Chodzi o art. 112b ustawy o VAT i możliwość nakładania na podatników kary w postaci tzw. sankcji VAT, czyli dodatkowego zobowiązania podatkowego. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, organ podatkowy nakłada na podatnika sankcję VAT w sytuacji m.in. zaniżenia zobowiązania podatkowego, zawyżenia kwoty podatku do zwrotu czy też niezłożenia deklaracji i niezapłacenia podatku. Standardowo sankcja wynosi 30 proc. kwoty odpowiadającej nieprawidłowości w rozliczeniu. W przypadku dobrowolnej korekty dokonanej przez podatnika sankcja może być obniżona do 20 lub 15 proc. W przypadku oszustw stosowana jest sankcja 100 proc. Podstawą nałożenia sankcji VAT nie mogą być jednak zwykłe zaniedbania, o czym wydają się nie pamiętać urzędnicy skarbówki. Sądy administracyjne stają wprawdzie po stronie podatników, jednak organy podatkowe cały czas próbują naużywać swoich uprawnień i nakładają sankcje VAT bez żadnego uzasadnienia prawnego. Czynią to także wbrew wyrokowi Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE).
Zobacz procedurę w LEX: Ustalenie dodatkowego zobowiązania VAT >
Sankcja VAT tylko za świadome nadużycia
Z opublikowanego właśnie uzasadnienia wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 24 lutego br., sygn. akt I SA/Bk 1/23, jasno wynika, że działanie podatnika, mające charakter zwykłego zaniedbania, nie upoważnia organu do instrumentalnego zastosowania sankcji VAT. Zastosowanie normy sankcyjnej, wynikającej z art. 112b ustawy o VAT, jest możliwe wyłącznie, gdy działanie podatnika świadomie zmierza do nadużyć podatkowych oraz uszczuplenia należności budżetowych.
Pamiętajmy, że przepisy ustawy o VAT, ale także ordynacji podatkowej przewidują szereg instrumentów o charakterze sankcyjnym.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Janczukowicz Krzysztof, Przesłanki dodatkowego zobowiązania podatkowego w VAT >
- Jednak nie można ich stosować, w oderwaniu od ich celu – podkreśla dr Grzegorz Keler, adwokat w kancelarii SPCG. Jego zdaniem, przykładem takiej sankcji jest właśnie dodatkowe zobowiązanie podatkowe, o którym mowa w art. 112b ustawy o VAT, czyli sankcja VAT. Jak tłumaczy dr Grzegorz Keler, celem tego przepisu jest przeciwdziałanie oszustwom podatkowym, a nie karanie podatników za niezawinione błędy. Słusznie więc, zauważa nasz rozmówca, wskazał WSA w Białymstoku, że organy powinny mieć na względzie prewencyjny charakter sankcji VAT, co z kolei prowadzi do wniosku, że nie można jej stosować w sposób automatyczny, ale tylko wówczas, gdy doszło do oszustwa podatkowego skutkującego uszczupleniem dla budżetu państwa.
Zobacz procedurę w LEX: Wysokość dodatkowego zobowiązania VAT >
Zobacz również: Należyta staranność w VAT ciągle kluczowa >>
TSUE po stronie podatników
Co istotne, pogląd ten ma oparcie w wyroku TSUE z 15 kwietnia 2021 r. w sprawie Grupy Warzywnej (sygn. C-935/19). Trybunał wskazał w nim, że niezgodne z dyrektywą VAT jest stosowanie sankcji VAT w sytuacji, w której nieprawidłowości wynikają z błędu w stosowaniu przez podatnika przepisów podatkowych, któremu nie towarzyszył zamiar oszustwa i uszczuplenia wpływów budżetowych.
- Również polskie sądy administracyjne uznają obowiązujące przepisy dotyczące sankcji VAT za niezgodne z prawem unijnym. Wskazują one, powołując się na wyrok TSUE, że jednakowe traktowanie wszystkich przypadków niezależnie od okoliczności jest nieprawidłowe. Takie stanowisko zajął właśnie także WSA w Białymstoku – komentuje Arkadiusz Łagowski, doradca podatkowy, partner w kancelarii Chojnacka & Łagowski Doradcy Podatkowi.
Sprawdź w LEX: Czy przedstawiciel podatkowy odpowiada solidarnie z podatnikiem za dodatkowe zobowiązanie podatkowe? >
Zmiany w SLIM VAT 3 wpłyną na nakładanie sankcji
Jest jednak, że niedalekie zmiany VAT zmienią sytuację podatników i ukrócą nieco samowolę fiskusa. Aktualnie przedmiotem prac parlamentarnych jest tzw. pakiet Slim VAT 3. Jedną ze zmian, która ma zostać wprowadzona jest właśnie wymierzanie dodatkowego zobowiązania podatkowego przy uwzględnianiu okoliczności powstania nieprawidłowości, wagi i częstotliwość stwierdzanych dotychczas nieprawidłowości, czy też kwoty stwierdzonych nieprawidłowości.
Czytaj w LEX: SLIM VAT 3 >
Zdaniem Arkadiusza Łagowskiego, wprowadzenie miarkowania kar jest dokonywane w celu wykonania wskazanego wyżej wyroku TSUE. - Co prawda, powstać mogą obawy dotyczące sytuacji, w których organ działa w ramach uznania administracyjnego, jednak wydaje się, że w tym wypadku zmiany będą korzystne dla podatników. Miarkowanie kar nie wyłącza tego, że kary nie będą mogły być wyższe niż stosowane do tej pory. Zyskają uczciwi podatnicy, którzy będą mogli liczyć na niższe sankcje w przypadku okoliczności przemawiających za błędem, a nie świadomym działaniem – uważa Arkadiusz Łagowski.
Jego zdaniem, ma to szczególne znaczenie w sytuacji, w której podatnicy zmagać się muszą z często niejasnymi przepisami i zmianami linii interpretacyjnych. Dzięki zmianom, na znaczeniu zyska też pojęcie tzw. należytej staranności. Podatnicy, którzy będą mogli wykazać staranne działanie, będą mogli liczyć na niższe kary.
Nie każdy problem zostanie rozwiązany
Nie wszystkie problemy mogą jednak zostać rozwiązane. Okazuje się bowiem, że innym przykładem sankcji, która nie może być stosowana automatycznie, jest ta z art. 108 ust. 1 ustawy o VAT. Dr Grzegorz Keler wyjaśnia, że przepis ten zobowiązuje do zapłaty podatku osobę, która wystawiła fakturę, w której wykazana została kwota podatku – także gdy organy podatkowe zakwestionowały rzetelność faktury. Zastosowanie tego rozwiązania na przykład przy tzw. karuzelach podatkowych ma charakter sankcyjny wobec podatnika wystawiającego puste faktury. - Jednak sposób, w jaki ten przepis został sformułowany, skutkuje częstym wykorzystywaniem go przez organy podatkowe także w przypadkach, w których nie doszło do żadnego uszczuplenia podatku. A przecież nie zawsze wystawienie nierzetelnej faktury stanowiło oszustwo podatkowe i prowadziło do uszczuplenia podatku – twierdzi dr Grzegorz Keler.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
