Wiesława Moczydłowska: Zmiany form prawnych, darowizny biznesowe mają też często miejsce między najbliższymi członkami rodziny. Co w sytuacji, gdy spółka cywilna małżonka z osobą trzecią zostaje przekształcona w spółkę jawną i podjęto decyzję o przeniesieniu z małżonka na żonę ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki jawnej i następuje to pod tytułem darmym? Co takie przeniesienie oznacza?
Karolina Kubista: Nawet jeśli pomiędzy małżonkami istnieje ustawowa wspólność majątkowa małżeńska nie oznacza, że po stronie żony nie nastąpi przysporzenie majątkowe w związku z otrzymaniem ogółu praw i obowiązków spółki jawnej.
Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Umowa jest czynnością prawną zawierającą co najmniej dwa zgodne oświadczenia woli zmierzające do powstania, zmiany lub ustania stosunku prawnego. Uczestnicy obrotu mają wybór pomiędzy ustawowo określonymi wzorcami umów: umowami nazwanymi oraz stosunkami, których postanowienia nie mieszczą się w takich wzorcach - tzw. umowy nienazwane.
Czytaj też: Koralewski Michał, Przeniesienie ogółu praw i obowiązków w spółce >
Kwestię przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika reguluje art. 10 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (ksh). W myśl tego artykułu, ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej może być przeniesiony na inną osobę tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi. Dodatkowo warunkiem przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej jest uzyskanie pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników, chyba że umowa spółki stanowi inaczej. Należy pamiętać, że przepis ten ma charakter dyspozytywny, a zatem strony mogą w umowie spółki jawnej zrezygnować z obowiązku wyrażenia zgody przez pozostałych wspólników.
W przypadku przeniesienia ogółu praw i obowiązków wspólnika na inną osobę, za zobowiązania występującego wspólnika związane z uczestnictwem w spółce osobowej i zobowiązania tej spółki osobowej odpowiadają solidarnie występujący wspólnik oraz wspólnik przystępujący do spółki.
Oczywiście odpowiedzialność zarówno występującego ze spółki wspólnika, jak i wspólnika przystępującego do spółki ma charakter subsydiarny co oznacza, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucje z majątku wspólnika dopiero, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Art. 10 ksh razem z odpowiednimi zapisami umowy spółki stanowi więc niezbędne minimum prawne umożliwiające zbycie ogółu praw i obowiązków wspólnika.
Przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej, o którym mowa w art. 10 ksh może zostać przeprowadzone na podstawie dowolnej umowy (umowy nazwanej, np. umowy sprzedaży, umowy darowizny lub umowy nienazwanej), gdyż przepisy ksh nie określają rodzaju umowy w oparciu, o którą powinno dojść do przeniesienia członkostwa.
Czy takie przeniesienie ogółu praw i obowiązków tytułem darmym traktowane jest jako darowizna?
Darowizna należy do czynności, których celem jest dokonanie aktu przysporzenia majątkowego osobie obdarowanej i zobowiązanie darczyńcy musi być zamierzone jako nieodpłatne. Istotą darowizny jest więc brak po drugiej stronie ekwiwalentu w postaci świadczenia wzajemnego.
Skoro zatem przeniesienie ogółu praw i obowiązków spółki jawnej nastąpiło pod tytułem darmym, to doszło do zawarcia przez małżonków umowy darowizny, o której mowa w art. 888 par. 1 Kodeksu cywilnego.
Jak już wspomniałam, to, że pomiędzy małżonkami istnieje ustawowa wspólność majątkowa małżeńska nie oznacza, że po stronie żony nie nastąpi przysporzenie majątkowe w związku z otrzymaniem ogółu praw i obowiązków spółki jawnej.
Powyższy wniosek wynika z art. 33 pkt 3 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, zgodnie z którym, do majątku osobistego każdego z małżonków należą prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej. Pod pojęciem praw majątkowych wynikających ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom należy rozumieć w przypadku spółki cywilnej prawa wchodzące w jej skład, ale także roszczenie o zwrot wkładu w przypadku wystąpienia wspólnika ze spółki i wierzytelność z tytułu udziału po rozwiązaniu spółki. W konsekwencji do majątku osobistego małżonka będą również należały wszystkie prawa majątkowe nabyte po rozwiązaniu, likwidacji czy przekształceniu spółki cywilnej.
Jeżeli przedmioty majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom stanowią majątek osobisty małżonka, to również udział w majątku powstały na skutek rozwiązania spółki cywilnej stanowi majątek osobisty małżonka, podobnie jak zwracane wkłady czy nadwyżka wspólnego majątku wypłacana wspólnikom stosownie do udziału w zyskach spółki. W omawianej sytuacji zastosowanie bowiem znajdzie art. 33 pkt. 10 kro, zgodnie z którym do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Zobacz również: Sądy administracyjne podważają coraz więcej decyzji podatkowych >>
Okoliczność, że wkłady wniesione przez małżonka do spółki cywilnej zostały pokryte z majątku wspólnego, nie zmienia oceny, że dokonane przez małżonka przesunięcie majątkowe spowodowało, że przysługujące mu prawa wspólnika spółki cywilnej uzyskane w zamian za wniesienie wkładów weszły w skład jego majątku osobistego.
Przysługujące małżonkowi – wspólnikowi spółki cywilnej prawa związane z wniesionymi przez niego wkładami do spółki cywilnej z majątku wspólnego małżonków, wchodzą zatem w skład jego majątku osobistego. Przeniesienie więc prawa własności poszczególnych składników wchodzących w skład majątku wspólników spółki cywilnej na ich rzecz lub jednego ze wspólników następuje do majątku osobistego każdego z nich lub tego, na rzecz którego nastąpiło przysporzenie.
Podobnie przyjął Sąd Najwyższy w postanowieniu z 15 stycznia 2021 r., sygn. akt IV CSKP 4/21 wskazując, że jeżeli w chwili rozwiązania spółki udział we wspólności (współwłasności) łącznej (art. 863 k.c.) należał do majątku odrębnego, a później osobistego uczestnika (art. 33 k.r.o.), to również udział we współwłasności w częściach ułamkowych należy do tego majątku.
Tak samo będzie w sytuacji, gdy spółka cywilna zostanie przekształcona w spółkę jawną. Udziały w spółce jawnej zostaną bowiem nabyte w zamian za składniki majątku osobistego (za prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej, jaka istniała w spółce cywilnej).
Tym samym, po przekształceniu spółki cywilnej w jawną – prawa majątkowe związane ze spółką jawną wchodzą do majątku odrębnego wspólnika spółki jawnej, mimo że przed założeniem spółki cywilnej, wkłady do niej wniesione pochodziły z majątku wspólnego małżonków. Nie pozbawia to oczywiście roszczenia małżonka o zwrot nakładów i wydatków poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty małżonka będącego wspólnikiem spółki cywilnej, a następnie jawnej.
Czy przekazanie ogółu praw i obowiązków będzie podlegało podatkowi od spadków i darowizn?
Katalog czynności podlegających opodatkowaniu określony w art. 1 ust. 1 i 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn jest katalogiem zamkniętym. Jedynie wymienione w nim tytuły nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych podlegają opodatkowaniu tym podatkiem.
Jeżeli zatem przeniesienie ogółu praw i obowiązków wspólnika spółki jawnej nastąpiło pod tytułem darmym na rzecz żony to skutkuje ono przysporzeniem majątkowym po stronie żony, rodzącym obowiązek podatkowy w podatku od spadków i darowizn. Nastąpiło bowiem przeniesienie prawa własności składników majątkowych z majątku osobistego męża – wspólnika spółki jawnej i przeniesienie do majątku osobistego żony.
Będzie to zatem skutkować powstaniem obowiązku podatkowego w tym podatku na zasadach przewidzianych dla osób zaliczonych do I grupy podatkowej. Nabycie to może korzystać ze zwolnienia na podstawie art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn, jeżeli zostaną spełnione łącznie warunki wymienione w art. 4 ust. 4 i art. 4a tej ustawy. Takie stanowisko potwierdzają organy skarbowe, np. w interpretacji z dnia 15 lutego br. (0111-KDIB2-3.4015.215.2021.1.ASZ).
Czy w omawianej sytuacji rozważać należy opodatkowanie podatkiem od czynności cywilnoprawnych?
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (pcc), podatkowi temu podlegają umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy. W przypadku, gdy umowa darowizny, nie wiąże się z przejęciem przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań osoby darującej, to taka umowa darowizny nie podlega pcc.
Przeniesienie przez małżonka na żonę ogółu praw i obowiązków pod tytułem darmym nie powoduje przejęcia przez żonę długów, ciężarów i zobowiązań darczyńcy. Żona nie przejmuje bowiem ani do odpowiedzialności osobistej ani do odpowiedzialności rzeczowej zobowiązań spółki jawnej, tylko wstępuje jedynie w sytuację prawną poprzedniego wspólnika (małżonka). Odpowiedzialność dotychczasowego i nowego wspólnika jest bowiem odpowiedzialnością solidarną i sybsydiarną, o czym stanowi art. 10 par. 3 Kodeksu spółek handlowych.
Zatem taka darowizna nie będzie rodziła konsekwencji na gruncie podatku od czynności cywilnoprawnych. Art. 10 par. 3 ustawy Ksh jednoznacznie wskazuje, że wspólnik ustępujący i wstępujący odpowiadają solidarnie za zobowiązania spółki. Potwierdzają to organy skarbowe, uznając, że tak opisana darowizna nie wyczerpuje dyspozycji art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. d) ustawy o pcc (interpretacja z 10 marca br., nr 0111-KDIB2-3.4014.448.2021.1.ASZ).
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
