Pytanie prawne o termin złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku postawił Sądowi Najwyższemu Sąd Rejonowy w Płocku 13 maja 2021 r..
Sąd zauważył, że problematyka skuteczności wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku, który jeszcze nie został ogłoszony, była już wielokrotnie przedmiotem analizy Sądu Najwyższego.
Czytaj: Wniosek o uzasadnienie do sądu, ale nie do drugiej strony - sądy zwracają pisma>>
Dwie grupy orzeczeń
Dotychczasowe orzecznictwo, w zależności od analizowanych stanów faktycznych, można podzielić na dwie grupy.
- Do pierwszej należy zaliczyć te orzeczenia, które dotykały problematyki złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku przed dniem jego ogłoszenia, z wyprzedzeniem minimum jednodniowym, lub całkowicie abstrakcyjnie, w oderwaniu od daty publikacji orzeczenia.
-
Druga grupa obejmowała sytuacje, w których wniosek został złożony w dniu ogłoszenia wyroku, ale przed ogłoszeniem jego sentencji.
W ocenie Sądu Rejonowego, pomimo ugruntowania się linii orzeczniczej wymagającej istnienia wyroku w chwili składania wniosku o jego uzasadnienie, zagadnienie to wymaga ponownej analizy ze względu na konieczność uwzględnienia wykładni art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności i w związku ze zmianą stanu prawnego w zakresie zasad wnoszenia apelacji.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Sporządzenie uzasadnienia wyroku z urzędu a połączenie kilku spraw do wspólnego rozpoznania >
Wniosek na godzinę przed ogłoszeniem wyroku
Sąd pytający powołał się na wyrok z 13 grudnia 2018 r., nr 21497/14, Witkowski przeciwko Polsce, Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.
Oskarżony złożył wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku na godzinę przed jego ogłoszeniem. Sąd wniosek odrzucił i stwierdził, że sąd polski zastosował zbyt restrykcyjną wykładnię przepisów krajowych i naruszył prawo oskarżonego do sądu.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Otwarcie terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia orzeczenia >
Sąd Rejonowy zwrócił uwagę, że wyrok w tej sprawie zapadł na tle wykładni kodeksu postępowania karnego, a nie cywilnego jednak przewidziane w art. 6 ust. 1 Konwencji prawo do rzetelnego procesu dotyczy zarówno spraw karnych, jak i cywilnych.
Zobacz procedurę w LEX: Uzasadnianie i doręczanie postanowień sądu pierwszej instancji co do istoty sprawy albo innych postanowień kończących postępowanie nieprocesowe >
Zdaniem Sądu Rejonowego, argumenty, które doprowadziły Trybunał Praw Człowieka do konkluzji o naruszeniu Konwencji muszą zostać uwzględnione przez sądy krajowe orzekające w podobnych stanach faktycznych, nawet jeśli powstają one na tle sporów o innym charakterze niż badany przez Trybunał.
Ich trafność musi jednak zostać oceniona przy uwzględnieniu specyfiki danego trybu postępowania i przyjętych krajowych regulacji.
Skutek: niemożność złożenia apelacji
Sąd drugiej instancji uznał, że pomimo szerszego ukształtowania przesłanek odrzucenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia w kodeksie postępowania cywilnego Trybunał Praw Człowieka zaakcentował, iż restrykcyjna wykładnia przepisów prawa procesowego pozbawiła skarżącego możliwości wniesienia apelacji.
Zobacz procedurę w LEX: Sporządzanie uzasadnienia wyroku na wniosek strony (zawarty w piśmie procesowym) >
W tym aspekcie nie powinno ujść uwagi, że ustawą z 4 lipca 2019 r. nowelizującą kpc uchylono art. 369 § 2 k.p.c., co spowodowało likwidację dualizmu w odniesieniu do trybu wniesienia apelacji.
Zobacz procedurę w LEX: Sporządzenie uzasadnienia orzeczenia sądu odwoławczego na wniosek >
Nie ma apelacji bez uzasadnienia
W nowym stanie prawnym, po raz pierwszy od czasu wejścia w życie kodeksu postępowania cywilnego, wprowadzono zasadę, że złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku jest konieczną przesłanką wniesienia środka zaskarżenia. Niewątpliwie Konwencja, jak również jej protokoły nie zobowiązują państw-stron do przyznania jednostkom prawa do wnoszenia środków odwoławczych w sprawach cywilnych.
Czytaj omówienie w LEX: Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku to konieczny element procedury przy wnoszeniu apelacji >
Taki obowiązek wynika jedynie z art. 2 protokołu nr 7 do Konwencji w odniesieniu do spraw karnych. Trybunał Praw Człowieka niezmiennie jednak wskazuje, że pomimo, iż Konwencja nie zobowiązuje państw do tworzenia sądów apelacyjnych lub kasacyjnych, ale jeśli takie sądy istnieją, należy przestrzegać gwarancji określonych w art. 6, np. w zakresie, w jakim gwarantuje stronom sporu skuteczne prawo dostępu do sądów w celu ustalenia ich „praw i obowiązków o charakterze cywilnym”.
W kontekście przytoczonego wyroku Trybunału Praw Człowieka Sąd Rejonowy wskazał, że należy ponownie rozważyć, czy dotychczasowa linia orzecznicza powinna w całości zachować swoją aktualność.
Zobacz procedurę w LEX: Pisma procesowe po zamknięciu rozprawy, a przed publikacją orzeczenia >
Sąd Rejonowy skłonił się ku uznaniu, że wykładnia art. 328 § 4 k.p.c. powinna prowadzić do rezultatu, iż odrzucenie wniosku o doręczenie wyroku z uzasadnieniem z powodu jego niedopuszczalności nie obejmuje złożenia takiego wniosku w dniu ogłoszenia wyroku, ale przed godziną jego publikacji.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Skutki procesowe niewłaściwego sformułowania wniosku o sporządzenie i doręczenie stronie orzeczenia wraz z uzasadnieniem >
Strona nie musi wysłuchać wyroku
Europejski Trybunał Praw Człowieka uznał, że z punktu widzenia prawa do sprawiedliwego procesu istnienie orzeczenia w obrocie prawnym ma znaczenie drugorzędne, a pierwszeństwo należy przyznać zasadzie efektywnej realizacji prawa do sądu.
Sąd Rejonowy podkreślił przy tym, że obecność na ogłoszeniu wyroku cywilnego nie jest obowiązkowa i żaden przepis nie uzależnia dopuszczalności złożenia wniosku o uzasadnienie wyroku od interesu prawnego w jego zaskarżeniu. Uzasadnienia wyroku można zatem żądać zawsze, niezależnie od tego, czy wyrok jest korzystny dla strony czy nie. Strona nie musi więc wysłuchać wyroku lub choćby mieć teoretyczną możliwość zapoznania się z jego treścią, aby wyrazić wolę poznania motywów rozstrzygnięcia.
Zobacz linię orzeczniczą w LEX: Skutki procesowe zgłoszenia wniosku o uzasadnienie wyroku przed jego ogłoszeniem >
Złożenie wniosku z wyprzedzeniem
Sąd Rejonowy zauważył, że dotychczasowa wykładnia prowadzi także do odrzucania wniosków w sytuacjach, w których strona nadała wniosek o sporządzenie uzasadnienia według swojego przekonania po jego ogłoszeniu, a ogłoszenie wyroku przedłużyło się, albo gdy nadano wniosek w trakcie trwania zwykle kilkunastominutowego posiedzenia, na którym ogłoszono wyrok.
Ramy czasowe wnoszenia środków odwoławczych mają służyć zapewnieniu sprawności postępowania i pewności prawa. Złożenie wniosku z niewielkim czasowym wyprzedzeniem, tj. w granicach daty kalendarzowej ogłoszenia wyroku, a nie „na zapas” stanowi raczej wyraz dbałości o swoje interesy procesowe i zapobiegliwości, a nie świadczy o nadużyciu instytucji procesowej.
Czytaj omówienie w LEX: Wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku złożony 20 minut przed jego ogłoszeniem jest bezskuteczny >
W ocenie Sądu przedstawiającego zagadnienie, wskazane argumenty uzasadniają konieczność dokonania ponownej oceny, czy dotychczasowa linia orzecznicza w odniesieniu do wniosków o doręczenie wyroku z uzasadnieniem złożonych w dniu jego ogłoszenia, ale przed godziną publikacji, zachowuje aktualność.
Termin ogłoszenie uchwały SN nie został jeszcze wyznaczony.
Sygnatura akt II CZP 38/21
