Problem powstał w wyniku podpisania w kwietniu 2014 r. umowy o roboty budowlane, w rezultacie której szpital powiatowy w S. miał być rozbudowany.
Czytaj: Rząd zapowiada elektronizację procedur budowlanych>>
W umowie zaznaczono, że za nieterminowe wypłaty dla podwykonawców obowiązywać będzie kara umowna w wysokości 0,5 proc. wartości wynagrodzenia należnego podwykonawcy za każdy dzień opóźnienia.
Czytaj w LEX: Wpływ koronawirusa na umowy z kontrahentami >
Sąd zasądza wypłatę dla podwykonawcy
Powód - Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej - pozwał konsorcjum przedsiębiorców do sądu, żądając zapłaty 42 tys. 900 zł z tytułu opóźnienia wykonania prac. W trakcie rozprawy przed sądem I instancji podwykonawca, firma K., udowodnił, że konsorcjum nie wypłaciło mu 11 tys. zł za wykonane prace. I kwota ta została zasadzoną na jego rzecz w wyroku Sądu Rejonowego.
Czytaj w LEX: Sposoby zawierania umów o roboty budowlane >
Powód zapłacił zasądzoną kwotę podwykonawcy i wezwał konsorcjum do zwrotu tego wynagrodzenia podwykonawcy. Pozwani nie zwrócili powodowi tej sumy. Pozwany wniósł sprzeciw od nakazu zapłaty, ale przegrał. Nakaz ten został wydany w postępowaniu upominawczym w 2018 r.
Czytaj w LEX: Gwarancja zapłaty w umowie o roboty budowlane >
Apelacja pozwanego
Pozwane konsorcjum zaskarżyło wyrok wydany w I intencji na podstawie art. 483 par. 1 kc (nieprawidłowa wykładnia). Sąd okręgowy uznał, że powstało na tle tej sprawy poważne zagadnienie prawne wynikające ze zbieżności art. 483 par. 1 kc i art. 143 d. ust. 1 pkt. 7 ustawy Prawo zamówień publicznych. Ten ostatni przepis mówi, że umowa o roboty budowlane zawiera w szczególności postanowienia dotyczące wysokości kar umownych, z tytułu:
- braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom lub dalszym podwykonawcom,
- nieprzedłożenia do zaakceptowania projektu umowy o podwykonawstwo, której przedmiotem są roboty budowlane, lub projektu jej zmiany,
- nieprzedłożenia poświadczonej za zgodność z oryginałem kopii umowy o podwykonawstwo lub jej zmiany,
- braku zmiany umowy o podwykonawstwo w zakresie terminu zapłaty.
Czytaj w LEX: Ochrona interesów podwykonawców robót budowlanych w prawie zamówień publicznych >
Sąd Okręgowy w Białymstoku przedstawił Izbie Cywilnej SN zagadnienie prawne, czy ważne jest zastrzeżenie w umowie o roboty budowlane zawartej w trybie zamówień publicznych kary umownej z tytułu braku zapłaty lub nieterminowej zapłaty wynagrodzenia wobec tego, że postanowienie umowne w przedmiocie wysokości kar umownych z tego tytułu nienależytego zobowiązania niepieniężnego.
Czytaj w LEX: Sankcje za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy o roboty budowlane >
Kara umowna za zobowiązania niepieniężne
Sąd okręgowy podkreślił, że w literaturze i orzecznictwie powstała kontrowersja dotycząca podziału zobowiązań na zobowiązania pieniężne i niepieniężne, a kwestia ta jest decydująca przy założeniu, że kara umowna może być zastrzeżona tylko w przypadku zobowiązań niepieniężnych.
Zobacz procedurę w LEX: Przygotowanie umowy o roboty budowlane z uwzględnieniem podwykonawstwa >
Wskazał, że w piśmiennictwie zajęto stanowisko, iż powiązanie kary umownej z nieterminową zapłatą lub brakiem zapłaty wynagrodzenia należnego podwykonawcom jest postanowieniem nieważnym.
Czytaj też: SN: Brak zapłaty to nie powód do nałożenia kary umownej>>
Stanowisko to oparto na założeniu, że obowiązek zapłaty wynagrodzenia podwykonawcy jest zobowiązaniem pieniężnym. Z drugiej strony, zgodnie z przeciwnym poglądem, świadczenie pieniężne występuje jedynie na linii wykonawca – podwykonawca i tylko w tej relacji zastrzeganie kar umownych jest niedopuszczalne.
W stosunku zamawiający – wykonawca obciążenie karą umowną następuje natomiast z tytułu naruszenia zobowiązania do terminowej zapłaty wynagrodzenia podwykonawcom; tego rodzaju zobowiązanie ma charakter niepieniężny.
Granice swobody kontraktowej
Sąd drugiej instancji wskazał także na stanowisko pośrednie, wskazujące, że kara umowna dotyczy co prawda świadczenia pieniężnego, jednak odstępstwo od reguł kodeksu cywilnego jest w tym przypadku uzasadnione prewencyjną funkcją kar umownych, która w systemie zamówień publicznych nabiera szczególnego znaczenia.
Sąd przedstawiający zagadnienie prawne zauważył ponadto, że w doktrynie i orzecznictwie pojawiły się odmienne poglądy co do granic swobody kontraktowej stron w kształtowaniu umownych sankcji za nienależyte wykonanie zobowiązania. Podkreślił, że nawet przy wąskim zakreśleniu tych granic w rachubę może wchodzić także regulacja szczególna, która z woli ustawodawcy dopuszcza w pewnych sytuacjach wprowadzenie kar umownych.
Sprawdź w LEX: Kiedy wykonawca zobowiązany jest wykazywać zamawiającemu podwykonawców na dostawy materiałów? >
Sąd okręgowy, podzielając stanowisko zakładające pieniężny charakter omawianego zobowiązania i nieważności zastrzeżenia kary umownej za brak zapłaty lub nieterminową zapłatę wynagrodzenia podwykonawcom, dostrzegł jednak, że wykładnia taka prowadzi do eliminacji normy ustawowej istotnej z punktu widzenia umów o roboty budowlane z udziałem podwykonawców, która z woli ustawodawcy ma korzystać ze szczególnej ochrony.
Sygnatura akt III CZP 67/19
