Od 1 stycznia węższy krąg osób ze świadczeniem pielęgnacyjnym

Zbyt mało osób ma prawo do świadczenia pielęgnacyjnego, gdy rezygnują z pracy po to, aby zająć się bliskim wymagającym opieki. Nie przysługuje ono m.in. synowej czy zięciowi, który opiekuje się chorym teściem lub teściową. Zdaniem prawników, nie jest to luka w przepisach, ale - niestety - świadoma decyzja ustawodawcy. Co gorsza, od 1 stycznia krąg uprawnionych zostanie jeszcze bardziej ograniczony. Taki będzie efekt wejścia w życie ustawy o świadczeniu wspierającym.

Czytelnik zgłosił w ramach akcji Poprawmy prawo, organizowanej przez redakcje Prawo.pl i LEX, lukę w przepisach ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2003 r., nr 228, poz. 2255). - Moje wątpliwości wzbudza art. 17 ww. aktu prawnego dotyczący rezygnacji z zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad osobą tego wymagającą. Przepis ten w ust. 1 wskazuje krąg podmiotów, mogących ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. W mojej opinii zakres ten jest zdecydowanie zbyt wąski – napisał Karol Moszumański. Jak podkreślił, można wskazać niesprawiedliwość tego przepisu na przykładach z życia wziętych. - Zapewne każdy z nas zna rodziny albo ma w rodzinie bliskich, którzy opiekują się osobą niepełnosprawną, często ojcem lub matką jednego z małżonków. Zdarza się też, że to nie syn lub córka, lecz synowa lub zięć zmuszeni są zrezygnować z pracy zawodowej, by przejąć całodobową opiekę nad teściem czy teściową. Na podstawie ww. regulacji synowej nie przysługuje zasiłek z tytułu opieki nad niepełnosprawną osobą starszą – wskazał w zgłoszeniu. Jego zdaniem, w związku z powyższym, art. 17 ust. 1 ww. ustawy w zakresie, w jakim ogranicza prawo do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wyłącznie osobom w nim wskazanym, oprócz synowej/zięcia, którzy tak jak syn/córka zamieszkują razem ze swoim teściem/teściową, jest sprzeczny z art. 67 ust. 2 i art. 69 w zw. z art. 2 Konstytucji RP oraz zasadami współżycia społecznego. - W szczególności należy zwrócić uwagę na art. 69 Konstytucji. Co prawda mówi o pomocy osobom niepełnosprawnym, ale udzielając wsparcia finansowego opiekunowi, wpływa się także na egzystencję osoby wymagającej opieki. W tym tonie wypowiedział się ostatnio Rzecznik Praw Obywatelskich, przystępując do sprawy przed Trybunałem Konstytucyjnym ze skargi konstytucyjnej opiekuna osoby niepełnosprawnej będącego w podobnej sytuacji (sygn. akt SK 33/23) – podkreślił  Karol Moszumański.

- Ograniczenie kręgu osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego to nie tyle kwestia luki w prawie, ile świadomej decyzji ustawodawcy - mówi Magdalena Januszewska, radca prawny, specjalizująca się w prawie pracy i zabezpieczenia społecznego. - Do świadczenia pielęgnacyjnego mają prawo tylko określone w ustawie osoby, a z rodziny te, na których ciąży obowiązek alimentacyjny. I to jeszcze w określonej kolejności. Tymczasem na powinowatych, takich jak synowa, on nie ciąży. Z art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że obowiązek alimentacyjny obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo. Pojawiają się głosy, że więcej osób powinno być uprawnionych – wskazuje mec. Januszewska.

Czytaj również: Świadczenie pielęgnacyjne na nowych i starych zasadach>>

Kto ma dziś prawo do świadczenia pielęgnacyjnego

Zgodnie ze ww. art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

1. matce albo ojcu,
2. opiekunowi faktycznemu dziecka,
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
4. innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Natomiast w myśl ust. 1a, osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4, innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

1. rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich, są małoletni lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
2. nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności;
3. nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.

Co ważne, na podstawie ust. 1b, świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:

1. nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
2. w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia.

Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych - Nr 11/2023

Sprawdź  

Od 1 stycznia 2024 r. krąg uprawnionych będzie jeszcze węższy

Co gorsza, jak przypomina mec. Januszewska, od 1 stycznia przyszłego roku krąg osób uprawnionych do świadczenia pielęgnacyjnego będzie jeszcze bardziej ograniczony, a to ze względu na to, że będzie można je przyznać tylko w wypadku opieki nad dzieckiem. - To zresztą powrót do pierwotnych założeń świadczenia pielęgnacyjnego, którego zakres poszerzano z czasem. Nie będzie też specjalnego zasiłku opiekuńczego, który z założenia przysługiwał w wypadku opieki nad osobami, które stały się niepełnosprawne w dorosłości – wyjaśnia. Z początkiem przyszłego roku zacznie bowiem obowiązywać ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym, która w art. 43 zmienia ustawę o świadczeniach rodzinnych, w tym jej art. 17. Przepis ten w nowym brzmieniu będzie stanowił, że świadczenie pielęgnacyjne przysługuje:

1. matce albo ojcu,
2. innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359 oraz z 2022 r. poz. 2140) ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom,
3. opiekunowi faktycznemu dziecka,
4. rodzinie zastępczej, osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka, dyrektorowi placówki opiekuńczo-wychowawczej, dyrektorowi regionalnej placówki opiekuńczo-terapeutycznej albo dyrektorowi interwencyjnego ośrodka preadopcyjnego

- jeżeli sprawują opiekę nad osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia, legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności, łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Uchylone zostaną ust. 1a i 1b, a po ust. 3d dodany zostanie ust. 3e, zgodnie z którym osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 1-3, rodzinie zastępczej i osobie prowadzącej rodzinny dom dziecka sprawującym opiekę nad więcej niż jedną osobą w wieku do ukończenia 18. roku życia legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, wysokość świadczenia pielęgnacyjnego, o której mowa w ust. 3, podwyższa się o 100 proc. na drugą i każdą kolejną osobę, nad którą sprawowana jest opieka.

Z kolei po ust. 4 dodany zostanie ust. 4a, na podstawie którego w przypadku śmierci osoby wymagającej opieki, osoba sprawująca opiekę zachowuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego do ostatniego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpił zgon osoby wymagającej opieki.

Natomiast w myśl ust. 5 w nowym brzmieniu, świadczenie pielęgnacyjne nie będzie przysługiwało, jeżeli:

1. osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, świadczenia pielęgnacyjnego lub zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów;
2. osoba wymagająca opieki została umieszczona lub przebywa w domu pomocy społecznej, zakładzie opiekuńczo-leczniczym, zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym, placówce zapewniającej całodobową opiekę osobom niepełnosprawnym, przewlekle chorym lub osobom w podeszłym wieku, o której mowa w przepisach o pomocy społecznej, zakładzie karnym, zakładzie poprawczym, areszcie śledczym albo schronisku dla nieletnich;
3. osoba wymagająca opieki jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
4. na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej;
5. na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub prawo do zasiłku dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów.

– Natomiast od 1 stycznia 2024 r. pojawi się nowy typ pomocy - świadczenie wspierające. Ono jednak będzie przysługiwało osobie niepełnosprawnej, a nie opiekunowi. Dysponowanie środkami na opiekę będzie zatem zależało od osoby niepełnosprawnej. Opiekun, jeśli nie będzie pracować, to będzie mógł skorzystać z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z tytułu sprawowania opieki. Na mocy przepisów przejściowych, dotychczasowi uprawnieni do świadczenia pielęgnacyjnego zachowają swoje prawa - mówi mec. Magdalena Januszewska.

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.