Beata Dązbłaż: W ustawie z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz niektórych innych ustaw wprowadzono nowe terminy ważności orzeczeń, które automatycznie wydłużały się w czasie pandemii. Te same terminy obowiązują przy świadczeniach z pomocy społecznej?
Grzegorz Rajski: Nowelizacją, która weszła w życie 6 sierpnia 2023 r., ustawodawca przesądził o stopniowym wygaszaniu okresów ważności orzeczeń o (stopniu) niepełnosprawności. Dotychczas, orzeczenia te były przedłużane z mocy samej ustawy, z powodu pandemii Covid-19. Dlatego też orzeczenia na tzw. „przedłużeniu”, których ważność:
- upłynęła do 31 grudnia 2020 r. – zachowują ważność do 31 grudnia 2023 r.;
- upłynęła w okresie od 1 stycznia 2021 r. do 31 grudnia 2021 r. – zachowują ważność do 31 marca 2024 r.,
- upłynęła w okresie od 1 stycznia 2022 r. do dnia poprzedzającego dzień wejścia w życie przepisu (do 5 sierpnia 2023 r.) – zachowują ważność do 30 września 2024 r.
Wszystkie nie dłużej niż do dnia wydania nowego ostatecznego orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności. Rozwiązanie polegające na stopniowym wygaszaniu orzeczeń ma zapobiec „zapaści” systemu orzeczniczego, który nie byłby w stanie zaktualizować ich wszystkich w jednym czasie. Wszystkie orzeczenia, które dotychczas były przedłużane z mocy ustawy z powodów pandemicznych, utraciłyby ważność z końcem sierpnia br. W celu minimalizacji formalności związanych z przedłużeniem możliwości korzystania ze świadczeń realizowanych przez ośrodki pomocy społecznej (OPS) lub centra usług wspólnych (CUS), zdecydowano także o konieczności aktualizacji decyzji przyznających tego rodzaju wsparcie, z urzędu.
Czytaj też w LEX: Świadczenia opiekuńcze po wprowadzeniu świadczenia wspierającego >
Jakich świadczeń to dotyczy?
Wszystkie decyzje przyznające świadczenia z pomocy społecznej, które zostały wydane w związku z niepełnosprawnością potwierdzoną orzeczeniem, a których okres ważności uzależniony był od terminu ważności tych orzeczeń, należało przedłużyć stosownie do wskazanych wyżej terminów. Reguła ta obejmuje także decyzje przyznające świadczenia rodzinne, świadczenia z funduszu alimentacyjnego, a także zasiłki dla opiekunów oraz świadczenia i dodatki na pokrycie kosztów utrzymania dzieci lub osób pełnoletnich w rodzinnej pieczy zastępczej. Także w tych przypadkach zmiana dotychczas wydanych rozstrzygnięć następować miała z urzędu.
Datą graniczną, która przesądziła o ważności dotychczas wydanych orzeczeń o niepełnosprawności był więc 5 sierpnia 2023 r. Do orzeczeń z datą ważności przekraczającą 5 sierpnia, stosuje się zasady ogólne, dotyczące ich przedłużania oraz ewentualnej weryfikacji ich ważności pod kątem przyznanych przez jednostki pomocy społecznej świadczeń. Ostatecznie, w stanie na dzień 6 sierpnia br., OPS-y i CUS-y były w stanie zweryfikować, kiedy poszczególne orzeczenia utraciły bądź utracą ważność i co do zasady, wszystkie decyzje uzależnione od niepełnosprawności, powinny już być zweryfikowane z urzędu.
Jakich formalności musimy dopełnić, aby zapewnić sobie ciągłość wypłaty świadczeń rodzinnych i pomocy społecznej mając na uwadze, że ich realizacja jest teraz przedłużana przez OPS-y i CUS-y z urzędu?
Musimy zwrócić uwagę na datę graniczną, do której przedłużono nam prawo do świadczeń rodzinnych lub pomocy społecznej, która co do zasady, jest tą samą datą co data ważności przedłużanego orzeczenia. Przed terminem zakończenia realizacji świadczenia musimy dołączyć do akt sprawy nowe, kolejne orzeczenie o niepełnosprawności. Powinniśmy to zrobić z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym, czyli co najmniej miesiąc przed zakończeniem realizacji świadczeń. Jeżeli nie będziemy w stanie pozyskać tak wcześnie orzeczenia, złóżmy przynajmniej wniosek o kontynuację pomocy wypłacanej przez OPS/CUS. Orzeczenie załączmy do akt sprawy jak tylko będzie to możliwe. Niestety, nawet przy zachowaniu najwyższej staranności, realizacja świadczeń może zostać czasowo wstrzymana z powodu długiego okresu oczekiwania na wydanie nowego orzeczenia o niepełnosprawności.
Przeczytaj także: Orzeczenie o niepełnosprawności - kluczowy jest wniosek i dokumentacja
Co z decyzjami, które zostały przedłużone z urzędu po 6 sierpnia?
Także te decyzje, zostały wydane z zastrzeżeniem, że obowiązują do końca ważności orzeczenia, jednak „nie dłużej niż do dnia wydania nowego ostatecznego orzeczenia o (stopniu) niepełnosprawności”. Oznacza to, że świadczenia mogą być wypłacane do końca ważności naszych orzeczeń o (stopniu) niepełnosprawności, jednak nie dłużej niż do dnia, w którym otrzymamy nowe, ostateczne orzeczenie. Niezależnie więc, czy nowe orzeczenie będzie dla nas korzystne czy nie, prawo do świadczeń wypłacanych na podstawie aktualnie przedłużanych decyzji wygaśnie z dniem, w którym nowe orzeczenie stanie się ostateczne. Co do zasady, będzie to dzień, po którym upłynie 14-to dniowy termin na wniesienie odwołania od decyzji powiatowego zespołu, bądź dzień, w którym otrzymamy decyzję wojewódzkiego zespołu. Decyzja po prostu wygaśnie automatycznie, bez konieczności informowania o tym świadczeniobiorcy. O wydanie nowego orzeczenia będziemy mogli zawnioskować także przed upływem daty ważności, która aktualnie uległa wydłużeniu z mocy ustawy. O wszczęciu postępowania w powyższym zakresie, organ wypłacający świadczenia rodzinne i pomoc społeczną nie jest informowany z urzędu.
Czytaj też w LEX: Orzecznictwo o niepełnosprawności - poradnik na przykładach >
Co powinniśmy więc zrobić?
Nie zapominajmy o obowiązku niezwłocznego poinformowania organu wypłacającego świadczenia rodzinne lub pomoc społeczną o tym, że udało nam się uzyskać nowe orzeczenie o niepełnosprawności. Pamiętajmy, że nawet korzystne dla nas ostateczne orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, może skutkować koniecznością zwrotu świadczeń wypłaconych z powodu ich pobierania bez ważnej decyzji. Nie wzbraniajmy się więc przed bezpośrednim kontaktem z OPS–em / CUS–em, w trakcie którego dopytamy o wszystkie szczegóły, informując jednocześnie o aktualnej sytuacji rodzinnej, zdrowotnej, dochodowej. Wtedy też OPS / CUS zweryfikuje prawo do naszych świadczeń, wydając nową decyzję, bądź kończąc realizację dotychczasowej.
Jak OPS-y postępują w przypadku, gdy klientowi skończyło się orzeczenie o niepełnosprawności lub jej stopniu i długo musi czekać na komisję orzeczniczą. Obecnie czeka się na nią od dwóch do ośmiu miesięcy. Osoby niepełnosprawne w tym czasie tracą m.in. uprawnienia do świadczeń z pomocy społecznej powiązanych z niepełnosprawnością.
Kwestie związane z zapewnieniem ciągłości realizacji świadczeń rodzinnych i pomocy społecznej w związku z oczekiwaniem na wydanie nowego orzeczenia, zostały uregulowane w odmienny sposób. Ciągłość realizacji świadczeń zapewni nam wniosek o przyznanie (kontynuację) świadczenia rodzinnego, który powinniśmy złożyć w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności. Wtedy prawo do świadczeń rodzinnych zostanie przyznane wstecz, począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności. W tym przypadku może nastąpić przerwa w realizacji świadczenia, a ewentualna późniejsza wypłata będzie wyrównywać nam świadczenia za okresy wsteczne.
Sprawdź w LEX: Od jakiej daty przyznać świadczenie pielęgnacyjne, gdy sąd zmienił orzeczenie na korzyść strony? >
Z kolei w pomocy społecznej ustawodawca zagwarantował możliwość otrzymywania zasiłku okresowego w czasie, w którym oczekujemy na wydanie orzeczenia o niepełnosprawności. Procedura ta dotyczy tylko zasiłku stałego. Także w tym przypadku, jak najszybciej po zaprzestaniu realizacji świadczeń powinniśmy złożyć wniosek w OPS / CUS o kontynuację wypłaty zasiłku stałego (wraz z potwierdzeniem złożenia wniosku o wydanie nowego orzeczenia). Na czas oczekiwania na wydanie nowego orzeczenia o niepełnosprawności, postępowanie administracyjne zostanie zawieszone. W czasie zawieszenia będziemy mogli korzystać z zasiłku okresowego. Po uzyskaniu orzeczenia będziemy mogli liczyć na przyznanie zasiłku stałego z ewentualnym wyrównaniem różnicy pomiędzy wysokością uzyskanego już zasiłku okresowego a przewidzianą prawem wysokością zasiłku stałego (jeżeli taka powstanie). Dlatego, w obu powyżej wspomnianych przypadkach, tak ważne jest, aby wniosek o ustalenie niepełnosprawności złożyć jeszcze przed utratą ważności poprzedniego orzeczenia (ewentualnie w miesiącu następnym).
Grzegorz Rajski, radca prawny, który specjalizuje się w przepisach z zakresu pomocy społecznej
Sprawdź w LEX: Czy w sprawie ustalenia prawa do świadczenia pielęgnacyjnego należy stosować przepisy dotyczące tzw. koordynacji? >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
