Gmina jako zarejestrowany czynny podatnik VAT, realizując zadania własne jednostki samorządu terytorialnego korzysta z wyłączenia z opodatkowania VAT na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT, a w pozostałym zakresie, co do zasady, występuje w charakterze podatnika VAT. W związku ze szczególną sytuacją na rynku paliwa stałego, w tym również węgla, a także wypłacanymi z budżetu państwa, za pośrednictwem gmin, dodatkami węglowymi, ustawą z 27 października 2022 r. o zakupie preferencyjnym paliwa stałego dla gospodarstw domowych nałożono na samorządy nowe obowiązki. W ramach ich realizacji gminy dokonują preferencyjnej sprzedaży paliw stałych za pośrednictwem zakładów budżetowych.
W rozporządzeniu ministra aktywów państwowych w sprawie wykazu podmiotów uprawnionych do prowadzenia sprzedaży gminom paliwa stałego wskazano konkretne spółki - podmioty uprawnione do prowadzenia sprzedaży paliwa stałego w ramach zakupu preferencyjnego, z kolei w innym rozporządzeniu wskazano dostępne ilości paliwa stałego dla jednego gospodarstwa domowego. Na podstawie przepisów ustawy, do dokonania zakupu preferencyjnego jest uprawniona osoba fizyczna w gospodarstwie domowym, która spełnia warunki uprawniające do dodatku węglowego. Zatem gmina musi dokonać zakupu węgla za określoną w ustawie cenę i dokonać jego sprzedaży wyłącznie osobom spełniającym określone, ustawowe kryteria i w określonej ustawowo cenie.
Wątpliwości przyszłego podatnika VAT
Z wątpliwościami dotyczącymi uznania gminy za podatnika VAT zgodnie z art. 15 ust. 1 prowadzącego działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży węgla zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy według zasad wynikających z przepisów ustawy z 27 października 2022 r. o zakupie preferencyjnym paliwa stałego dla gospodarstw domowych, czy też uznania, że działa jako organ władzy publicznej w rozumieniu art. 15 ust. 6 ustawy o VAT, wnioskodawca zwrócił się do dyrektora KIS, uważając, że we wskazanym zakresie sprzedaży węgla gmina działa jako organ władzy publicznej. Jak wskazał, aby ocenić wykonywane przez jednostki samorządu terytorialnego czynności w świetle przepisów ustawy o VAT należy ustalić, czy jednostki wykonują działalność gospodarczą samodzielnie. Działalność gospodarczą ocenia się niezależnie od jej celów lub rezultatów, jednak musi mieć charakter trwały i być wykonywana w zamian za wynagrodzenie otrzymywane przez autora transakcji.
Czytaj w LEX: Różycki Karol, Sprzedaż węgla przez samorządy - skutki podatkowe >
Wnioskodawca powołał się na orzecznictwo TSUE, w szczególności na wyrok w sprawie C-246/08, zgodnie z którym w przypadku, gdy zapłata uiszczana przez beneficjentów usług świadczonych na ich rzecz przez podmioty publiczne zależy jedynie częściowo od rzeczywistej wartości świadczonych usług, nie można uznać, że pomiędzy tymi usługami a świadczeniem ekwiwalentnym płaconym przez beneficjenta istnieje bezpośredni związek do uznania owego świadczenia za wynagrodzenie za usługi, dlatego usług tych nie można uznać za działalność gospodarczą.
Zdaniem gminy, świadczenie usług jest odpłatne i podlega opodatkowaniu wyłącznie, jeśli pomiędzy usługodawcą a usługobiorcą istnieje stosunek prawny, w trakcie którego dochodzi do wymiany świadczeń wzajemnych, a wynagrodzenie otrzymane przez usługodawcę stanowi rzeczywistą równowartość usługi świadczonej na rzecz usługobiorcy. Badając czynności wykonywane przez jednostkę samorządu terytorialnego w kontekście działalności gospodarczej, wnioskodawca przyznał, że większość z nich w szczególności z powodu niespełnienia przesłanki dotyczącej odpłatności nie stanowi działalności gospodarczej i nie podlega opodatkowaniu VAT. Mimo, że gminy, powiaty i województwa formalnie posiadają status podatnika VAT i osobowość prawną oraz wykonują samodzielnie działalność gospodarczą, posiadanie formalnego statusu podatnika przez dany podmiot nie oznacza automatycznego wstąpienie w rolę podatnika w odniesieniu do wszystkich wykonywanych czynności. Co więcej, przepisy dotyczące VAT przewidują w określonych sytuacjach brak opodatkowania czynności wykonywanych w ramach prowadzonej działalności, bowiem organy władzy i inne podmioty prawa publicznego przy ich wykonywaniu zostają wyłączeni z kręgu podatników VAT. Wyłączenie z art. 15 ust. 6 ustawy o VAT ma zastosowanie do podmiotów mających status organu władzy publicznej, wykonujących czynności o charakterze władczym związane z realizacją zadań nałożonych przepisami prawa, do których zostali powołani, a w odniesieniu do pozostałych czynności o cywilnoprawnym charakterze, co do zasady organ władzy publicznej działa jako podatnik VAT. Jak wskazał wnioskodawca, gmina do preferencyjnej sprzedaży paliwa stałego została zobowiązana przepisami ustawy, nie może dokonać zakupu paliwa od innych podmiotów niż wskazane w rozporządzeniu do ustawy, ani sprzedać innym podmiotom niż spełniającym ustawowe kryteria i za kwotę wyższą niż ustawowo określona. Gmina, sprzedając paliwo określonej grupie osób za określoną cenę maksymalną, bez względu na poniesione koszty realizacji sprzedaży, nie działa w warunkach rynkowych, a w określonym reżimie publicznoprawnym.
Czytaj w LEX: Wlaźlak Katarzyna, Zasady i organizacja preferencyjnej sprzedaży węgla w gminie >
Gmina jako podmiot gospodarczy
Co ciekawe, stanowisko wnioskodawcy dyrektor KIS uznał za nieprawidłowe (interpretacja podatkowa z 8 lutego 2023 r., nr 0114-KDIP4-1.4012.708.2022.1.APR). Jak wskazał organ, opodatkowaniu VAT zgodnie z zasadą powszechności opodatkowania podlegają wszelkie transakcje, których przedmiotem jest dostawa towarów lub świadczenie usług w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Istotne, że wyłączenie organów władzy publicznej oraz urzędów obsługujących te organy z grona podatników VAT podczas wykonywania specyficznych zadań i funkcji państwowych na podstawie prawa publicznego jest odstępstwem od zasady powszechności opodatkowania i nie prowadzi do naruszenia zasad konkurencji, bowiem organy władzy publicznej są podatnikami VAT w zakresie czynności realizowanych na podstawie umów cywilnoprawnych. Jeżeli organ władzy publicznej wykonuje określoną działalność o charakterze gospodarczym w ramach właściwego reżimu prawnego, to należy traktować go jako podatnika VAT. Do uzyskania takiego statusu nie ma znaczenia rezultat prowadzonej działalności, przenoszone zyski, komercyjny charakter działalności.
Zobacz również: Sprzedaż węgla przez gminy z pełnym odliczeniem VAT i bez prewspółczynnika >>
Jak wskazał organ interpretujący, sprzedaż węgla zakupionego od uprawnionych podmiotów na rzecz osób fizycznych stanowi dostawę towarów, co potwierdza aktywność przedstawicieli gminy w postaci wyboru spółki - sprzedawcy paliwa i zawarcia z nią umowy oraz fakt wystawienia faktury z tytułu dostawy węgla na gminę jako nabywcę towaru. Celem realizacji zadania organ władzy publicznej nie zawiera z mieszkańcami umów cywilnoprawnych, a podstawę działania stanowią wnioski wybranych, zainteresowanych mieszkańców. W ten sposób organ władzy publicznej wyposażony we władztwo publiczne nie realizuje zadań własnych o charakterze władczym, lecz zachowuje się jak podmiot gospodarczy dokonujący zakupu i sprzedaży węgla, prowadzący działalność o charakterze handlowym i konkurencyjnym, co podkreśla maksymalna wysokość ceny nabycia węgla określona w przedmiotowej ustawie. Co więcej, wysokość ceny sprzedawanego paliwa stałego nie jest uzależniona od sytuacji materialnej nabywców, odnośnie samego nabycia nie są przewidziane żadnego ulgi ani zwolnienia. Tym samym dokonanie sprzedaży węgla przez gminę według zasad ustawy o zakupie preferencyjnym paliwa stałego dla gospodarstw domowych stanowi działalność gospodarczą i czynność podlegającą opodatkowaniu VAT, a gmina działająca jako podatnik VAT nie będzie korzystać z wyłączenia z opodatkowania na podstawie art. 15 ust. 6 ustawy o VAT.
Zobacz procedurę w LEX: Organy władzy publicznej jako podatnicy VAT >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
