Koronawirus diametralnie zmienił działanie sądów administracyjnych. O ile wcześniej większość sporów toczyła się w ramach tradycyjnych sporów, teraz sprawy rozstrzygane są na posiedzeniach niejawnych.
- W praktyce oznacza to, że obywatele (podatnicy), którzy wiele miesięcy, a często nawet kilka lat, czekali na rozpoznanie ich skarg przez sąd administracyjny, nie będą mogli brać udziału w rozprawie przed sądem. Podobnie ich pełnomocnicy. Co więcej, nie będzie realizowana kontrola społeczna poprzez brak możliwości obecności na rozprawach publiczności i mediów – zwraca uwagę Marek Isański, prezes Fundacji Praw Podatnika. Dodaje również, że do fundacji zwracają się każdego dnia skonsternowani, bardzo zaniepokojeni obywatele.
Wiosną niejawność była wyjątkiem
Na początku epidemii rozpoznawanie spraw w trybie niejawnym było wyjątkiem. Sąd w tym trybie rozpoznawał tylko te sprawy, w których podatnicy w sposób wyraźny się na to zgodzili. Reszta skarg czekała na rozpoznanie jawne. Niejawność obowiązkowa stała się dopiero pod koniec października, po wydaniu w tej sprawie przez Prezesa NSA specjalnego zarządzenia. Pisaliśmy o tym w tekście pt. NSA w trybie niejawnym, szybciej, ale bez ostatniego słowa pełnomocnika >>. Podatnik wprawdzie ma możliwość wnioskowania o przeprowadzenie rozprawy. Decyzja w tym zakresie zależy jednak od sądu.
- Ostateczna decyzja o trybie rozpatrzenia sprawy, w której wpłynął taki wniosek, należy jednak do przewodniczącego wydziału lub do składu orzekającego. Zaznaczam, że pełnomocnicy stron mogą w dalszym ciągu zajmować stanowisko w sprawie w formie pisemnej – podkreśla sędzia NSA Sylwester Marciniak.
Czytaj w LEX: Wyrokowanie na posiedzeniach niejawnych według Tarczy 3.0 >
Tłumaczy również, że podstawę prawną skierowania sprawy na posiedzenie niejawne, o którym mowa w par. 1 pkt 2 zarządzenia, stanowi art. 15 zzs4 ust. 3 ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020 r., poz. 374 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem o zarządzeniu przeprowadzenia posiedzenia niejawnego decyduje przewodniczący, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a przeprowadzenie wymaganej przez ustawę rozprawy mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w niej uczestniczących i nie można przeprowadzić jej na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku.
Czytaj w LEX: E-rozprawa i posiedzenia niejawne w postępowaniu cywilnym w świetle przepisów Tarczy 3.0 - odpowiedzi na pytania >
- Łatwo zauważyć, że przepis nie wymaga zgody stron. Jak wynika z orzecznictwa, rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym może nastąpić także mimo złożenia wniosku strony o przeprowadzenie rozprawy (zob. np. postanowienie NSA z 9 listopada br., II FSK 1782/18). Niepokoi mnie, gdy sądy nie wyjaśniają, dlaczego rozpoznanie danej sprawy bez rozprawy jest "konieczne" – zauważa z kolei dr. hab. Hanna Filipczyk.
Czytaj w LEX: Sprawy pilne a bieg terminów procesowych i sądowych w czasie pandemii >
Rozprawa zdalna nie wyklucza jawności
Jest sprawą bezsporną, że jesienią znowu wróciła pandemia. Jak tłumaczy Marek Isanski, osiągnięcia współczesnej techniki od wielu już lat pozwalają na to, aby rozprawy odbywały się zdalnie, ale z zachowaniem jawności. - Zasadnie więc pytają podatnicy: dlaczego mają oni ponosić negatywne konsekwencje tego, że sąd przez kilka miesięcy letnich nie przygotował się ze zdalnymi rozprawami? Wiedział przecież, że druga fala pandemii z całą pewnością wróci jesienią, co też się stało – zaznacza.
- Zadaniem sądu jest ochrona praw podatników przed nadużywaniem prawa przez organy państwa. Aby wykazać naruszenie prawa w skarżonych decyzjach podnoszonych jest w statystycznej skardze do sądu co najmniej kilka a często kilkanaście zarzutów. Co oznacza, że jedynie mając możliwość wysłuchania sprawozdania sądu na rozprawie podatnik i jego pełnomocnik dowiadują się czy ich zarzuty/argumenty zostały w sposób właściwy odczytane przez sąd – precyzuje Marek Isański.
Istotny problem ogłaszania wyroków
Należy również zwrócić uwagę na inne dużo poważniejsze prawnie wątpliwości związane z niejawnym rozpoznawaniem spraw. Zgodnie z artykułem 45 Konstytucji, każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.
- Obecnie wyroki nie są jednak ogłaszane publicznie. Ciągle ani ustawą covidową ani zarządzeniami nie można zmieniać Konstytucji – zaznacza Marek Isański.
Zobacz procedurę w LEX: Rozpoznawanie spraw w postępowaniach cywilnych w okresie stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii ogłoszonego w związku z COVID-19 >
Do rozpatrywania skarg w trybie niejawnym negatywnie podchodzi również Kamil Szczęsny, adwokat w kancelarii GWW. Jego zdaniem, brak rozprawy pozbawia – zwłaszcza stronę skarżącą – ostatniej szansy na powołanie argumentów, zmierzających do podważenia rozstrzygnięć organów administracji. W ten sposób uniemożliwia się stronie wypowiedzenie „ostatniego słowa”, często kluczowego, decydującego o treści wyroku. Z doświadczenia Kamila Szczęsnego wynika dodatkowo, że w przypadku znacznej części spraw, w odniesieniu do których wojewódzkie sądy administracyjne oddaliły skargi na posiedzeniu niejawnym, skargi kasacyjne zostały uwzględnione na rozprawie przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Zobacz również: NSA: Możliwa rozprawa zamiast posiedzenia niejawnego, ale trzeba czekać dłużej >>
Wydaje się więc, że skoro zatem posiedzenia niejawne odbywają się w dużych salach sądowych, wyposażonych w przegrody i inne zabezpieczenia przed wirusem, i biorą w nich udział cztery osoby: trzech sędziów i protokolant, to może nic nie stoi na przeszkodzie, aby brały w nich udział jeszcze trzy osoby: podatnik, jego pełnomocnik i pełnomocnik organu podatkowego?
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
