Prokurator Prokuratury Rejonowej w Olsztynie wniósł skargę o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego z 17 grudnia 2014r.
Sprawa ta dotyczyła uchylenia się od skutków prawnych złożenia oświadczenia o przyjęciu spadku oraz o stwierdzenie nabycia spadku po Wiesławie D. zmarłym 19 września 2009 r.
W uzasadnieniu prokurator wskazał, że zaskarża postanowienie w całości wobec wykrycia w obrocie prawnym dwóch tytułów dziedziczenia, tj.
- postanowienia o nabyciu spadku z 2014 r.
- zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, sporządzonego z 29 października 2009r. przez notariusza.
Ponadto przyczyną wniesienia skargi był także fakt zaniechania wezwania do udziału w sprawie w charakterze uczestnika Skarbu Państwa reprezentowanego przez Naczelnika Urzędu Skarbowego w O. Mimo tego, iż podmiot ten był zainteresowany wynikiem postępowania i nie mógł w związku z tym dowieść, iż uczestnicy uchybili terminowi do skutecznego uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku wprost.
Skarb Państwa - Naczelnik Urzędu Skarbowego poparł w całości zarzuty i wnioski prokuratora.
Czytaj w LEX: Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku w praktyce notarialnej >
Opinia uczestników: brak zaległości
Uczestnicy wnieśli o oddalenie skargi, ewentualnie przy wznowieniu postępowania o zmianę postanowienia z 17 grudnia 2014 r. poprzez jego uzupełnienie o rozstrzygnięcie uchylające zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia z 2009 r.
W uzasadnieniu podnieśli, że udział Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego nie był konieczny, ponieważ uczestnicy przedstawili niekwestionowane dowody z dokumentów urzędowych - o niezaleganiu spadkodawcy Wiesława D. w podatkach w latach 2006 do 7 grudnia 2010 r.
Wskazali, że na dzień składania oświadczenia o przyjęciu spadku wprost pozostawali w uzasadnionym przekonaniu o braku zaległości podatkowych spadkodawcy, a przekonanie to wynikało z zaświadczeń wystawianych przez Urząd Skarbowy. Dopiero 23 stycznia 2014r. została wydana decyzja administracyjna Urzędu Skarbowego o zaległościach podatkowych spadkodawcy.
Uczestnicy uchylili się od skutków prawnych oświadczenia woli o przyjęciu spadku 21 października 2014r., a więc z zachowaniem rocznego terminu określonego w art. 88 § 2 Kodeksu cywilnego. Sąd Rejonowy w Olsztynie uchylił akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony 29 października 2009 r. przez notariusza. Jednocześnie oddalił skargę o wznowienie postępowania.
Pierwsza apelacja prokuratora i SP
Na skutek apelacji Prokuratora Prokuratury Rejonowej oraz Skarbu Państwa - Naczelnika Urzędu Skarbowego, Sąd Okręgowy w Olsztynie 19 października 2021r. uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Olsztynie.
Sąd Rejonowy w Olsztynie zatwierdził uchylenie się przez uczestników od skutków prawnych oświadczenia z 2009r. o przyjęciu wprost spadku. A także - oddalił w pozostałym zakresie skargę o wznowienie.
Nie budziło w ocenie Sądu Rejonowego wątpliwości, że 29 października 2009r., a zatem w dacie złożenia przez uczestników oświadczeń o przyjęciu spadku wprost, pozostawali oni w uzasadnionym przekonaniu co do tego, że wszelkie zobowiązania podatkowe Wiesława D. zostały uregulowane i spadkodawca nie był dłużnikiem podatkowym. Zdaniem Sądu pierwszej instancji przekonanie spadkobierców wynikało z treści wydanych im przez Urząd Skarbowy w O. dokumentów urzędowych.
Sąd Rejonowy wskazał, że bezsprzecznie decyzją z listopada 2010r. Naczelnik Urzędu Skarbowego w O. dokonał zabezpieczenia na majątku spółki Hurtownia przewidywanych zobowiązań podatkowych z tytułu podatku od towarów i usług w okresie od stycznia do października 2008r., powiększonych o przewidywane odsetki, w łącznej wysokości 1 mln 291 tys. 893 zł. Sąd meriti także zauważył, że 7 grudnia 2010r. ten sam organ wystawił zaświadczenie, w którym stwierdził, że na dzień jego wystawiania nie ujawniono zaległości podatkowych wskazanego podatnika. Ta okoliczność, niezależnie od treści decyzji z 18 listopada 2010 r., dawała spadkobiercom, zdaniem Sądu Rejonowego, wszelkie podstawy ku temu, aby pozostawać w uzasadnionym przeświadczeniu co do nieistnienia zobowiązań podatkowych spadkodawcy.
Zobacz procedurę w LEX: Odpowiedzialność podatkowa spadkobierców >
Sąd Rejonowy uznał, że przyjmując wprost w październiku 2009 r. spadek, spadkobiercy działali pod wpływem błędu. W świetle zasad doświadczenia życiowego słusznym zdaniem Sądu było stwierdzenie, że gdyby we wskazanej dacie spadkodawcy mieli jakiekolwiek wątpliwości co do jego zadłużenia wobec organu podatkowego, nie złożyliby oświadczeń o przyjęciu spadku wprost, świadomie narażając się na negatywne konsekwencji takiej decyzji.
Apelacje od postanowienia Sądu Rejonowego wnieśli po raz drugi - Prokurator Prokuratury Rejonowej oraz Skarb Państwa - Naczelnik Urzędu Skarbowego.
Sąd Okręgowy: zasadne apelacje
Sąd Okręgowy podzielił wszystkie zarzuty naruszenia prawa materialnego i procesowego podniesione w apelacjach przez skarżących.
Uznał, że gdyby istota sprawy odnosiła się wyłącznie do występowania w obrocie aktu poświadczenia dziedziczenia oraz postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, to wystarczającą podstawą naprawienia takiej sytuacji byłby przepis art. 669 1 k.p.c., umożliwiający uchylenie przez sąd spadku aktu poświadczenia dziedziczenia.
Zdaniem sądu w tej sprawie występowała przede wszystkim przesłanka wznowienia postępowania uregulowana w art. 524 § 2 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem zainteresowany, który nie był uczestnikiem postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem orzekającym co do istoty sprawy, może żądać wznowienia postępowania, jeżeli postanowienie to narusza jego prawa. W takim wypadku stosuje się przepisy o wznowieniu postępowania z powodu pozbawienia możności działania.
Zobacz procedurę w LEX: Badanie dopuszczalności skargi o wznowienie postępowania nieprocesowego wniesionej przez podmiot, który nie był uczestnikiem >
Według sądu II instancji orzeczenie Sądu Rejonowego niewątpliwie naruszało interes Skarbu Państwa, ograniczając odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe do wysokości stanu czynnego spadku.
Niezawiadomienie Skarbu Państwa – Naczelnika Urzędu Skarbowego, pomimo wiedzy spadkobierców o postępowaniu skarbowym, uniemożliwiło przedstawienie dowodów przeciwnych twierdzeniom spadkobierców, w tym decyzji Naczelnika Urzędu Skarbowego z 18 listopada 2010 r. o zabezpieczeniu.
W związku z tym Sąd Okręgowy uznał, że zachodzą przesłanki do wznowienia postępowania zakończonego prawomocnym postanowieniem Sądu Rejonowego w Olsztynie z 17 grudnia 2014r. Z treści zaskarżonego orzeczenia Sądu Rejonowego, który częściowo oddalił skargę o wznowienie postępowania można wywnioskować, że Sąd Rejonowy również uznał za zasadne wznowienie postępowania w powyższej sprawie i konieczność zawiadomienia Skarbu Państwa – Urzędu Skarbowego o toczącym się postępowaniu spadkowym.
Sprawa rozpoznawana będzie na nowo.
Błąd spadkobierców
SO przypomniał, że spadkobierca może uchylić się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożonego pod wpływem błędu, jeżeli błąd dotyczył treści oświadczenia i był istotny - przed upływem roku od jego wykrycia. Termin do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli wynosi zawsze rok. Uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie błędu z upływem roku od jego wykrycia, czyli uzyskania przez błądzącego pozytywnej wiedzy co do rzeczywistego stanu rzeczy w zakresie okoliczności decydujących o wadzie oświadczenia woli.
Zobacz procedurę w LEX: Uchylenie się od skutków prawnych przyjęcia lub odrzucenia spadku >
Błędem prawnie doniosłym nie jest nieznajomość przedmiotu spadku pozostająca w związku przyczynowym z niedołożeniem przez spadkobiercę należytej staranności w ustaleniu rzeczywistego majątku spadkowego. W ocenie Sądu Okręgowego, analizując zebrany w sprawie materiał dowodowy, należało stwierdzić, że spadkobiercy nie dochowali terminu zawitego do uchylenia się od skutków prawnych oświadczeń o przyjęciu spadku wprost, złożonych 29 października 2009r.
Zobacz wzór dokumentu w LEX: Oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku >
Zdaniem sądu odwoławczego, spadkobiercy mieli świadomość długów obciążających spadek wcześniej niż w 2014r., tj. przed wydaniem decyzji z 23 stycznia 2014r. ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego. Uczestnicy sprawy, której dotyczy skarga, uzasadniając swoje twierdzenia oparli się wyłącznie na zaświadczeniach o niezaleganiu z zobowiązaniami podatkowymi i decyzji o ustaleniu wysokości zobowiązań podatkowych. Pominęli przy tym zupełnie decyzję Naczelnika Urzędu Skarbowego o zabezpieczeniu z 18 listopada 2010r. oraz utrzymującą ją w mocy decyzję Dyrektora Izby Skarbowej z 11 marca 2011r.
Decyzja zabezpieczająca z 2010 r. powinna stanowić dla wnioskodawców asumpt do zweryfikowania rzeczywistej sytuacji podatkowej spółki i podjęcia już wtedy działań zmierzających do uchylenia się od skutków oświadczeń złożonych przed notariuszem.
Była to data, w której spadkobiercy przy dołożeniu należytej staranności powinni mieć i mieli obiektywną możliwość powzięcia wiadomości o swoim błędzie co do stanu finansowego Wiesława D. w dacie jego śmierci i stanu masy spadkowej po nim pozostałej.
Wnioskodawczyni i uczestnicy zatem składając wniosek 22 października 2014r. nie zachowali rocznego terminu do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia o przyjęciu spadku wprost.
Sygn. akt IX Ca 498/22, postanowienie z 15 lutego 2023 r.
