Chodzi w uproszczeniu o takie faktury, których wysokość nie odpowiada faktycznej wysokości za daną usługę lub też takie, które zostały wystawione mimo braku usługi (pusta faktura). Tak wysokie górne zagrożenie - co warto podkreślić - dotyczy najbardziej poważnych przestępstw, jak na przykład prowadzenie wojny napastniczej (art. 117 kk), ludobójstwo (art. 118 kk), stosowanie środków masowej zagłady (art. 120 kk) czy zabójstwo (art. 148 kk).
Już w świetle wymienionych przestępstw surowość możliwej sankcji może być zastanawiająca. Z wytycznych Prokuratora Generalnego z 2017 r. wynika z kolei, że proponowane przez prokuratorów wnioski o wymiar kary „powinny odzwierciedlać wysoki stopień szkodliwości społecznej czynów”. Wynika z nich, niestety, sporo innych wskazówek – szeroki zakres stosowania kontroli operacyjnej, czy sugestia (zachęta) służb do uzyskiwania dostępu do informacji objętych tajemnicą zawodową.
Czytaj również: Kary za fałszowanie faktur jak za zbrodnie >>
Długotrwałość bolączką postępowań fakturowych
Jakie są podstawowe problemy postępowań fakturowych? Przede wszystkim - są długotrwałe. W tej kategorii spraw, odmiennie niż to zawsze było z przestępczością zorganizowaną, klientom najczęściej zależy, żeby postępowanie trwało jak najkrócej. Są gotowi na jego szybkie zakończenie – przyznanie się, zapłacenie uszczupleń z odsetkami i kary grzywny. Niestety, najczęściej nie jest to możliwe.
W wielu sprawach są nawet nie setki, tylko tysiące tomów akt, zawierających głównie faktury. Przekopanie się przez nie to duży wyczyn. Prokuratura czeka – nie miesiącami, tylko latami – na wyliczenia Krajowej Administracji Skarbowej, która, obsługiwana czasem w sprawach z setkami podmiotów przez dwie osoby, nie nadąża z podejrzanymi, by następnie przepisać ustalone kwoty do zarzutów.
Sprawdź w LEX: Jakie skutki w VAT ma otrzymanie pustej faktury, z której podatnik nie odliczył VAT? >
Zagrożenia wysoką karą więc i areszty
Za przestępstwa VAT-owskie grożą surowe kary. Tzw. zbrodnia vatowska z art. 277a kodeksu karnego wiąże się z zagrożeniem ustawowym do 25 lat pozbawienia wolności. Dolny próg, choć wszyscy walczą, (a niektórzy skutecznie) o grzywnę, to co do zasady pięć lat. Dlatego w tych sprawach bardzo szeroko (zbyt szeroko) stosowane są środki zapobiegawcze. Przesłanka grożącej surowej kary jako przesłanka samoistna do stosowania tymczasowego aresztowania, ma się, niestety, w praktyce bardzo dobrze i z postanowień sądów można zbyt często wyczytać, że to ona była podstawą postanowienia. Krótko mówiąc, podejrzany może czasem „stawać na rzęsach”, ale skoro formalnie grozi mu surowa kara, to areszt uznaje się za zasadny. Tak było i jest, a – przynajmniej w najbliższej przyszłości – nic się zapewne nie zmieni.
Czytaj w LEX: Faktura w świetle odpowiedzialności karnej i karno-skarbowej >
Jest to problem w ogóle systemowy, ale widoczny na kanwie tych – bądź co bądź dokumentowych – spraw. Nadużywanie tymczasowego aresztowania, stosowanie bardzo wysokich poręczeń majątkowych, szeroki zakres zabezpieczenia majątkowego (w tym hipoteki, blokowanie pojazdów). Ich stosowanie bywa czasem na początku zrozumiałe, natomiast w sprawach, w których przez kilka lat nie dzieje się, z udziałem podejrzanego, absolutnie nic (co jest sytuacją bardzo częstą), budzi to bardzo poważne zastrzeżenia. Nie powinno tak być, że na człowieka, nawet jeśli będzie kiedyś uznany za winnego, a zwłaszcza jeśli się „na dzień dobry” przyznaje, przerzuca się w sposób tak daleko posunięty odpowiedzialność za funkcjonowanie systemu. Sądy i prokuratorzy często podkreślają, że z postępowaniem karnym immanentnie związane jest pogorszenie sytuacji życiowej, ale rzecz rozbija się o to, kiedy podejmowane środki są naprawdę konieczne, a kiedy stosowane bezrefleksyjnie i automatycznie przez lata przemieniają się w zbędną szykanę.
Czytaj w LEX: Ocieczek Grzegorz, Wybrane zagadnienia związane ze zwalczaniem zorganizowanej przestępczości VAT w ujęciu praktycznym >
Mam nie tylko przekonanie, ale pewność, że podejrzany, który niedługo po przedstawieniu mu zarzutów przyznaje się do winy i deklaruje wolę pełnego naprawienia szkody, powinien mieć zablokowane kilkaset tysięcy złotych przez kilka lat, bo czeka, aż urzędnik wyliczy mu kwoty.
Sprawdź w LEX: Czy podatnik może wskazać na fakturze jako datę wystawienia faktury datę ustaloną z kontrahentem? >
Jaka jest perspektywa obrońcy?
Sprawy VAT-owskie są bardzo pracochłonne. Jakkolwiek setki tomów dzielone są na wątki, to odpowiedzialność nakazuje zapoznać się z całością akt, żeby zweryfikować, czy aby na pewno nazwisko klienta czy jego spółka nie pojawia się – co się zdarza – również w tej części akt, które dotyczą innych. Regularnie spływają też nowe materiały, więc trzeba sprawy bardzo regularnie pilnować.
Co dalej? W 2022 r. prokuratorzy wszczęli 708 śledztw w sprawach zbrodni VAT. W 2021 takich śledztw było 211. Końcówka zeszłego roku była bardzo obfita w zatrzymania i zarzuty w tych sprawach. Należy się spodziewać, że w 2023 r. padną - w ramach akcji zwanych kuluarowo „przedświątecznymi realizacjami” - nowe rekordy.
Mikołaj Kozak, adwokat, Kancelaria Kulpa Kozak Adwokaci i Radcowie Prawni
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
