Wniosek o wydanie interpretacji indywidualnej dotyczył podatku od spadków i darowizn w zakresie obowiązków notariusza jako płatnika od umowy nieodpłatnego ustanowienia służebności mieszkania. Właściciel nieruchomości zamierzał ustanowić na rzecz swojej matki nieodpłatną i dożywotnią służebność osobistą mieszkania, polegającą na swobodnym prawie do wspólnego korzystania z całego lokalu, a podstawą działania z mocy prawa miał być art. 296 kodeksu cywilnego. Jak wskazano, jest w związku małżeńskim, w którym obowiązuje ustrój wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej.
Czytaj w LEX: Służebności publiczne. Wybrane zagadnienia >>
Służebność osobista na rzecz matki
Służebność osobista na rzecz matki, zgodnie z planem, ma zostać ustanowiona na lokalu stanowiącym odrębną nieruchomość, której właścicielami są (na prawach wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej) syn i synowa. Służebność zostanie ustanowiona na podstawie umowy w formie aktu notarialnego zawartej wyłącznie pomiędzy matką a synem-właścicielem. Zatem, zgodnie z wnioskiem, stronami umowy ustanawiającej służebność będą wyłącznie matka i jej syn, natomiast synowa i jednocześnie współwłaścicielka nieruchomości musi wyrazić zgodę w formie aktu notarialnego na ustanowienie służebności, zgodnie z art. 37 par.1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Zobacz również: Od lipca 2023 roku nowe limity zwolnień z podatku od spadków i darowizn >>
Wysokość podatku od spadków i darowizn
Wysokość podatku od spadków i darowizn ustala się w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca, a zaliczenie następuje według osobistego stosunku nabywcy do osoby, od której lub po której zostały nabyte rzeczy i prawa majątkowe. Jak zaznaczono we wniosku, skapitalizowana wartość służebności przekracza kwotę wolną od podatku dla nabywcy z I grupy podatkowej określoną w art. 9 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn (tj. 10 434 zł).
Czytaj w LEX: Podatkowe skutki zawarcia umowy dożywocia >>
Matka jako nabywca prawa
Kluczowym w sprawie było ustalenie skutków podatków opisanej czynności prawnej. Wnioskodawca chciał uzyskać informacje, czy po ustanowieniu przez syna na rzecz matki nieodpłatnej i dożywotniej służebności osobistej mieszkania, notariusz jako płatnik podatku od dokonanej w formie aktu notarialnego umowy nieodpłatnego ustanowienia służebności będzie zobowiązany do pobrania podatku. Sam wychodził z założenia, że ustanowiona na rzecz matki nieodpłatna służebność mieszkania, której wartość jest wyższa niż kwota wolna od podatku to czynność w całości zwolniona z opodatkowania. Założenia nie zmieniał fakt, że ustanawiającym jest syn pozostający w związku małżeńskim z ustrojem wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. Wnioskodawca podkreślił, że matka to osoba uwzględniona w zamkniętym katalogu osób zwolnionych z płacenia podatku z racji nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych. Tym samym, skoro opisana czynności zostaje zwolniona z opodatkowania, notariusz nie będzie zobowiązany do pobrania podatku od dokonanej w formie aktu notarialnego umowy nieodpłatnego ustanowienia służebności. Istotne jest wyłącznie to, że nieodpłatna służebność mieszkania zostanie ustanowiona na podstawie umowy w formie aktu notarialnego, a zgoda drugiego małżonka wymagana dla czynności prawnej zostanie przez niego wyrażona w formie aktu notarialnego. Na potwierdzenie swojej tezy wnioskodawca powołał się m. in. na interpretację dyrektora KIS z 19 sierpnia 2022 r., nr 0111-KDIB2-2.4015.98.2022.1.DR. Stanowisko wnioskodawcy zostało uznane za prawidłowe (interpretacja podatkowa z 5 kwietnia 2023 r., nr 0111-KDIB2-2.4015.30.2023.1.DR).
WZORY DOKUMENTÓW:
- Darowizna z ustanowieniem służebności osobistej mieszkania >
- Pozew o zamianę nieodpłatnej służebności osobistej mieszkania na rentę >
- Testament z zapisem zwykłym (służebność osobista) >
- Umowa służebności mieszkania >
Przedmiot opodatkowania od spadków i darowizn
Podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Polski lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Polski tytułem nieodpłatnej renty, użytkowania oraz służebności. Sam obowiązek podatkowy powstający przy nabyciu z chwilą ustanowienia tych praw ciąży na nabywcy rzeczy i praw majątkowych. Jeżeli chodzi o wysokość podatku ustalaną w zależności od grupy podatkowej, do której zaliczony jest nabywca, to należy zauważyć, że do I grupy podatkowej ustawodawca zaliczył m. in. małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, zięcia, synową, z kolei do grupy II – m. in. zstępnych rodzeństwa i rodzeństwo rodziców. Inni, niezakwalifikowani do wcześniejszych grup nabywcy zostali oznaczeni jako grupa III.
Czytaj w LEX: Opodatkowanie zbycia nieruchomości na podstawie umowy o dożywocie - omówienie orzecznictwa >>
Zwolnienie nabycia praw majątkowych przez członków najbliższej rodziny
Dyrektor KIS uznał, że co do zasady, ustanowienie nieodpłatnej służebności podlega opodatkowaniu podatkiem od spadków i darowizn. Z kolei jeśli chodzi o notariuszy, to w ramach dokonanej w formie aktu notarialnego umowy nieodpłatnego ustanowienia służebności stają się płatnikami podatku. Odnośnie zwolnienia podmiotowego od podatku od spadków i darowizn, zgodnie z art. 4a przedmiotowej ustawy zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie sześciu miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Opisana we wniosku i planowana do ustanowienia służebność to jedno z ograniczonych praw rzeczowych. Służebność osobista odnosi się do możliwości obciążenia prawem nieruchomości na rzecz oznaczonej osoby fizycznej. Dyrektor KIS zgodził się z wnioskodawcą i stwierdził, że ustanowienie nieodpłatnej służebności mieszkania przez syna na rzecz matki będzie korzystać ze zwolnienia podatkowego, a zatem na notariuszu nie będzie ciążył obowiązek pobrania podatku. Na rozstrzygnięcie nie ma wpływu fakt pozostawania w związku małżeńskim osoby ustanawiającej służebność.
Jednakże na marginesie, ważna jest uregulowana prawnie kwestia stosunków majątkowych małżeńskich, w tym ważność umowy zawartej przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego. Zgoda małżonka niezbędna jest dla stwierdzenia ważności jednostronnej czynności prawnej dokonanej przez drugiego małżonka w przypadku, gdy prowadzi ona do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, a także ustanowienia nieodpłatnej służebności mieszkania objętego wspólnością majątkową małżeńską. Nie można wywodzić, że wyrażając taką zgodę drugi z małżonków również staje się stroną tej czynności, jednakże jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
