Na mocy art. 3 ustawy z 20 kwietnia 2021 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, która weszła w życie z dniem 22 czerwca 2021 r., zmieniony został przepis art. 156 Kodeksu postępowania karnego regulujący zakres dostępu do akt spraw karnych, zarówno na etapie postępowania sądowego, jak i na etapie postępowania przygotowawczego. Zmiana ta została wprowadzona w związku z potrzebą implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/541 z 15 marca 2017 r. w sprawie zwalczania terroryzmu. W związku z nowelizacją wyłączona została możliwość stosowania do udostępniania akt zakończonych postępowań przygotowawczych przepisów ustawy o dostępie do informacji publicznej.
Czytaj: Akta spraw pod specjalną ochroną - dziennikarz raczej do nich nie zajrzy>>
Nowelizacja ta była krytykowana już na etapie jej projektowania. - Jeżeli ktoś będzie chciał zajrzeć do akt jakiegokolwiek postępowania, które zostało zakończone - np. dziennikarz - to będzie to uzależnione od arbitralnych decyzji organów ścigania - mówiła Prawo.pl adwokat Anna Kątnik-Mania, wiceprezes Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris. A adwokat dr Katarzyna Gajowniczek-Pruszyńska wskazywała, że konsekwencje mogą być jeszcze poważniejsze. - Strony - oskarżony, czy pokrzywdzony - będą musiały się liczyć z tym, że w toku całego nawet wieloletniego postępowania, mogą nie mieć możliwości konfrontacji z materiałem dowodowym. Taką możliwość uzyskają dopiero z dniem przekazania materiału dowodowego wraz z aktem oskarżenia do sądu – podkreślała podczas prac nad tym projektem.
Czytaj: Akta spraw pod specjalną ochroną - dziennikarz raczej do nich nie zajrzy>>
Ograniczenie przy okazji walki z terroryzmem
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego tłumaczy, że propozycja uchylenia art. 156 par. 5b k.p.k. wiąże się z uzasadnieniem jego wprowadzenia do procedury karnej. Deklarowanym przez autorów (posłowie PiS) projektu celem było ograniczenie dostępu do akt sprawy po jej zakończeniu na etapie postępowania przygotowawczego. A jako powód wskazano niewłaściwe stosowanie ustawy o dostępie do informacji publicznej – „jako zagrażające konstytucyjnie gwarantowanym wolnościom i prawom, zaś potencjalne ujawnienie w tym trybie okoliczności dotyczących życia prywatnego określonych osób. A także ujawnienie danych osobowych”. Wskazano ponadto, że „projektowane rozwiązanie, czyli odpowiednie stosowanie do akt zakończonych postępowania przygotowawczego reguł z art. 156 par. 5 k.p.k., pozwoli na objęcie ochroną informacji zawartych w materiałach w sprawy w celu zagwarantowania możliwości efektywnego kontynuowaniu postępowania w przypadku zaistnienia podstaw oraz zapewnienia ochrony interesów osób uczestniczących w postępowaniu, z drugiej zaś strony pozwoli na udostępnianie akt spraw w przepadkach za tym przemawiających, np. w celach naukowych, analitycznych lub szkoleniowych”.
Rozmówcy Prawo.pl alarmowali podczas prac nad tą nowelizacją, że w efekcie takich zmian prowadzący postępowanie przygotowawcze będzie mógł arbitralnie powoływać się na fakt, że zachodzi potrzeba zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania lub ochrony ważnego interesu państwa i odmawiać dostępu do akt. W efekcie uregulowanie, które w założeniu miałoby chronić przed "wyciekiem" wrażliwych informacji, stanie się narzędziem do tego by dostępu praktycznie w ogóle nie było. - To tak naprawdę koniec społecznej kontroli nad działalnością prokuratury. Media, organizacje społeczne oraz obywatele zostaną pozbawieni podstawowego narzędzia w sprawdzeniu tego, jak działa prokuratura. Oznacza to, że w kluczowych postępowaniach nie będą pewnie mogli porównać uzasadnienia wydanej decyzji z treścią zgromadzonych materiałów dowodowych – ocenił Marcin Wolny, prawnik Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka. Według fundacji uchwalone w 2021 r. zmiany dotyczące dostępu do informacji publicznej pozostają̨ w sprzeczności z przepisami Konstytucji gwarantującymi obywatelowi prawo dostępu do informacji publicznej (art. 61 Konstytucji) oraz prawo do sądu (art. 45 Konstytucji), jak również należy je oceniać krytycznie z punktu widzenia wolności słowa.
- Niewątpliwie przepis art. 156 par. 5b k.p.k. umożliwia legalne blokowanie dostępu do akt prawomocnie zakończonych postępowań prokuratorskich, zatem przychylić należy się do rozwiązań proponowanych tzw. ustawą naprawczą. To na pewno przywróci warunki dla realizacji dobrego dziennikarstwa - oceniła w rozmowie z Prawo.pl radca prawny Sandra Szyma, prowadząca kancelarię w Opolu.
Zobacz w LEX: Zmiany w procedurze karnej w związku z dyrektywą w sprawie zwalczania terroryzmu > >
Cena promocyjna: 89.1 zł
Cena regularna: 99 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 69.3 zł
Ograniczenie dla realizacji kontrolnej funkcji mediów
Zdaniem Komisji, przedstawiając taką argumentację zmierzano w istocie do ograniczenia dostępu obywateli do akt zakończonych już postępowań przygotowawczych, m.in. stron zakończonego postępowania lub przedstawicieli mediów. - Skutkowało to utrudnianiem realizacji kontrolnej funkcji mediów, np. w zakresie badania powodów decyzji o zaniechaniu ścigania przestępstw. Brak jest merytorycznych argumentów, aby dostęp do akt zakończonego postępowania był limitowany na identycznych zasadach, jak dostęp do akt postępowania będącego w toku, skoro w przypadku tego pierwszego postępowania nie można już mówić o potrzebie zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania – napisała Komisja Kodyfikacyjna w uzasadnieniu swojego projektu.
Czytaj w LEX: Wdrożenie przepisów w sprawie zwalczania terroryzmu do procedury karnej w praktyce > >
Dostęp według przepisów o dostępie do informacji publicznej
Konsekwencją uchylenia art. 156 par. 5b k.p.k. będzie przywrócenie poprzedniego brzmienia tego przepisu, czyli prawo dostępu do akt postępowania przygotowawczego przysługiwać będzie stronom także po jego zakończeniu. A w stosunku do innych podmiotów niż strony zastosowanie w zakresie udostępniania akt zakończonego postępowania będą mieć przepisy o dostępie do informacji publicznej. - Nie sposób zgodzić się z tezą, że zastosowanie ustawy o dostępie do informacji publicznej może mieć negatywne konsekwencje dla interesu osób, których postępowanie dotyczyło. Jest dowodem na przejrzystość życia publicznego, w tym prowadzonych czynności śledztwa w istotnych dla społeczeństwa sprawach – ocenia Komisja Kodyfikacyjna Prawa Karnego.
- Propozycja uchylenia art. 156 par. 5b k.p.k. stanowi potwierdzenie podzielanych przez prawników od 2021 r. wątpliwości dotyczących braku transparentności postępowań przygotowawczych i zaprzeczeniu wszelkim standardom praworządności. Niestety odbyło się to w warunkach wdrożenia dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2017/541/UE z 15 marca 2017 r. w sprawie zwalczania terroryzmu. Wprowadzone w czerwcu 2021 r. przepisy z całą pewnością miały lub mogły mieć pozytywny wpływ na sprawność postępowań przygotowawczych, ale negatywny na społeczną kontrolę nad prawidłowością przebiegów postępowań – podsumowuje mec. Sandra Szyma.
Czytaj także w LEX: Zmiana zasad dostępu do akt zakończonego postępowania przygotowawczego - geneza i skutki praktyczne nowelizacji art. 156 Kodeksu postępowania karnego > >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
