Przedstawiciele najmniejszych samorządów wnioskują do rządu o rekompensatę za utracone dochody w podatku PIT, w związku ze zwolnieniami i ulgami podatkowymi. Chcą też stuprocentowego pokrycia kosztów waloryzacji płac nauczycieli. Zwracają uwagę, że wzrost płacy minimalnej znacznie zwiększył poziom wydatków samorządów, które zatrudniają około 2 milionów pracowników.
Związek Gmin Wiejskich RP zaznacza, że wydatki inwestycyjne samorządów wyniosły w latach 2006-2018 aż 461,5 mld złotych i przewyższyły wydatki inwestycyjne z budżetu centralnego. Argumentuje, że dobra kondycja finansowa samorządu przekłada się bezpośrednio na wiele dziedzin życia społecznego i gospodarczego.
Nadwyżka operacyjna netto w kilkuset jednostkach
Jak podkreśla Krzysztof Iwaniuk, wójt Terespola i przewodniczący Związku Gmin Wiejskich RP, niepokojące są dane dotyczące nadwyżki operacyjnej netto samorządów, z której finansowane są inwestycje. Ujemną nadwyżkę ma dzisiaj 31 miast na prawach powiatu, 58 powiatów ziemskich (w kolejnych 46 jest ona niższa, niż 1 mln zł) oraz 865 gmin (w kolejnych 751 jest ona niższa niż 1 mln zł).
Samorządowcy i eksperci prognozują w kolejnych latach znaczny wzrost liczby takich samorządów. A pogarszająca się sytuacja finansowa doprowadzi do spadku inwestycji samorządowych, problemów z wykorzystaniem środków unijnych lub niewydolności w realizacji podstawowych zadań i usług publicznych.
Tymczasem bez inwestycji nie da się zatrzymać obecnych mieszkańców i przyciągnąć nowych. Waldemar Zbytek, przewodniczący Rady Gminy Stanisławów wskazuje, że gminy wiejskie czeka katastrofa demograficzna. – Nie będziemy mieli wsi, gdzie nie ma młodych ludzi, ale całe gminy wiejskie, gdzie emeryci będą stanowili 90 proc. Jak będą wtedy wyglądały nasze finanse i możliwości inwestycyjne, niech każdy sobie odpowie – kwituje.
Wzrost dochodów w podatkach, ale dla gmin wiejskich to małe kwoty
W stanowisku wydanym po XIX Kongresie Gmin Wiejskich uczestnicy apelują do rządu RP „o dostrzeżenie trudnej i szybko pogarszającej się sytuacji finansowej samorządów".
Wzrost dochodów podatkowych samorządów z tytułu udziału w podatkach PIT i CIT jest zauważalny w ciągu ostatnich kilkunastu lat. Jednak w większości gmin z obszarami wiejskimi podatek CIT jest śladowy, a podatek PIT w gminach typowo rolniczych nie ma decydującego znaczenia.
Samorządy, które mają ok. 50 proc. udział w podatku dochodowym, w latach 2015–2018 uzyskały łączny wzrost wpływów z tego podatku na poziomie 15,43 mld złotych. Wzrost ten spowodowany był przede wszystkim wzrostem wynagrodzeń w gospodarce. Przełożył się on jednocześnie na zwiększenie wydatków jednostek samorządu terytorialnego (jst), które zatrudniają aktualnie ok. 2 mln pracowników - nie tylko urzędników.
Czytaj też: Rządowych zadań coraz więcej, a w gminach brakuje pracowników
Wyższe wynagrodzenia – większe wydatki
Wzrost ich wynagrodzeń oznaczał więc konieczność zwiększonego poziomu wydatków w 2018 r. w stosunku do 2015 r. o 11,26 mld zł.
W tym samym czasie wzrosły również ceny zakupu materiałów i usług, na które samorządy wydały o 7,9 mld zł więcej. Jak podkreśla Eugeniusz Gołembiewski, burmistrz Kowala, skutki podwyżki płacy minimalnej są dla sektora samorządowego „daleko większe”, niż dla przedsiębiorców. Samorząd nie może tej kwoty odzyskać „w cenie produktów”.
- Nie zgadzam się z kolegami z większych miast, którzy walczą o możliwość większego zadłużania się, my musimy walczyć o większe dochody własne – mówi.
ZGW RP podsumowuje, że łączne wydatki budżetów jst związane z rosnącymi kosztami realizacji zadań publicznych wyniosły w ciągu ostatnich 4 lat 19,16 mld zł i przewyższały faktyczny wzrost dochodów z PIT i CIT o 3,73 mld zł. Według zarządu ZGWRP nie jest to uwzględniane, a wręcz jest „przemilczane w toczącej się aktualnie debacie publicznej, w której podnosi się jedynie argument wzrostu dochodów jednostek samorządu terytorialnego”.
Czytaj w LEX: Wyodrębnianie w budżecie gminy środków stanowiących fundusz sołecki >
Kolejne zmiany w podatkach
Rząd RP realizuje i zapowiada pakiet kolejnych zmian w systemie podatkowym, jak likwidacja PIT dla osób poniżej 26 roku życia, zmniejszenie stawki PIT w I grupie podatkowej z 18 do 17 proc. oraz dwukrotny wzrost kosztów uzyskania przychodów. Zmiany te będą skutkować ubytkiem wpływów z PIT o 14,45 mld zł, co daje 7,21 mld zł mniej wpływów do budżetów samorządowych w skali roku. Dodatkowo, jak zauważają przedstawiciele gmin wiejskich, w związku z zapowiadaną likwidacją Otwartych Funduszy Emerytalnych, samorządy utracą udział w PIT od wypłat środków z tego tytułu szacowany na ok. 8,25 mld zł w ciągu kolejnych lat.
Koszty wzrostu wynagrodzeń i obniżek podatków, które są korzystne dla obywateli, ponoszą w dużej części samorządy, a nie mają one możliwości rekompensowania ubytków w budżetach wzrostem wpływów z podatku VAT.
Czytaj też: Gminy wiejskie chcą więcej pieniędzy na niwelowanie zapóźnień cywilizacyjnych
Rosnące wydatki na oświatę
Kondycję finansów samorządów pogarszają rosnące wydatki na oświatę oraz zbyt niski poziom subwencji oświatowej, zwłaszcza jej niedoszacowanie w latach 2017-2018, a także niedofinansowanie kosztów bieżącej reformy edukacji. W roku 2018 luka finansowa w oświacie osiągnęła poziom 23,45 mld zł, a dopłata z własnych środków stanowiła 54,3 proc. otrzymanej subwencji „szkolnej”.
Subwencja pokryła jedynie 85 proc. wydatków płacowych, w roku 2004 było to 98 proc. ZW RP zaznacza, że w latach 2017-2018 wydatki majątkowe w oświacie wzrosły niemal dwukrotnie - łącznie o blisko 5 mld zł. Chodzi o wydatki nieobjęte subwencją w związku z koniecznością dostosowania szkół, zwłaszcza podstawowych, do wymogów reformy.
Jak prognozują samorządowcy, presja płacowa środowisk nauczycielskich, koszty kolejnych reform czy malejące finansowanie edukacji, doprowadzą do „dramatycznego pogorszenia kondycji finansowej polskich samorządów”.
O co wnioskują gminy wiejskie do rządu?
- Sytuacja się mocno komplikuje, niestety naszym kosztem, powinniśmy bić na alarm i podkreślać, że chcemy służyć swoim małym ojczyznom – mówi Krzysztof Iwaniuk. Jego zdaniem niezbędne są środki na elementarne potrzeby jak drogi, kanalizacja i wodociągi oraz na odrabianie opóźnień cywilizacyjnych, „jeśli chcemy mieć nowoczesne gminy na poziomie XXI wieku”.
Zgromadzeni na XIX Kongresie Gmin Wiejskich zwracają się do rządu RP o:
- rekompensatę w utraconych dochodach w podatku PIT w związku ze zwolnieniem z podatku dochodowego osób do 26 roku życia, obniżenia najniższego progu podatkowego z 18 do 17 proc., podwyższenia kwoty wolnej od podatku, przeniesienia środków z OFE – skutkujące obniżką podatków PIT w kolejnych latach,
- pokrycie 100 proc. kosztów waloryzacji płac nauczycieli, łącznie z dodatkiem za wychowawstwo oraz dodatkowym świadczeniem dla nauczycieli stażystów,
- przywrócenie kompetencji co do kształtowania sieci szkolnej samorządom, co będzie źródłem racjonalizacji wydatków na oświatę,
- uwzględnienie waloryzacji zadań zleconych z ramienia administracji rządowej o wskaźnik wzrostu płacy minimalnej z uwzględnieniem doliczania do najniższego wynagrodzenia dodatku za wysługę lat.
Czytaj w LEX:
Problemy zarządzania środowiskiem - sanitacja obszarów wiejskich >
Lokalne grupy działania jako nowa forma współdziałania jednostek samorządu terytorialnego >
Fundusz sołecki jako budżet obywatelski >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
