W pierwszym artykule otwierającym nasz cykl poświęcony kontrolom w obszarze cen transferowych zwracaliśmy uwagę, że zapowiadane działania Prezydenta oraz Ministerstwa Finansów i Gospodarki będą skutkować narastającą presją na podatników – nie tylko w przypadku największych firm i korporacji, lecz także średnich i małych przedsiębiorstw. Od tego czasu na znaczeniu zyskały nowe instytucje: w Krakowie rozpoczęło działalność Centrum Kompetencyjne Krajowej Administracji Skarbowej (KAS) w Małopolskim Urzędzie Celno-Skarbowym, a w Ministerstwie Finansów powołano Zespół ds. Zwalczania Agresywnego Planowania Podatkowego. Zespół ten ma przygotować do końca października 2025 r. raport z propozycjami rozwiązań w zakresie przeciwdziałania agresywnemu planowaniu podatkowemu w CIT, który zostanie przedłożony Ministrowi Finansów. W dzisiejszym artykule zwrócimy uwagę, że obecny fiskus to nie jest już tylko „urzędnik prowadzący akta sprawy podatkowej” ale przede wszystkim analityk, który dzięki dostępowi do narzędzi i specjalistycznych baz danych już teraz jest w stanie precyzyjnie typować podatników do kontroli i kierować wezwania w toku przewidzianych prawem procedur.
Czytaj również inne artykuły z serii: Ceny transferowe w centrum politycznej gry
Nowa era kontroli w TP – analityka w służbie fiskusa
APA - jakie korzyści uzyska przedsiębiorca - opinia KPMG
Kontrola cen transferowych - jakie możliwości ma podatnik
Co nowego w cenach transferowych? Forum Cen Transferowych ujawnia kierunki zmian
Sankcje w cenach transferowych – czy podatników czeka podwójne uderzenie
Katalog narzędzi KAS – szeroki jak definicja dowodu
Na wstępie warto podkreślić, że kluczową regulacją procedury podatkowej w zakresie dowodów pozostaje art. 180 par. 1 ustawy z 29 sierpnia 1997 r. Ordynacji podatkowej zgodnie z którym „jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem”.
Znaczenie analiz i narzędzi prognostycznych dla działań organów skarbowych podkreśla także ustawa o Krajowej Administracji Skarbowej z 16 listopada 2016 r. (uKAS). Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 10 uKAS do zadań administracji skarbowej należy prowadzenie działalności analitycznej, prognostycznej i badawczej oraz analiza ryzyka. Ustawodawca nie zdecydował się jednak na zdefiniowanie tych pojęć. W praktyce oznacza to, że sposób realizacji wskazanych czynności zależy od charakteru i specyfiki działań poszczególnych organów.
Obowiązujące przepisy uKAS wprost wskazują, że tego rodzaju zadania spoczywają zarówno na Szefie KAS (art. 14 ust. 1 pkt 20 uKAS), Dyrektorach Izb Administracji Skarbowej (DIAS) (art. 25 ust. 1 pkt 10 uKAS) oraz Naczelnikach Urzędów Celno-Skarbowych (NUCS) (art. 33 ust. 1 pkt 14 uKAS). Z tego katalogu wyłączeni zostali jedynie naczelnicy urzędów skarbowych, których zadania koncentrują się przede wszystkim na wymiarze i poborze podatków, opłat oraz innych należności budżetowych, a także na zapewnianiu bieżącej obsługi i wsparcia podatników oraz płatników w prawidłowym wykonywaniu ich obowiązków podatkowych.
W uzasadnieniu projektu do uKAS podkreślono, że ratio legis prowadzenia działalności analitycznej przez organy administracji skarbowej polega na rozpoznawaniu i przeciwdziałaniu zjawiskom szkodliwym dla systemu podatkowego i celnego oraz na minimalizowaniu ryzyka niewypełniania obowiązków podatkowych (VIII kadencja, druk sejm. nr 826).
W obszarze działalności analitycznej na szczególną uwagę zasługują zadania NUCS, którzy – w ramach przeciwdziałania zagrożeniom dla systemu – mogą gromadzić dane i informacje, poddawać je analizie i syntezie oraz stosować metody prognostyczne. Kluczowym narzędziem w tym obszarze staje się analiza ryzyka, umożliwiająca identyfikację potencjalnych naruszeń prawa oraz ocenę prawdopodobieństwa ich wystąpienia.
Powyższe działania wpisują się w strategię KAS na lata 2025–2028, w której jako priorytety wskazano zwiększenie skuteczności i efektywności poboru należności podatkowych oraz wzmocnienie bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Analiza przepisów uKAS pokazuje, że administracja skarbowa już dziś dysponuje instrumentami prawnymi umożliwiającymi prowadzenie szeroko zakrojonej działalności analitycznej. Co więcej, zarządzanie ryzykiem staje się fundamentem egzekwowania przepisów podatkowych – również w obszarze cen transferowych.
W jaki sposób organy KAS typują podatników do kontroli?
Kluczową rolę w działaniach fiskusa odgrywa dostęp do rozbudowanych danych. KAS już dziś dysponuje odpowiednimi narzędziami pozwalającymi na kompleksowe „prześwietlenie” całej działalność podatnika. Jak wynika z odpowiedzi Ministerstwa Finansów uzyskanej przez KPMG w trybie dostępu do informacji publicznej (odpowiedź MF z 10 czerwca 2025 r. nr BMI1.0123.1802.2025) do wspomnianych narzędzi należą przede wszystkim:
-
wewnętrzne bazy danych KAS – stanowią one jedno z kluczowych narzędzi analitycznych organów skarbowych i zawierają szeroki zakres informacji, w tym m.in.:
- dane podatkowe – dane pochodzące z deklaracji CIT, PIT, VAT, JPK, oraz inne obowiązkowe dane podatkowe,
- dane finansowe – sprawozdania finansowe składane do KRS, dane rachunkowe i informacje pozyskiwane w toku czynności sprawdzających,
- dane o transakcjach bankowych (STIR) – informacje przekazywane przez banki i SKOK-i, umożliwiające bieżącą analizę przepływów pieniężnych, identyfikację podejrzanych transakcji czy nietypowych schematów rozliczeń.
- informacje pozyskiwane na podstawie przepisów szczególnych, m.in. ustawy o wymianie informacji podatkowych z innymi państwami. Dzięki temu możliwe jest pozyskiwanie danych o transakcjach dokonywanych przez polskich podatników z podmiotami zagranicznymi, a także informacji o strukturach właścicielskich czy rozliczeniach podatkowych w innych jurysdykcjach. W praktyce mechanizm ten umożliwia szybki dostęp do danych finansowych i podatkowych, które pozwalają na weryfikację zgodności deklarowanych przez podatników transakcji z zasadą ceny rynkowej.
- informacje przekazywane przez informatorów - istotnym źródłem wiedzy wykorzystywanym przez KAS są również informacje pochodzące od tzw. sygnalistów, czyli osób przekazujących organom podatkowym dane o potencjalnych nieprawidłowościach. Mogą to być zarówno byli lub obecni pracownicy firm, kontrahenci, jak i inne osoby posiadające wiedzę o działaniach podatników. Informacje takie – choć wymagają weryfikacji – często pozwalają organom na zidentyfikowanie schematów unikania opodatkowania czy manipulacji cenami transferowymi, które nie byłyby możliwe do wychwycenia wyłącznie na podstawie oficjalnych źródeł.
- dane z powszechnie dostępnych źródeł - KAS wykorzystuje także informacje pochodzące z otwartych i powszechnie dostępnych źródeł, takich jak Internet, portale branżowe, rejestry publiczne czy publikacje prasowe. Doniesienia medialne mogą wskazywać np. na procesy restrukturyzacyjne, fuzje i przejęcia, zmiany właścicielskie, czy informacje o kondycji finansowej podmiotów. Analiza tych danych pozwala na uzupełnienie obrazu sytuacji gospodarczej danego podatnika i skonfrontowanie ich z informacjami przedstawionymi w dokumentacji podatkowej.
Warto podkreślić, że katalog źródeł danych wykorzystywanych przez KAS w procesie analitycznym ma charakter otwarty. Oznacza to, że organy podatkowe nie są ograniczone wyłącznie do ściśle określonych baz czy rejestrów – w toku prowadzonych analiz mogą korzystać z wszelkich dostępnych informacji, które uznają za istotne dla oceny ryzyka lub weryfikacji rozliczeń podatników.
Nieoceniona rola TPR w analizie ryzyka podatkowego
W praktyce kluczowe znaczenie dla administracji skarbowej ma analiza informacji o cenach transferowych (TPR). Formularz ten stanowi podstawowe narzędzie do oceny ryzyka zaniżenia dochodu do opodatkowania w transakcjach kontrolowanych, a jednocześnie służy do szerszych analiz ekonomicznych i statystycznych. Obowiązek jego składania dotyczy zarówno podatników PIT (formularz TPR-P), jak i CIT (formularz TPR-C).
Do tej pory Ministerstwo Finansów opublikowało jedynie wybrane statystyki dotyczące informacji TPR obejmujące lata od 2019 do 2022 r. W przypadku kolejnych okresów prowadzone są prace nad integracją tego obszaru z Centralną Hurtownią Danych Resortu Finansów (CHD RF). Ich zakończenie ma umożliwić szersze udostępnienie danych o raportowanych transakcjach i bardziej kompleksową analizę informacji gromadzonych przez administrację.
Obecnie największym wyzwaniem dla podatników pozostaje prawidłowe zaraportowanie transakcji w formularzu TPR. Coraz częściej obserwujemy, że ze względu na ograniczenia konstrukcji formularza, część informacji nie jest prezentowana w sposób wystarczająco precyzyjny. Aby ograniczyć ryzyko dodatkowych pytań ze strony organów podatkowych, coraz częściej rekomendowanym rozwiązaniem jest uzupełnianie raportowanych informacji w dodatkowych wyjaśnieniach. Takie podejście pozwala zminimalizować potencjalne wątpliwości już na etapie czynności sprawdzających lub kontroli.
Dzięki coraz lepszej integracji posiadanych przez KAS baz danych, fiskus zyskuje możliwość szybszego typowania podmiotów do kontroli oraz identyfikowania potencjalnych nieprawidłowości jeszcze przed formalnym wszczęciem postępowania. Co istotne, proces ten odbywa się na różnych szczeblach – od Ministerstwa Finansów, przez izby administracji skarbowej, aż po jednostki terenowe (US, UCS). Wykorzystywane źródła danych dobierane są każdorazowo do potrzeb danej analizy.
W efekcie administracja skarbowa dysponuje dziś coraz bardziej precyzyjnymi narzędziami do oceny ryzyka w obszarze cen transferowych i podatków dochodowych, a podatnicy muszą liczyć się z rosnącymi oczekiwaniami w zakresie jakości i kompletności raportowanych informacji.
Cena promocyjna: 89.1 zł
Cena regularna: 99 zł
Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 69.3 zł 
Międzynarodowy wymiar kontroli
W świecie, w którym większość dużych przedsiębiorstw działa w skali globalnej, również administracje podatkowe muszą współpracować ponad granicami. Polskie organy korzystają z kilku mechanizmów, które umożliwiają taką współpracę.
- Multilateral Control (MLC) - to instrument współpracy administracyjnej, w ramach którego kilka państw członkowskich UE równocześnie prowadzi kontrole podatkowe. Mechanizm ten stosuje się wtedy, gdy wspólne działania są skuteczniejsze niż działania pojedynczego kraju. Choć każda administracja prowadzi kontrolę we własnym zakresie, organy wymieniają się ustaleniami i dokumentami, co zwiększa efektywność. W praktyce MLC szczególnie sprawdzają się w walce z nadużyciami VAT. Do 2017 r. pozwoliły one na zidentyfikowanie dodatkowych wpływów podatkowych o wartości ok. 3,26 mld euro, a Polska do 2018 r. uczestniczyła w 60 takich kontrolach, obok m.in. Włoch, Rumunii czy Finlandii. Obejmowały one m.in. handel elektroniką, energią, usługami telekomunikacyjnymi, stalą czy złomem. Dodatkowym narzędziem jest możliwość obecności zagranicznych urzędników (PAOE) podczas kontroli w innym państwie UE. Choć nie posiadają oni uprawnień dochodzeniowych, mogą uzyskać dostęp do dokumentów i uczestniczyć w postępowaniu, co wzmacnia międzynarodową wymianę informacji.
- Joint Audit (kontrola jednoczesna) – to najbardziej zaawansowana forma współpracy, w ramach której administracje co najmniej dwóch państw wspólnie badają rozliczenia podatnika. W Polsce podstawą prawną są m.in. art. 291a o.p. oraz art. 88 uKAS. Od 1 marca 2017 r. Szef KAS ma uprawnienie do uzgadniania z administracjami innych państw (zarówno UE, jak i spoza Unii) przeprowadzenia kontroli jednoczesnych. Kontrola taka może być inicjowana zarówno przez stronę polską, jak i zagraniczną – w zależności od przypadku Szef KAS uzasadnia wniosek lub odpowiada na inicjatywę partnera, akceptując udział bądź odmawiając z podaniem przyczyn.
Z perspektywy podatnika kluczowe jest to, aby ustalenia z kontroli międzynarodowej zostały włączone do akt sprawy podatkowej. Tylko wtedy mogą one stanowić podstawę do wydania decyzji o przekonującej treści, zgodnej z zasadą budzenia zaufania do organów (art. 121 o.p.), zasadą pisemności (art. 126 o.p.) oraz zasadą jawności postępowania (art. 129 o.p.). Włączenie materiałów z joint audit do akt równoważy brak kontradyktoryjności postępowania podatkowego, ograniczając asymetrię między organem a podatnikiem.
Dzięki temu podatnik zyskuje pełny dostęp do materiału dowodowego oraz możliwość odniesienia się do niego – w tym zakwestionowania wniosków wynikających z ustaleń kontroli międzynarodowej.
Podsumowanie - co to oznacza w praktyce dla podatników?
Dynamiczny rozwój narzędzi analitycznych KAS oraz rosnąca skuteczność typowania podatników do kontroli sprawiają, że obszar cen transferowych powinien być traktowany przez przedsiębiorców jako jeden z filarów podatkowego compliance – niezależnie od wielkości firmy czy branży. Kontrole nie ograniczają się już wyłącznie do największych grup kapitałowych, lecz obejmują także średnie i mniejsze podmioty. Co więcej, analiza fiskusa wykracza daleko poza dane deklaracyjne – wykorzystuje wewnętrzne bazy danych, informacje międzynarodowe, informacje rynkowe oraz szczegółowe dane z formularzy TPR.
Aby minimalizować ryzyko, przedsiębiorcy powinni w szczególności zadbać o:
- rzetelne i spójne przygotowanie dokumentacji TP,
- wysokiej jakości benchmarki,
- staranne i precyzyjne wypełnianie formularzy TPR-C / TPR-P,
- prowadzenie regularnych audytów wewnętrznych i bieżące monitorowanie transakcji.
Dobrze przygotowana dokumentacja, przejrzyste raportowanie w TPR i aktywne zarządzanie ryzykiem podatkowym nie tylko mogą ograniczyć ryzyko sporów z organami, ale przede wszystkim zapewnić podatnikom większą przewidywalność, bezpieczeństwo i stabilność w prowadzeniu działalności – zarówno w Polsce, jak i za granicą.
Autorzy: Katarzyna Darska, doradca podatkowy, Partner Associate w Zespole ds. Cen Transferowych, KPMG w Polsce
Ireneusz Ledzion, doradca podatkowy, Supervisor w Zespole ds. Cen Transferowych, KPMG w Polsce
