Praktyka pokazuje, że przepis dotyczący warunku zwolnienia z podatku od darowizn wśród najbliższej rodziny jest pełen pułapek, a organy podatkowe i sądy administracyjne nie ułatwiają życia podatnikom. Orzecznictwo, które powinno jednoznacznie rozstrzygać te kwestie niestety jest rozbieżne i spory podatników z organami podatkowymi raz rozstrzyga na korzyść podatników a innym razem na korzyść fiskusa.
Czytaj w LEX: Wysokość podatku od spadków i darowizn przy darowiznach >>
Chodzi o to, że zwolnione z podatku jest każde (także poza kwota wolną) nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, pod warunkiem, że podatnik zgłosi otrzymanie darowizny w urzędzie skarbowym w ciągu pół roku, a gdy przedmiotem nabycia są środki pieniężne udokumentuje ich otrzymanie dowodem przekazania darowizny na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.
Od lat podatnicy toczą spory z fiskusem o to, czy pieniądze można darować wyłącznie przelewem na konto obdarowanego czy też można dać gotówkę, którą obdarowany sam wpłaci na swoje konto bankowe. A fiskus i sądy mają zdania podzielone.
Czytaj w LEX: Jak uniknąć zapłaty podatku od darowizn na przykładach? >>
Interweniował RPO
Podatnikom chciał pomóc Rzecznik Praw Obywatelskich, ale raczej mu się to nie udało, niestety.
Pismem z 16 listopada ub.r. RPO wniósł o podjęcie przez NSA uchwały i rozstrzygnięcie czy wyrażenie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn należy rozumieć w ten sposób, że za dowód dopuszczający skorzystanie ze zwolnienia podatkowego dla osób najbliższych uznaje się dokonanie wpłaty lub przelewu środków pieniężnych, będących przedmiotem czynności prawnej darowizny, wyłącznie przez darczyńcę na konto obdarowanego, czy też wystarczające jest dokonanie wpłaty środków pieniężnych przez obdarowanego na własną rzecz w imieniu darczyńcy?
Czytaj w LEX: Opodatkowanie podatkiem od spadków i darowizn czynności według stawki 20% >>
Marcin Wiącek w pytaniu do NSA wskazywał, że nie wiadomo, czy konieczne jest udokumentowanie przekazania środków pieniężnych wyłącznie przelewem, czy też możliwe jest przekazanie ich gotówką, a następnie wpłata przez obdarowanego na własny rachunek. Rzecznik argumentował, że konstrukcja przepisów nie powinna być pułapką dla podatników, zwłaszcza gdy zwolnienie ma na celu wsparcie obywateli w realizacji ich potrzeb rodzinnych. Nie ma wątpliwości, że Rzecznik oczekiwał korzystnego dla podatników rozstrzygnięcia NSA.
Nawet reprezentujący Prokuraturę Krajową prokurator Przemysław Słupiński twierdził przed NSA, że wymóg udokumentowania dokonanej darowizny należy traktować jedynie jako warunek natury technicznej mający na celu potwierdzenie faktycznego, rzeczywistego charakteru dokonanej darowizny i uznać za spełniony, gdy środki pieniężne są przekazane obdarowanemu w formie gotówkowej.
Czytaj w LEX: Darowizna środków pieniężnych między małżonkami posiadającymi wspólne konto, a zwolnienie podatkowe >>
Czytaj także: Zwolnienie z podatku od spadków i darowizn tylko po spełnieniu warunków>>
NSA: Udokumentowanie zapobiega praniu pieniędzy
W dniu 20 marca br. NSA w składzie siedmiu sędziów podjął następującą uchwałę: wyrażenie użyte w art. 4a ust. 1 pkt 2 ustawy o podatku od spadków i darowizn (…) „w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne (…) - udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym, należy rozumieć w ten sposób, że warunkiem wystarczającym do skorzystania ze zwolnienia podatkowego uregulowanego w tym przepisie jest udokumentowanie dokonania przekazania środków pieniężnych we wskazany w tym przepisie sposób przez darczyńcę na rzecz obdarowanego (III FPS 3/22).
Czytaj w LEX: Darowizny w księgach rachunkowych obdarowanego i darczyńcy >>
- Wprowadzenie warunku udokumentowania otrzymania środków pieniężnych dowodem ich przekazania na rachunek ma na celu zapewnienie szczelności systemu podatkowego i uniemożliwienie działań zmierzających do wprowadzenia do obiegu środków pieniężnych o nieustalonym pochodzeniu - uzasadniał uchwałę sędzia NSA Stanisław Bogucki.
Zdaniem NSA, wpłaty na konto obdarowanego musi dokonać darczyńca. Wpłaty zrealizowanej przez samego obdarowanego na własne konto nie można uznać za darowiznę.
Eksperci: Uchwała niekorzystna dla podatników ale wynikająca z przepisów
- NSA podjął niekorzystną dla obywateli uchwałę uznając, że nie zrealizowanie wymogu formalnego jakim jest przelew z pieniędzy z konta darczyńcy na konto obdarowanego, pozbawia prawa do zwolnienia z podatku. Wydawało się, że sąd potwierdzi to co oczywiste, że skoro ustawodawca chciał zwolnić z podatku spadki i darowizny w obrębie najbliższej rodziny to niedopuszczalna jest taka wykładnia przepisów, która spowoduje, że to zwolnienie pod błahym powodem będzie obywatelom odbierane – twierdzi Marek Isański, prezes Fundacji Praw Podatnika.
Jego zdaniem, wydawało się, że podjęta zostanie uchwała, która przybliży rozwiązanie innego wielkiego problemu, jakim jest odbieranie zwolnienia z podatku od spadków gdy spadkobiercy zapomną złożyć w terminie 6 miesięcy deklaracji o wartości otrzymanego spadku.
Czytaj w LEX: Darowizny na rzecz członków rodziny jako sposób unikania opodatkowania >>
- Niestety, sąd praw obywateli nie wziął pod uwagę. Znaczenie miało jedynie zabezpieczenie interesu budżetu. Ta uchwała dziwi tym bardziej, że sądy zgadzały się nawet na przelewy z konta darczyńcy na konto dewelopera jako zapłata za mieszkanie osoby obdarowanej – podkreśla Mare Isański.
Wskazuje on, że problemy dotyczą dwóch spraw: wymogu udokumentowania autentyczności tej darowizny przelewem z konta darczyńcy na konto obdarowanego i pozbawiania zwolnienia z podatku od spadków i darowizn najbliższej rodziny z tego powodu, że spadkobierca nie złożył w terminie 6 miesięcy deklaracji określającej wartość nabytego w spadku majątku. - Postawieniem praw obywatela na głowie jest odmowa zwolnienia, gdy autentyczność darowizny da się wykazać w inny sposób niż przelew bankowy. Można to zrobić na co najmniej kilka innych sposobów np. umowa darowizny i przekazanie pieniędzy u notariusza. Natomiast warunek złożenia w terminie 6 miesięcy deklaracji określającej wartość nabytego w spadku majątku nie ma żadnego uzasadnienia – podkreśla Marek Isański.
Zdaniem Fundacji Praw Podatnika, zdecydowanie ważniejsze i niezbędne przy okazji podejmowania tej uchwały było takie jej uzasadnienie, aby jednoznacznie z niego wynikało, że zwolniony z podatku od spadków i darowizn w obrębie najbliższej rodziny jest każdy spadek i każda darowizna. - Nie zrealizowanie wprost dodatkowych warunków nie może pozbawiać zwolnienia z podatku, gdy darowiznę lub spadek da się wykazać w inny sposób – podkreśla Marek Isański.
Pomimo bowiem tego, że te warunki wydają się być dość proste, to w praktyce okazuje się, że dziesiątki tysięcy obywateli pozbawiono prawa do zwolnienia z podatku, bo sobie z nimi nie poradzili. Najczęściej są to osoby zaawansowane wiekowo, o małej wiedzy i samotne. Zdaniem prezesa Fundacji Praw Podatnika treść podjętej uchwały cofa prawa obywateli do epoki słusznie minionej.
-Stanowisko NSA może wydawać się dość rygorystyczne. Faktem jednak jest, że znajduje ono oparcie w brzmieniu przepisów prawa. Nie można również zapominać, że celem tych przepisów nie jest formalizm sam w sobie, lecz chęć zapobiegania niebezpieczeństwu legalizowania "brudnych" dochodów poprzez fikcyjne (częściowo pozorne darowizny). W tym kontekście wymóg przekazania darowizny za pośrednictwem rachunku bankowego może minimalizować takie niebezpieczeństwo – ocenia dr hab. Adam Bartosiewicz, prof. UJD, doradca podatkowy, radca prawny.
Czytaj w LEX: Właściwość urzędów skarbowych w podatku od spadków i darowizn >>
Jego zdaniem, uchwała NSA wydaje się wpisywać w powyższy kontekst. - Niewątpliwie natomiast konieczna jest jak najszersza akcja edukacyjna, co do warunków zwolnienia z podatku w przypadku darowizn pieniężnych w gronie najbliższej rodziny. Tak, aby nie dochodziło do przypadków wyłączenia zwolnienia z uwagi na niewiedzę podatników, co do warunków zastosowania zwolnienia. Na marginesie niniejszej sprawy uważam ponadto, że kompletnie niepotrzebny jest wymóg składania informacji SD-Z2 w przypadku darowizn pieniężnych, skoro i tak warunkiem zwolnienia jest dokonanie darowizny w formie bezgotówkowej. Tutaj powinny nastąpić zmiany w przepisach – podkreśla dr hab. Adam Bartosiewicz.
Uchwała oznacza więc, że ojciec, matka, babcia, dziadek chcący przekazać darowiznę pieniężną komuś z najbliższej rodziny np. córce czy wnuczce muszą przelać pieniążki przelewem bankowym lub przekazem pocztowym. Oznacza to, że babcia czy dziadek nie mający rachunku bankowego muszą udać się na pocztę i dokonać opłaty pocztowej od przekazywanej kwoty. Tylko taki sposób zapewni zwolnienie z podatku.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.