch instancji sądowych!
Zobacz również:
Można wznowić postępowania podatkowe w sprawie wykorzystania dowodów >>
Nieprofesjonalna skarga kasacyjna wiąże ręce NSA >>
Na stwierdzenie nieważności decyzji jest określony czas
W ordynacji podatkowej termin na stwierdzenie nieważności decyzji pozornie wynosi pięć lat. Pozornie - ponieważ w związku z treścią art. 247 par. 2, który stanowi, że organ podatkowy odmawia stwierdzenia nieważności decyzji, jeżeli wydanie nowej decyzji orzekającej co do istoty sprawy nie mogłoby nastąpić z uwagi na upływ terminów przewidzianych w art. 68, art. 70 lub art. 118, w zdecydowanej większości przypadków uniemożliwia złożenie wniosku o stwierdzenie nieważności decyzji. Bowiem, równie bezprawną co powszechną, praktyką organów podatkowych, akceptowaną przez sądy administracyjne, jest „hodowanie” odsetek za zwłokę poprzez wszczynanie postępowań i wydawania decyzji na krótko przed upływem terminu przedawnienia zobowiązania. W efekcie czego obywatel/podatnik pozbawiony został przysługującego mu ustawowego prawa do stwierdzenia nieważności takiej decyzji. Bo jeśli decyzja została wydana w ostatnim miesiącu przed upływem terminu przedawnienia to realny czas na złożenie wniosku o stwierdzenie jej nieważności to ledwie kilka dni. A przecież w art. 249 par. 1 mowa jest o tym, że organ odmawia wszczęcia postępowania jeśli wniosek złożono po 5 latach od wydania decyzji.
Czytaj w LEX: Brak podstawy prawnej jako przesłanka stwierdzenia nieważności decyzji >
Podatnicy pobawieni własnych praw
Do pozbawienia obywatela jego prawa przyczynił się zarówno ustawodawca jak i sąd administracyjny. Jest prawdopodobne, że błędna konstrukcja przepisów nie została zauważona przez Biuro Analiz Sejmowych i przez posłów w trakcie ich procedowania. Natomiast dużo trudniej uwierzyć, że żaden skład sędziowski nie dostrzegł pozorności prawa do stwierdzenia nieważności, bo niezgodność takiej konstrukcji przepisów jest nie tyle niezgodna z Konstytucją, co jest z Konstytucją rażąco niezgodna. Nie wolno stanowić praw pozornych!
Obowiązkiem sądu administracyjnego było co najmniej skierowanie w tej sprawie pytania do Trybunału Konstytucyjnego. Tego obowiązku sąd nie wykonuje od ponad 20 lat!
Czytaj w LEX: Uprawnienie strony do uruchomienia trybów wznowienia postępowania i stwierdzenia nieważności decyzji krok po kroku >
Najbardziej kuriozalnym przykładem bezrefleksyjnego stosowania takiej regulacji jest prawomocny wyrok I SA/Lu 450/19, w którym z uwagi na upływ terminu przedawnienia oddalono skargę podatnika na decyzję odmawiającą stwierdzenia nieważności z powodu rażącego naruszenia prawa w decyzji wydanej z rażącym naruszeniem prawa, bo po upływie terminu przedawnienia (….).
Trwałość decyzji nie jest ważniejsza niż jej zgodność z prawem
Aktualne stanowisko sądu administracyjnego najlepiej obrazuje poniższy cytat wielokrotnie używany w wyrokach oddalających skargi na decyzje odmawiające stwierdzenia nieważności decyzji z powodu rażącego naruszenia prawa – np. II FSK 1652/17: „… w systemie prawa polskiego każda ostateczna decyzja podatkowa korzysta z domniemania prawidłowości (legalności). Powyższe powoduje, że wszelkie decyzje ostateczne organów podatkowych, zgodnie z zasadą ich trwałości, mogą być weryfikowane zupełnie wyjątkowo, wyłącznie w określonych trybach nadzwyczajnych, bowiem stabilizacja porządku prawnego jest wartością większą, niż potrzeba eliminowania z obrotu prawnego wadliwych decyzji. Wyznaczone przepisami odstępstwa od zasady trwałości ostatecznej decyzji administracyjnej stanowią zatem wyjątek od zasady.”
Ten pogląd również dość trudno wywieść z zasad ogólnych ordynacji podatkowej. W szczególności pogląd o wyższości trwałości decyzji nad zgodnością decyzji z prawem.
Sprawdź w LEX: Jak powinien postąpić organ podatkowy pierwszej instancji z wadliwym postanowieniem w sprawie potrącenia wierzytelności? >
Pierwsze zdanie z wyżej cytowanego wywodu jest prawdziwe/poprawne. Rzeczywiście: „w systemie prawa polskiego każda ostateczna decyzja podatkowa korzysta z domniemania prawidłowości (legalności).” Tyle, że poprawne wnioski z tego stwierdzenia są następujące:
Obywatelu mogłeś, ale nie złożyłeś odwołania od decyzji organu pierwszej instancji do organu nadrzędnego, więc decyzja stała się ostateczna. Nie miałeś obowiązku składania odwołania. Ale z tego powodu organ nie uzyskał prawa do naruszenia art. 120 ordynacji podatkowej, czyli nadal ma działać na podstawie i w granicach prawa, a nałożony na ciebie podatek musi wynikać z ustaw. Straciłeś jedynie uprawnienie do wskazywania wszystkich, a w tym drobnych błędów w decyzji. Nie straciłeś jednak prawa do nienakładania na ciebie nieistniejącego podatku. Domniemanie zgodności z prawem decyzji, to nie jej bezwarunkowa zgodność z prawem, a jedynie domniemanie, które można obalić. Aby je obalić możesz podatniku skorzystać z następujących procedur: wznowienie postępowania, lub stwierdzenie nieważności decyzji. I jeśli są przesłanki do wznowienia postępowania (gdy samo postępowanie podatkowe było prowadzone błędnie) lub w decyzji w sposób kwalifikowany naruszono prawo, poprzez nałożenie nieistniejącego podatku (rażąco naruszono prawo) to masz określony czas na wzruszenie ostatecznej decyzji.
Prezentowanie przez sąd poglądu o wyższości zasady trwałości decyzji nad jej zgodnością z prawem pozostaje w sprzeczności z podstawowym zadaniem sądu jakim jest ochrona podmiotowych praw podatników.
Czytaj w LEX: Wzruszenie decyzji ostatecznych >
Zmiana linii orzeczniczej również nie wyklucza rażącego naruszenie prawa
Drugim najczęściej używanym przez sądy argumentem w sprawach dotyczących rażącego naruszenia prawa jest prezentowanie poglądu, że zmiana przez sąd linii orzeczniczej wyklucza możliwość rażącego naruszenia prawa.
Częste są sytuacje, kiedy bez zmiany treści przepisu ustawy sąd najpierw nakładał w danej sytuacji podatek a następnie zmienił zdanie i uznał, że takiego podatku nie ma. Czyli tego podatku nie było nigdy! Sądy administracyjne wychodzą z założenia, że treść przepisu była na tyle trudna do odkodowania, że przez lata błędnie rozumieli treść przepisu sędziowie co stanowi dowód, że nie mamy do czynienia z rażącym naruszeniem prawa.
To dość ryzykowny pogląd. Bo skoro sąd się mylił to nie może negatywnych konsekwencji tego fakty, w postaci obowiązku zapłaty nieistniejącego podatku, przenosić na obywatela. Jest oczywiste, że najczęściej jednolita linia orzecznicza uzasadnia nie składanie przez kolejnych podatników skarg do sądu administracyjnego na decyzje wydane zgodnie z tą linią orzeczniczą. Jeśli ta linia zmieni się całkowicie to okazuje się, że obywatele/podatnicy zostali wprowadzeni w błąd przez organ państwa – sądy, któremu co do zasady należy ufać.
Ponadto, wszyscy sędziowie wiedzą, że podatki są obiektywne: czyli albo od danego zdarzenia jest podatek, albo go nie ma. I każde nałożenie nieistniejącego podatku to kwalifikowane naruszenie prawa. I niestety sędziom też przydarzają się błędne wyroki. Czyli zmiana linii orzeczniczej jest dowodem, że poprzednia linia rażąco naruszała prawo, bo akceptowała nakładanie nieistniejących podatków.
Stwierdzenie nieważności decyzji jest ważnym prawem podatników, które sprowadzone zostało do pozoru prawa. Dlatego w tym zakresie konieczna jest jak najszybsza korekta podejścia sądów administracyjnych.
Zobacz procedurę w LEX: Stwierdzenie nieważności decyzji - podstawy >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
