Zgodnie z prawem gminy powołane są do spadku – w przypadku dziedziczenia ustawowego – w ostatniej kolejności, jako tzw. spadkobiercy przymusowi. Najwyższa Izba Kontroli zbadała, że w większości przypadków gminy nie prowadziły z własnej inicjatywy rozpoznania możliwości pozyskania majątku w drodze dziedziczenia, jako spadkobierca ustawowy.
W dziewięciu z 18 skontrolowanych jednostek samorządu terytorialnego wartość odziedziczonego majątku (7 954,2 tys. zł) była wyższa od wartości długów spadkowych (o 4 513,6 tys. zł) i przyniosła gminom korzyści finansowe. W pozostałych przypadkach, gdy długi przewyższały odziedziczony majątek, gminy odpowiadały za nie jedynie do wartości tego majątku.
Sprawdź w LEX: Gmina jako spadkobierca odpowiada za szkody wyrządzone przez spadkodawcę >
Samorządy w niewielkim tylko zakresie wykorzystywały powszechnie dostępne od zarządców nieruchomości oraz otrzymywane z banków i spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych informacje wskazujące na potencjalną możliwość dziedziczenia nieruchomości lub środków pieniężnych, znajdujących się na tzw. uśpionych rachunkach bankowych. Nie zapewniono też efektywności i skuteczności przepływu informacji o obciążających jednostkę zobowiązaniach z tytułu długów spadkowych i nabytego w spadku majątku oraz zgodności działalności z przepisami prawa i procedurami wewnętrznymi.
Niepełne dane z banków i długi proces komorniczy
Jak podkreśla izba, na aktywność gmin na polu spadkobrania wpływały też dwa niezależne od samorządów czynniki. Po pierwsze przekazywanie przez banki niepełnych informacji dotyczących możliwości nabycia przez gminy prawa do środków pieniężnych po zmarłym posiadaczu rachunku bankowego.
Kolejna kwestia to długotrwały, sięgający nawet 18 miesięcy od daty złożenia wniosku, proces sporządzania spisów inwentarza przez komorników i budząca zastrzeżenia ich jakość.
Kto inicjował postępowania spadkowe?
Co do zasady były inicjowane przez innych potencjalnych spadkobierców, a nie przez gminy. W kontrolowanym okresie gminy zapoczątkowały niewiele ponad 17 proc. ogólnej liczby rozpoczętych postępowań spadkowych tj. spośród 1 296 rozpoczętych postępowań spadkowych, zainicjowanych przez skontrolowane gminy zostało 224 postępowania.
Gminy nie badały stanu długów spadkowych
Już po przyjęciu spadku część gmin nie wywiązywała się należycie z wynikających z tego obowiązków. Nie doprowadzano m.in. do ustalenia stanu faktycznego aktywów i pasywów masy spadkowej. Nie określano precyzyjnie górnej granicy odpowiedzialności gminy za długi spadkowe, co powodowało ryzyko konieczności regulowania przez gminy zobowiązań przewyższających wartość aktywów.
Gminy nie podejmowały też skutecznych działań, by przejąć władanie nad spadkiem lub uzyskać wynagrodzenie za korzystanie z niego przez osoby niebędące spadkobiercami. Nie ujawniały w księgach wieczystych prawa do nieruchomości lub opóźniały je.
Czytaj też: Skarga nadzwyczajna sposobem na sprzeczne wyroki spadkowe>>
Braki w księgowości
W większości badanych gmin były problemy z prawidłowym ewidencjonowaniem odziedziczonego majątku i długów spadkowych. W 12 gminach nie ujęto w ewidencji księgowej w wymaganym terminie majątku o łącznej wartości 7 248,2 tys. zł, z czego 6 276,6 tys. zł przypadało na nieruchomości. W 10 jednostkach samorządu terytorialnego nie ujęto natomiast w ewidencji księgowej długów podlegających spłacie w kwocie 3 485,3 tys. zł i 41,1 tys. franków szwajcarskich. W efekcie, księgi rachunkowe 15 gmin nie odzwierciedlały ich rzeczywistej sytuacji majątkowo-finansowej.
Sprawdź w LEX: W jaki sposób gmina może nabyć prawo własności do zabudowanej nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym? >
W związku z prowadzonymi postępowaniami spadkowymi oraz zagospodarowaniem mienia odziedziczonego w spadku skontrolowane gminy wydały 5 606,3 tys. zł, z czego najwięcej, bo 3 040,6 tys. zł (54,2 proc.) przeznaczono na spłatę długów spadkowych, a 1 702,6 tys. zł (30,3 proc.) na opłaty czynszowe i inne związane z zarządzaniem, utrzymaniem i eksploatacją odziedziczonych nieruchomości. Pozostałe środki przeznaczono m.in. na opłaty sądowe, komornicze i notarialne, na pokrycie kosztów zagospodarowania mienia ruchomego, jego zabezpieczenia, transportu.
Czytaj też: Konieczne zmiany w prawie i pieniądze dla samorządów na zarządzanie kryzysowe>>
Wskazane informacje o uśpionych rachunkach bankowych
Według NIK Komisja Nadzoru Finansowego powinna wyegzekwować od banków pełne wywiązywanie się z obowiązku przekazywania informacji o „uśpionych rachunkach bankowych”, tj. rachunkach bankowych, w przypadku których nastąpiło rozwiązanie albo wygaśnięcie umowy rachunku bankowego z powodu śmierci posiadacza.
NIK wskazuje, że są dane, iż na „uśpionych rachunkach bankowych” znajduje się nawet 10 mld złotych, które mogą stanowić m.in. potencjalne źródło dochodów gmin. Jednak NIK nie udało się ustalić rzeczywistego poziomu zgromadzonych środków.
Prawo spadkowe do poprawki
NIK wnioskuje do Ministra Sprawiedliwości o przeprowadzenie analizy przepisów prawa spadkowego w kontekście szczególnej pozycji gminy jako spadkobiercy. Zdaniem izby sąd mógłby wydawać z urzędu postanowienie o sporządzeniu spisu inwentarza wraz z postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku przez gminę. Wskazane byłoby też wprowadzenie zawitego terminu na sporządzenie spisu inwentarza dla gminy, jako spadkobiercy oraz zagwarantowanie możliwości prowadzenia egzekucji z majątku gminy przez wierzycieli spadkowych dopiero po sporządzeniu i otrzymaniu przez gminę spisu inwentarza.
Zadania gmin
Zgodnie z rekomendacjami NIK gminy powinny m.in. efektywniej wykorzystać informacje z banków, SKOK oraz od innych podmiotów, o możliwości nabycia prawa do spadku. Powinny niezwłocznie występować do sądu lub do komornika z wnioskiem o sporządzenie spisu inwentarza w celu skorzystania z ograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe. Ważne też, by niezwłocznie składały wnioski o ujawnienie w księgach wieczystych prawa własności nieruchomości lub udziałów w nieruchomościach nabytych w spadku.
Więcej przydatnych materiałów znajdziesz w LEX:
Europejskie postępowanie spadkowe >
Otwarcie i ogłoszenie testamentu >
Ważność ze względu na formę testamentu sporządzonego za granicą >
Nabywanie nieruchomości położonych w Polsce przez cudzoziemców w drodze dziedziczenia >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
