Prawa małoletniego w postępowaniu karnym może wykonywać drugi z rodziców - taką tezę przedstawił sędzia sprawozdawca Zbigniew Puszkarski, referujący sprawę Kamila T.

Pytanie o reprezentację skierował Sąd Rejonowy Kraków-Krowodrze w czasie rozpoznawania sprawy, którą wniósł prokurator. Były to dwa akty oskarżenia skierowane przeciwko ojcu Kamila T. o uchylanie się od płacenia alimentów na rzecz syna (art. 209 par. 2).

Sąd Rejonowy nie był pewny, czy na etapie postępowania przygotowawczego należy ustanowić kuratora dla dziecka.

Gdyby matka nie mogła reprezentować syna przed sądem karnym, to byłby on pozbawiony ochrony prawnej. Sąd pytający miał na uwadze uchwałę Sądu Najwyższego z 30 września 2010 r. ( I KZP 10/10). Według niej rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców.

Sprawy z zakresu środków utrzymania i wychowania

Izba Karna Sądu Najwyższego oparła się na wykładni art. 98 par. 2 pkt. 2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, mimo że przepis ten mówi, iż żadne z rodziców nie może reprezentować dziecka:

  • przy czynnościach prawnych między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską;
  • przy czynnościach prawnych między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że czynność prawna polega na bezpłatnym przysporzeniu na rzecz dziecka albo że dotyczy należnych dziecku od drugiego z rodziców środków utrzymania i wychowania.

W tej kwestii Rzecznik Praw Dziecka zajął stanowisko, że dziecko może być reprezentowane przez jednego z rodziców, gdy chodzi o przysługujące dziecku środki utrzymania, a tymi właśnie są alimenty.

Sąd Najwyższy nie podjął uchwały, lecz i bez niej procesom o ukaranie niepłacącego alimenty nie grożą perturbacje. Jak zaznaczył sędzia Puszkarski, czym innym jest proces cywilny o zasądzenie alimentów lub zmianę ich wysokości, a czym innym - ściganie przestępstwa i ukaranie sprawcy niealimentacji.

Generalnie rodzic nie może reprezentować dziecka w postępowaniu karnym, ale wyjątkiem są sprawy o niealimentację. Konsekwencją podjęcia uchwały z 2010 r. jest możliwość złożenia przez rodzica wniosku o ściganie z art. 209 kk.

Wzrost liczby postępowań

Jak rozważał sędzia Puszkarski, gdyby przyjąć, że w takich przypadkach potrzebny jest kurator, to wymiar sprawiedliwości nie mógłby wypełniać swojej roli. Kuratorów jest za mało.

Po zmianie ustawy - Kodeks Karny w 2007 roku, i zmianie art. 209 kk liczba aktów oskarżenia w sprawie przestępstwa niealimentacji wzrosła skokowo. Przykładowo w 2008 roku w postępowaniu przygotowawczym było ich 120 tys., a w postępowaniach sądowych - 46 tys. Gdyby w każdej z tych spraw przydzielać pokrzywdzonemu kuratora, to powstałyby niewyobrażalne zatory. Dlatego, że matki nie mogłyby pozwolić sobie na ustanowienie i zapłacenie profesionalnemu pełnomocnikowi.

Sygnatura akt I KZP 4/20, postanowienie z 25 czerwca 2020 r.

 

Sprawdź również książkę: Kodeks postępowania karnego ze schematami >>