Widoczne już są korzyści z analizy danych elektronicznych i to zarówno po stronie podatnika, jak i organów podatkowych. Przykładowo, dostęp do elektronicznych i ustrukturyzowanych danych pozwala podatnikowi na identyfikowanie transakcji z potencjalnymi nieuczciwymi kontrahentami czy na analizę nieefektywności i ryzyk podatkowych. Z kolei organy podatkowe mają coraz lepszą wykrywalność błędów i ściągalność należności oraz wyższą skuteczność kontroli.
Kontrole podatkowe - jakie narzędzia cyfrowe wykorzystywane są już teraz?
Organy podatkowe już obecnie mają dostęp do szerokiej bazy narzędzi, za pomocą których, poprzez gromadzone i odpowiednio przetwarzane dane podatników w ustrukturyzowanej formie, weryfikują poprawność rozliczeń podatników. Taką analizę przeprowadzają, m.in. za pomocą plików JPK VDEK, białej listy podatników VAT, STIR czy e-sprawozdań finansowych. Już bowiem od kilku lat dane z ksiąg podatkowych oraz z dokumentów księgowych przekazywane są w formie JPK, a od 1 października 2020 r. - JPK VDEK ułatwiając tym samym organom podatkowym analitykę i typowanie do kontroli podatników. Z kolei dzięki wdrożeniu w 2018 roku narzędzia kontrolująco-analitycznego STIR można skutecznie zwalczać wykorzystywanie sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. Bieżący dostęp administracji skarbowej do danych z dokumentów sprzedaży dzięki kasom online i e-fakturom ma natomiast pomóc w ograniczeniu uszczupleń w VAT.
Zobacz również:
Skarbówka kończy epidemię i wznawia kontrole >>
Liczba kontroli podatkowych spada, ale także ich skuteczność >>
STIR pomocny w postępowaniach podatkowych
Dzięki narzędziu kontrolująco-analitycznemu STIR, które całościowo analizuje dane przekazywane przez banki i SKOK-i, jak również informacje pobrane z CEIDG, KRS, JPK można skutecznie przeciwdziałać wykorzystywaniu sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych. Jak wynika z analizy CRIDO na podstawie danych MF i KAS sukcesywnie rośnie liczba transakcji zaraportowanych do systemu, jak również liczba podmiotów sklasyfikowanych do grupy podwyższonego ryzyka wykorzystywania sektora finansowego do wyłudzeń skarbowych.
Dzięki danym z systemu STIR w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2020 roku Szef KAS zablokował 159 podmiotów kwalifikowanych na łączną kwotę 88,7 mln zł szacując uszczuplenie podatku na 587,7 mln zł. W analogicznym okresie naczelnicy urzędów celno-skarbowych zablokowali odpowiednio 37 podmiotów kwalifikowanych na łączną kwotę 7,5 mln szacując uszczuplenia na 73,2 mln zł.
Czytaj też: System Teleinformatyczny Izby Rozliczeniowej - najważniejsze aspekty nowej regulacji >
Postępowanie dowodowe w postępowaniu podatkowym – czy świadkowie i dowód z oględzin będą jeszcze potrzebni w przyszłości?
Narzędzia służące do typowania do kontroli oraz wyniki ich prac wykorzystywane są też w postępowaniu dowodowym. Ponadto, zaawansowaną analizę danych umożliwia wspólna jednolita cyfrowa platforma pozwalająca na konsolidację wielu źródeł danych o odmiennych strukturach logicznych – Fundament Danych. Gromadzi on w jednym miejscu informacje pozyskane m.in. z JPK VDEK, e-faktur, CEIDG, KRS, STIR. Umożliwia to bezpośrednie zestawianie i porównywanie danych podatników na szczeblu ogólnopolskim. Ponadto, już dzisiaj polskie organy podatkowe mogą wysyłać automatycznie wygenerowane pisma opatrzone kwalifikowaną pieczęcią elektroniczną organów, które nie muszą być podpisane przez urzędnika.
- STIR łącząc ustrukturyzowane dane z różnych źródeł ewidentnie pomaga organom skarbowym namierzyć podejrzane transakcje i wykrywać nadużycia skarbowe. I to w sposób mocno zautomatyzowany. Patrząc na przyszłość postępowania dowodowego oraz możliwości bazodanowe i analityczne Fundamentu Danych rodzi się pytanie, na ile wysoki poziom informacji posiadanych przez organy już na etapie typowania do kontroli przyczyni się do ograniczenia postępowania dowodowego i przykładowo eliminacji konieczności przeprowadzania dowodu z oględzin (np. w miejscu prowadzenia działalności) czy konieczności przesłuchiwania świadków – komentuje Adrian Stępień, starszy menadżer w CRIDO.
ODR-y, czyli postępowania sądowe online
W obszarze postępowań sądowych widoczny jest wzrost znaczenia systemów ODR (Online Dispute Resolution). ODR-y stosowane są już w wielu krajach, jak choćby w Chinach (West Lake Court w Hangzhou czy sądy internetowe w Pekinie i Kantonie), w Singapurze (system online wspierający e-negocjacje między stronami w trybunałach ds. drobnych roszczeń oraz „symulator wyników”), USA (system Matterhorn, sąd online w Utah), w Estonii (system e-File, zaawansowany system rejestracji spraw, system e-Law) czy w Wielkiej Brytanii (Single Justice Service, system odwołań online do trybunału podatkowego).
Za przejawy ODR-ów w Polsce można uznać choćby EPU (Elektroniczne Postępowanie Upominawcze) oraz w mniejszym stopniu eKRS (elektroniczny Krajowy Rejestr Sądowy), EKW (Elektroniczne Księgi Wieczyste), PASSA (Portal Akt Sądowych Sądów Administracyjnych) oraz systemy do komunikacji z sądami i organami administracyjnymi, takie jak ePUAP (Elektroniczna Platforma Usług Administracji Publicznej) czy Portal Informacyjny Sądów Powszechnych.
Z pewnością na cyfryzację postępowań sądowych, w tym w Polsce, duży wpływ wywarła pandemia COVID-19. Obok rozpraw online, upowszechnienia komunikacji e-mailowej z sekretariatami sądów czy upowszechnienia podpisu elektronicznego, w sądach zaczęto stosować również komunikację za pośrednictwem czatbotów. Czat umożliwiający komunikację z pracownikami Biura Obsługi Interesantów w okresie pandemii jako pierwszy wdrożył Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi (zob. Raport Fundacji Court Watch Polska, Sądy dostępne przez Internet. Szanse i zagrożenia, Toruń 2020). Kolejny przełom w komunikacji z sądami i organami administracji stanowić będzie system e-Doręczenia. Jego wdrożenie ma się rozpocząć w lipcu 2022 od organów administracji rządowej, organów podatkowych, NFZ, ZUS, KRUS i organów kontroli. Docelowo e-Doręczenia będą wykorzystywane w każdym postępowaniu administracyjnym, podatkowym i sądowym.
Postępowania egzekucyjne – technologie przyszłości
Przyszłość postępowań egzekucyjnych to prawdopodobnie ograniczenie zajmowania mienia na rzecz egzekucji rachunków bankowych, automatyczne zajmowanie elektronicznych „kluczy” do pojazdów czy egzekucja środków przechowywanych w formie kryptowalut. Natomiast obecnie w Polsce prowadzone są prace związane z zastąpieniem w połowie 20223 r. działającego obecnie systemu EGAPOLTAX nowym, bardziej zautomatyzowanym systemem SZOPEN (System Zarządzania Obsługą Postępowań Egzekucyjnych Należności). Nowe rozwiązanie ma między innymi obsługiwać poszukiwania majątku zobowiązanego poprzez automatyzację zapytań kierowanych do wewnętrznych i zewnętrznych baz danych, automatyzację zajęć rachunków bankowych, pełną automatyzację rozliczeń i generalnie w większym zakresie wykorzystywać STIR i JPK (zob. Informacja o wynikach kontroli NIK, Egzekwowanie zaległości podatkowych, nr ewid. 19/2021/P/20/010/KBF).
- Jak jednak uczy przykład australijskiego systemu Robodebt należy być ostrożnym z szerokim stosowaniem zautomatyzowanych procesów w postępowaniach egzekucyjnych. W tym przypadku bowiem zastosowanie automatycznego „data matching” w celu weryfikacji dochodów osób korzystających ze środków publicznych zakończyło się spektakularną porażką. System wygenerował blisko 470 tys. błędnych wezwań do zapłaty, co skutkowało licznymi skargami obywateli do Commonwealth Ombudsman, dochodzeniem australijskiej komisji senackiej i finalnie decyzją o rozpoczęciu zwrotu pieniędzy obywatelom zaplanowanego na maj 2022 – zwraca uwagę Adrian Stępień.
Sztuczna inteligencja w postępowaniach sądowych
Zastosowanie sztucznej inteligencji w postępowaniach sądowych wydaje się być jeszcze na początku drogi. Istnieje bowiem wiele obszarów wysokiego ryzyka w odniesieniu do postępowań, którymi należałoby odpowiednio zarządzić. Są wśród nich m.in. identyfikacja i kategoryzacja biometryczna osób fizycznych, zarządzanie infrastrukturą krytyczną i jej eksploatacja, kształcenie i szkolenie zawodowe, ściganie przestępstw, zarządzanie migracją, azylem i kontrolą graniczną czy sprawowanie wymiaru sprawiedliwości i procesy demokratyczne. Stawia to duże wyzwania przed systemami AI i obsługującymi je zespołami.
Systemy z obszarów wysokiego ryzyka wykorzystujące AI stosowane w postępowaniach musiałyby spełnić szereg wymogów począwszy od zapewnienia wysokiej jakości zbiorów danych czy odpowiedniej przejrzystości informacji dla użytkownika. Od strony organizacyjnej należałoby wdrożyć i utrzymać system zarządzania ryzykiem, sporządzania i aktualizowania dokumentacji technicznej czy podejmowania działań w celach zwiększenia cyberbezpieczeństwa. Niezbędny byłby też nadzór nad systemem ze strony człowieka. To wszystko oznacza ogromne nakłady finansowe i organizacyjne oraz odpowiednio wykształcone kadry, co raczej nie spowoduje powszechnego stosowania AI w procesach podatkowych i sądowych w najbliższej przyszłości. Równocześnie należy założyć, że prace nad dalszą automatyzacją i digitalizacją procesów sądowych i podatkowych będą trwały, w tym z wykorzystaniem AI. A przyszli doradcy podatkowi i prawnicy będą musieli podchodzić do zawodu interdyscyplinarnie i rozumieć, w jaki sposób technologia może pomóc w osiąganiu celów klienta – konkluduje Adrian Stępień.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
