Chodzi o projekt badawczy pt. „W poszukiwaniu optymalnego modelu uzasadnienia orzeczenia sądu”. Pomysł powstał na bazie doświadczeń z realizacji szkoleń dla sędziów dotyczących uzasadnień orzeczeń sądowych, efektem były wypracowanie pewnego modelu, który następnie ocenili sędziowie. Raport z projektu przedstawiony zostanie na rozpoczynającej się właśnie konferencji pt. "W poszukiwaniu optymalnego modelu uzasadnienia orzeczenia sądu", zorganizowanej właśnie przez KSSiP.
Czytaj: Wniosek o uzasadnienie do sądu, ale nie do drugiej strony - sądy zwracają pisma>>
Trochę zmian i ... 60 proc. krócej
Wyniki zostaną zaprezentowane pierwszego dnia konferencji. Samo modelowe uzasadnienie różni się od tradycyjnego tym, że ma bardzo ograniczoną (kilkuzdaniową) część historyczną, jest pisane przy użyciu punktorów dzielących odrębne strukturalnie części
uzasadnienia oraz jest napisane komunikatywnie (brak używania niezrozumiałych powszechnie, niekiedy archaicznych sformułowań, brak zdań wielokrotnie złożonych, używanie odesłań do literatury i orzecznictwa jedynie w niezbędnym zakresie). Przygotowane na jego podstawie uzasadnienia - jak zapewniają autorzy badania - były o około 60 proc. krótsze niż uzasadnienia w wersji pierwotnej.
Przykładowo, jeśli wersja pierwotna uzasadnienia cywilnego liczyła 31 284 to wersja ostateczna 11 887 znaków. Wersja pierwotna uzasadnienia - liczyła 30 686 znaków, zaś ostateczna 11 667. W czasie trwania projektu zmienił się jednak w istotny dla niego sposób stan prawny. Począwszy od 5 grudnia 2019 r. zaczęły obowiązywać uzasadnienia w postępowaniu karnym na urzędowych formularzach. Choć nie wszyscy sędziowie z nich korzystają, a część pełnomocników nadal wnioskuje o sporządzanie uzasadnień w tradycyjnej formie, wskazując na prawo klienta do obrony.
Samo modelowe uzasadnienie zostało przyjęte przez sędziów - biorących w zorganizowanych badaniach - dobrze. W ocenie większości
badanych zaletą modelowego uzasadnienia niewątpliwie jest: a) „poprawność językowa”, b) „poprawność edycji tekstu”, c) „przejrzystość. Uważają też, że proponowany wzorzec uzasadnienia mógłby być powszechnie stosowany w sądach.
Czytaj w LEX: Postępowanie rozpoznawcze oraz odwoławcze po reformie kpc w praktyce >
- Po pierwsze w uzasadnieniach istotna jest zwięzłość, a po drugie ich komunikatywność czyli poziom zrozumienia dla przeciętnego odbiorcy. Obowiązek sporządzania uzasadnień w sposób zwięzły wynika zresztą z obecnego brzmienia przepisów procesowych - art. 327 [1] par. 2 k.p.c i 424 par. 1 k.p.k. Postulujemy więc pozbawienie uzasadnień tzw. części historycznej (sprawozdawczej). Bardzo często w praktyce sądowej, uzasadnienie zaczyna się od zreferowania wszystkiego tego co miało miejsce w sprawie od wniesienia pozwu, czy aktu oskarżenia. Zbadaliśmy objętość uzasadnień i okazało się, że średnio przeszło 15 proc. takiego uzasadnienia w sądzie rejonowym i ponad 50 w sądzie odwoławczym (okręgowym) można by pominąć, bo chodzi o powtórzenie tego co już znajduje się w aktach sprawy. To spowodowałoby, że strony miałyby mniej do czytania, a sędziowie mniej do pisania - mówi Prawo.pl sędzia Paweł Zdanikowski, kierownik Działu Badań i Analiz Krajowej Szkoły Sądownictwa i Prokuratury.
Zobacz procedurę w LEX: Uzasadnienie wyroku >
Nie tylko długość, przejrzystość ma duże znaczenie
Autorzy badania postulują też by uzasadnienia były bardziej przejrzyste. Mają temu służyć punktory - które oddzielają poszczególne części uzasadnienia (stan faktyczny, ocena dowodów, koszty, itd.). - Zastosowanie choćby tych dwóch wskazówek spowodowałoby, że uzasadnienia będą nie tylko krótsze, ale i bardziej zrozumiałe dla ludzi - mówi sędzia Zdanikowski.
Czytaj w LEX: Uzasadnianie orzeczeń po nowelizacji kpc - zagadnienia praktyczne >
Potwierdzają to zresztą pełnomocnicy, wskazując że zmiany w przepisach większych zmian w uzasadnieniach nie spowodowały. - Jeśli chodzi o uzasadnienia pisemne - mogę się wypowiadać przede wszystkim o sprawach cywilnych - nie widzę tu żadnej zmiany. Orzeczenia, z których uzasadnieniami się zapoznaję, mają tę samą formułę, którą miały zawsze - bardzo długi wstęp, bardzo rozwlekłe rozwinięcie i najkrótsze zakończenie, czyli to co ma największe znaczenie dla strony. Najgorsze jest to, że uzasadnienie i tak zwykle nastręcza klientom wątpliwości w jaki sposób sąd dochodzi do wniosków wydając orzeczenie w sprawie. Uzasadnienie ma być zrozumiałe, a nie długie. Wolałabym, aby było krótsze, ale napisane w sposób, który nie postawia stronie wątpliwości co sąd miał na myśli i dlaczego strona przegrała albo wygrała - mówi adwokat Joanna Parafianowicz.
Dodaje, że taki skutek można by osiągnąć większą precyzją i skupieniem się na wskazaniu sposobu myślenia sądu a nie przytaczaniu toku postępowania, bo on wynika wprost z akt. - Nie widzę poprawy ani pogorszenia – po prostu jest tak, jak było - wskazuje.
Czytaj: Formularze uzasadnień jak sudoku dla sędziów - problemy aż do kasacji>>
Problem wszystkich prawników
Jest zdaniem rozwlekłość i brak umiejętności precyzyjnego, zwięzłego formułowania myśli, nie jest problemem tylko sędziów, ale w ogóle prawników. - Spotykam się z tym zarówno w uzasadnieniach jak i w treści pism procesowych składanych do sądu. Czasami myślę, że pisma adwokatów i radców są pisane na zasadzie im dłużej piszą tym wykażą przed klientem, że poświęcili sprawie więcej czasu, a co za tym idzie – wyższe będzie należne honorarium. W większości takie rozwlekłe pisma można by zamknąć w trzech, czterech stronach i dać sądowi i drugiej stronie możliwość skupienia się na treści w miejsce morza słów - wskazuje mecenas Prafianowicz.
Zobacz w LEX: Sporządzanie uzasadnień sądowych wedle zmian KPC - nagranie ze szkolenia >
I dodaje, że ewentualne szkolenia powinny więc dotyczyć wszystkich prawników, na wszystkich aplikacjach i rozpocząć się już na etapie studiów. - Stereotypowo funkcjonuje takie przekonanie, że jeśli ktoś jest wygadany, to sprawdzi się w którymś z zawodów prawniczych. Im jednak dłużej wykonuję ten zawód tym bardziej się przekonuję, że nie chodzi w nim o to, żeby się nagadać czy rozpisać tylko o to by wyrażony przez nas pogląd był precyzyjny, Tego mi brakuje zarówno w orzeczeniach jak i w pismach procesowych - dodaje.
Formularze uzasadnień? Temat rzeka
Z kolei formularze w sprawach karnych, mimo że od ich wprowadzenia minęło już prawie dwa lata, nadal budzą spore emocje. - Jeśli chodzi o formularze uzasadnień w sprawach karnych opinie sędziów są podzielone i trudno o jednoznacznie pozytywną lub jednoznacznie negatywną ich ocenę. Przeprowadzone badania wskazują, że w opinii około połowy ankietowanych formularze są dobrym rozwiązaniem, ale w sprawach prostych. A za takie uważa się sprawy, w których występuje jeden oskarżony, któremu zarzucono jedno, może dwa przestępstwa. Natomiast w sprawach złożonych, wielowątkowych większość badanych uważa, że formularze się nie sprawdziły - wskazuje sędzia Zdanikowski.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Obowiązek uzasadnienia niezastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary >
Anna Kątnik-Mania, wiceprezes Stowarzyszenia Adwokackiego Defensor Iuris, mówi wprost, że w takich przypadkach wnosi o pominięcie nowych przepisów wprowadzonych do Kodeksu postępowania karnego oraz przepisów z rozporządzenia i dokonanie przez sąd tzw. rozproszonej kontroli konstytucyjności. - Powołuje się na orzeczenie SN i poszczególne rozstrzygnięcia wydawane przez sądy powszechne. W praktyce spotkałam się z uwzględnieniem takiego wniosku, jak i pozostaniem przy formularzu. W mojej ocenie formularze w sprawach karnych oddalają obywateli od sądów. Problem nie tkwi w tym, że nie można złożyć apelacji, ponieważ technicznie nie ma ku temu przeszkód. Trzeba jednak zadać sobie pytanie, jaka to będzie apelacja, skoro argumentacja zawarta w uzasadnieniu orzeczenia sądu sprowadza się do wypełnienia formularza - mówi.
Czytaj w LEX: Uzasadnienie wyroku sądu I instancji >
Trudno jest postawić zarzuty, jeżeli nie ma zachowanego ciągu logicznego. - To trochę tak, jakbyśmy mieli do czynienia z wycinanką, wyrwanymi myślami z kontekstu. Trudno wtedy nadążyć za tokiem rozumowania składu orzekającego i trudno zredagować apelację. Trzeba zaś pamiętać, że dopiero na etapie ogłoszenia wyroku, a następnie w oparciu o lekturę uzasadnienia dowiadujemy się, co sąd myśli na temat danej sprawy - wskazuje.
W podobnym tonie wypowiada się zresztą sędzia Jakub Kościerzyński z Sądu Rejonowego w Bydgoszczy. - W mojej ocenie formularze uzasadnień wyroków w sprawach karnych powodują, że mamy do czynienia z naruszeniem prawa do rzetelnego procesu. Sama konstrukcja formularzy to powoduje. Chodzi o pewien standard konwencyjny, ale i konstytucyjny, czyli art. 45 ust. 1 Konstytucji. Elementem prawa do rzetelnego procesu jest również możliwość wywiedzenia skutecznego środka odwoławczego. Żeby się odwołać trzeba poznać motywy jakie kierowały sądem, który takie rozstrzygnięcie wydał. W orzecznictwie ETPCz wielokrotnie było wskazywane, że jakość uzasadnienia orzeczenia jest oceniana przez pryzmat tego, czy to orzeczenie pozwalało stronie na zrealizowanie prawa dostępu do ośrodka odwoławczego. Krótko mówiąc, czy analizując uzasadnienie taka strona jest w stanie dowiedzieć się z niego dlaczego zapadł taki, a nie inny wyrok, dlaczego nie uznano dowodów, które strona przedłożyła, dlaczego oceniono je jako niewiarygodne - wskazuje.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
