Dwuinstancyjność postępowania to jedna z podstawowych zasad rządzących w polskim postępowaniu sądowym. Gwarantuje ją Konstytucja, a konkretnie artykuł 176 odnoszący się do ustroju władzy sądowniczej oraz art. 78 dotyczący dostępnych środków ochrony praw i wolności. I właśnie zasada dwuinstancyjności w postępowaniu sądowym zapewnia stronie możliwość wniesienia środka odwoławczego do drugiej instancji, jeśli orzeczenie sądu pierwszej instancji nie jest według niej satysfakcjonujące. Dotyczy to i postępowania karnego, i cywilnego.
Przy czym w postępowaniu cywilnym złożenie spóźnionej apelacji nie wywrze pożądanego skutku. Gdyby strona wniosła apelację od prawomocnego orzeczenia, sąd nie rozpozna jej merytorycznie - czyli odrzuci apelację, co oznacza, że z przyczyn formalnych nie zostanie nadany jej dalszy bieg. Tak wniesiona apelacja nie zostanie rozpoznana, nawet jeśli apelujący sformułuje istotne i przekonujące wnioski i zarzuty. Z kolei jeśli w postępowaniu karnym wniosek o uzasadnienie jest spóźniony to prezes sądu odmawia jego przyjęcia. Na zarządzenie przysługuje zażalenie. Jednocześnie prezes sądu pierwszej instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy.
Czytaj: Uzasadnienia wyroków wciąż długie i zawiłe - opracowano wzór jak je pisać >>
Jak ustalić datę prawomocności orzeczenia?
Zasady obliczania terminów do wniesienia apelacji od wyroku nie są skomplikowane. Jeśli dysponujemy informacją, w jakiej dacie ogłoszono wyrok, możemy ustalić od kiedy biegnie termin do złożenia wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia orzeczenia. Na gruncie obowiązujących przepisów w ten sposób otwieramy sobie drogę do późniejszego wniesienia apelacji. Przykładowo, jeśli w dniu 4 stycznia 2022 r. (wtorek) w sprawie cywilnej sąd wyrokował, to termin do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia był otwarty do dnia 11 stycznia 2022 r. (kolejny wtorek).
Po złożeniu w terminie wniosku o sporządzenie uzasadnienia sąd przystąpi do spisania pisemnych motywów rozstrzygnięcia. Jeśli jednak strony nie złożą takiego wniosku, wyrok sądu uprawomocni się w pierwszym dniu, w którym złożenie wniosku o sporządzenie uzasadnienia będzie już spóźnione. Wracając do przykładu, wyrok z 4 stycznia 2022 r., uprawomocniłby się w dniu 12 stycznia 2022 r. (środa), gdyby żadna ze stron nie skorzystała z możliwości złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia. Zatem brak reakcji w terminie sprawi, że orzeczenie uprawomocni się na ósmy dzień od wyrokowania.
Czytaj: Czynności po wydaniu wyroku >>
W tych przypadkach, w których strona jest usatysfakcjonowana wydanym orzeczeniem, nie musi składać wniosku o sporządzanie uzasadnienia orzeczenia, chyba że uzasadnienie wyroku jest jej potrzebne, np. dla potrzeb innych postępowań sądowych. - Często zdarzają się przypadki, że strony nie są obecne na ogłoszeniu orzeczenia, a wniosek o uzasadnienie składają, choć orzeczenie uwzględnia ich żądania w całości, nie mają interesu by je skarżyć, druga strona - o ile występuje - również skarżyć orzeczenia nie będzie, gdyż na przykład nie było sporu między stronami, ani nie może przydać się stronom to uzasadnienie na przyszłość, czy do innej sprawy – zauważa sędzia Anna Begier z Zespołu ds. Prawa Cywilnego Stowarzyszenia Sędziów Polskich „Iustitia”.
Wniosek o sporządzenie uzasadnienia podlega opłacie w kwocie 100 zł, która jest zaliczana na poczet późniejszej opłaty od apelacji (art. 25b ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Apelacja w sprawie cywilnej
Jeśli strona zdecydowała się na złożenie wniosku o sporządzenie wniosku o uzasadnienie, a sąd przesłał jej żądany dokument, to wówczas zaczyna biec dla tej strony termin do wniesienia apelacji. Co do zasady termin ten wynosi czternaście dni od momentu otrzymania korespondencji sądowej zawierającej odpis wyroku wraz z uzasadnieniem. Wyjątkowo jednak termin może być dłuższy i zamykać się w trzech tygodniach. Dłuższy termin do wniesienia apelacji zależy od tego, czy prezes sądu przedłużył termin do napisania uzasadnienia (art. 329 par 4 k.p.c.). Nawiązując do przykładu, gdyby sąd doręczył stronie odpis wyroku wraz z uzasadnieniem w dniu 19 stycznia 2022 r. (środa), wówczas miałaby ona otwarty termin do wniesienia apelacji do dnia 2 lutego 2022 r. (środa po 2 tygodniach). Gdyby jednak zachodził wyjątkowy wypadek związany z przedłużeniem terminu do napisania uzasadnienia, trzytygodniowy termin do wniesienia apelacji upływałby w dniu 9 lutego 2022 r. (środa po 2 tygodniach).
KOMENTARZ PRAKTYCZNY: Uzasadnienie wyroku >
Data prawomocności wyroku zależy od tego, czy strona wniesie apelację. Zakładając, że ma miejsce sytuacja typowa i termin do wniesienia apelacji jest czternastodniowy, to brak wniesienia apelacji w tym terminie będzie oznaczał, że wyrok sądu uprawomocni się w dniu piętnastym. Czyli, przy doręczeniu korespondencji sądowej 19 stycznia 2022 r., wyrok uprawomocniłby się w dniu 3 lutego 2022 r. (czwartek). W wyjątkowym przypadku związanym z przedłużeniem terminu do sporządzenia uzasadnienia – datą prawomocności wyroku byłby 10 luty 2022 r. (czwartek).
Rozwód - prawomocny po siedmiu dniach
Także wyrok w sprawie o rozwód stanie się prawomocny po 7 dniach od jego ogłoszenia oczywiście pod warunkiem, że byli partnerzy nie będą chcieli go zaskarżać i w tym terminie nie złożą wniosku do sądu o sporządzenie uzasadnienia. Wystarczy jednak, że jeden z małżonków złożył taki wniosek, a sąd zajmie się sporządzaniem uzasadnienia. Ma na to dwa tygodnie od złożenia wniosku. Termin ten może zostać przedłużony. Z kolei po po otrzymaniu uzasadnienie wyroku strona ma dwa tygodnie na złożenie apelacji od wyroku rozwodowego. Z kolei w sytuacji gdy sporządzanie uzasadnienia wyroku trwało dłużej niż dwa tygodnie, termin na wniesienie apelacji wynosi trzy tygodnie od otrzymania uzasadnienia wyroku. Jeśli apelacja nie zostanie wniesiona wyrok uprawomocni się z upływem terminu na jej wniesienie.
KOMENTARZ PRAKTYCZNY: Wyrok wstępny i częściowy >
Pouczenia co do zaskarżenia orzeczenia
Warto pamiętać, że strony, które występują z zawodowym pełnomocnikiem nie uzyskują od sądu pouczeń co do możliwości, sposobu i terminu zaskarżenia orzeczenia. Inaczej traktowane są strony, które działają przez sądem samodzielnie. One mogą skorzystać z tych wskazówek udzielanych ustnie lub pisemnie. Jeśli strona jest obecna przy ogłoszeniu wyroku, sąd przekaże jej kluczowe informacje co do tego jakie kroki może podjąć, by zaskarżyć wyrok. Najczęściej nie ma potrzeby powtarzania pouczeń w tym zakresie.
Czytaj: Wniosek o uzasadnienie do sądu, ale nie do drugiej strony - sądy zwracają pisma>>
Uprawomocnienie wyroku w sprawie karnej
W sprawie karnej wyrok jest prawomocny jeżeli nie przysługuje od niego zwyczajny środek zaskarżenia, czyli apelacja. W przypadku pierwszej instancji uprawomocni się po 7 dniach od daty jego wydania, chyba że strona złoży wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku. I tak orzeczenie w sprawie karnej staje się prawomocne, jeżeli:
- upłynął termin do wniesienia środka odwoławczego, a strona nie wniosła takiego środka;
- stronie odmówiono przyjęcia środka odwoławczego, a nie zaskarżyła ona tego zarządzenia lub zaskarżyła je, lecz zarządzenie utrzymano w mocy;
- środek odwoławczy cofnięto, a nie ma podstaw do rozpoznania go mimo takiego cofnięcia;
- orzeczenie wydano w wyniku rozpoznania środka odwoławczego, a więc już w II instancji.
Prawomocne orzeczenie powoduje wyłączenie możliwości prowadzenia ponownego postępowania o ten sam czyn wobec tej samej osoby.
Z kolei po doręczeniu uzasadnienia wyroku strona ma 14 dni na złożenie apelacji do sądu drugiej instancji. Jeżeli tego nie uczyni wyrok będzie prawomocny po 14 dniach od daty doręczenia jej uzasadnienia wyroku. W przypadku zaskarżenia wyroku apelacją wyrok uprawomocni się z chwilą wydania wyroku przez sąd wyższej instancji. Trzeba pamiętać też o tym, że z chwilą uprawomocnienia się wyroku w sprawie karnej staje się on wykonalny. Czyli przykładowo po uprawomocnieniu się wyroku skazującego na karę pozbawienia wolności sąd przesyła jego odpis do właściwego zakładu karnego, a następnie wzywa skazanego do stawienia się w wyznaczonym zakładzie karnym w określonym terminie, pod rygorem doprowadzenia przez policję.
KOMENTARZ PRAKTYCZNY: Terminy przedawnienia >
W przypadku kary grzywny sąd wzywa do jej uiszczenia w terminie 30 dni, w przypadku zaś jej nieuiszczenia kieruje się grzywnę do egzekucji. W przypadku skazania na karę ograniczenia wolności sąd wzywa skazanego do stawienia się w wyznaczonym miejscu, gdzie skazany będzie wykonywał pracę, jednocześnie zawiadamiającym o tym odpowiednią placówkę lub zakład.
Kasacja może być wniesiona od prawomocnego orzeczenia sądu odwoławczego kończącego postępowanie sądowe. Zgodnie z przepisami niedopuszczalne jest uwzględnienie kasacji na niekorzyść oskarżonego, wniesionej po upływie 6 miesięcy od daty uprawomocnienia się orzeczenia.
Wyrok zaoczny - 14 dni na sprzeciw
Wyrok zaoczny zapada bez udziału strony pozwanej. W postępowaniu cywilnym może zostać wydany tylko wówczas, gdy pozwany w oznaczonym terminie nie złożył odpowiedzi na pozew. Przy czym nawet wtedy sąd może skierować sprawę na rozprawę. Jeśli pozwany się na niej nie stawi - zapadnie wyrok zaoczny.
Wyrok ten również nie jest prawomocny od razu. Od chwili doręczenia pozwany ma czternaście dni na wniesienie sprzeciwu. Musi przy tym wskazać dlaczego – jego zdaniem – pozew jest niesłuszny i dowody, które to w jego ocenie potwierdzają. Sprawa wówczas trafia na rozprawę, a wyrok zaoczny nie wywiera wobec pozwanego żadnych skutków prawnych. Natomiast niewniesienie sprzeciwu w terminie, albo też jego niewłaściwe wniesienie (sprzeciw nieopłacony albo dotknięty brakami, których nie usunięto w wyznaczonym do tego przez sąd terminie skutkuje uprawomocnienie się wyroku.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
