Oczywiście należy pamiętać, że ten przepis wprowadza dodatkowe, poza kwotą tego limitu, ograniczenia w tym zakresie. I tak, limit ten dotyczy dokonywania i przyjmowania płatności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą, więc oczywiście nie ma on zastosowania do dokonywania i przyjmowania płatności pomiędzy osobami prywatnymi (nie prowadzącymi działalności gospodarczej); oni mogą dokonać płatności w gotówce także w kwocie znacznie przekraczającej ten limit.
Limit płatności gotówką
Dodatkowo ustawodawca wymaga, aby tego limitu przestrzegano w każdym przypadku, gdy stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca. Oczywiście oznacza to więc, że tak naprawdę dotyczy on wyłącznie płatności pomiędzy dwoma przedsiębiorcami. Jeżeli przedsiębiorca dokonuje płatności dla osoby prywatnej lub otrzymuje od niej płatność, to wówczas również ten limit nie obowiązuje.
Sprawdź w LEX: Czy do kompensaty należy stosować limit 15.000 zł? >
Przy okazji warto zauważyć, że pojęcia „przedsiębiorca”, jak i „działalność gospodarcza” powinny być rozumiane tak jak definiuje je Prawo przedsiębiorców i co do zasady nie wolno tego utożsamiać z podatnikiem np. VAT; podatnikiem VAT może, ale nie musi być przedsiębiorca w rozumieniu Prawa przedsiębiorców. Dobrym przykładem będzie np. rolnik ryczałtowy, który jest podatnikiem VAT (zwolnionym), ale nie jest przedsiębiorcą.
Zobacz również: Korzystanie z chmury internetowej niepewne podatkowo >>
Jednorazowa wartość transakcji a kwota płatności gotówką
Co więcej, przepis wskazuje, że nie tyle kwota płatności ma znaczenie, ile jednorazowa wartość transakcji, niezależnie od tego, ile płatności z niej wynika. To oznacza, że np. można jednorazowo zapłacić 100.000 zł w gotówce (przedsiębiorca innemu przedsiębiorcy), o ile np. jest to płatność za 10 odrębnych transakcji po 10.000 zł każda. Jednak chyba nikt nie wie, co tak naprawdę oznacza „jednorazowa wartość transakcji”.
Czytaj w LEX: W jaki sposób wyliczyć limit 15.000 zł dla umów ciągłych rozliczanych okresowo? >
Ostrożnościowo najlepiej przyjąć, że wartość transakcji to wartość umowy (ustnej lub pisemnej), a więc na pewno nie jest to kwota płatności z faktury (oczywiście może tak być, że jest 1 faktura, która dokumentuje całą transakcję, ale może być i 10 faktur do jednej transakcji). W przypadku rożnych wariantów „umów o współpracy” jednorazowa wartość transakcji powinna być rozumiana jako wartość każdego odrębnego zlecenia lub zamówienia w ramach takiej umowy, a nie sumy wartości wszystkich tych zleceń/zamówień od początku trwania umowy. Warto jednak pamiętać, że fiskus interpretuje te przepisy wyjątkowo korzystnie dla siebie a nie dla przedsiębiorców, więc należałoby podchodzić do nich bardzo ostrożnie, szczególnie że błędy w tym zakresie mogą oznaczać poważne konsekwencje finansowe na gruncie podatków.
Sprawdź w LEX: Czy limit płatności gotówkowej 15.000 zł dotyczy miesiąca, czy całego roku? >
Skutki w rozliczaniu kosztów uzyskania przychodów
Przede wszystkim należy pamiętać o obowiązującej od ponad czterech lat zasadzie w podatkach dochodowych, że dokonanie płatności dotyczącej transakcji określonej w art. 19 Prawa przedsiębiorców bez pośrednictwa rachunku płatniczego oznacza brak możliwości zaliczenia takiego wydatku do kosztów uzyskania przychodów, a jeśli dany koszt został zaliczony do kosztów uzyskania przychodów wcześniej niż miała miejsce płatność, to przedsiębiorca jest obowiązany skorygować wartość kosztów podatkowych lub odpowiednio zwiększyć przychód w miesiącu, w którym dokonano takiej płatności. Jednak nie są to wszystkie możliwe konsekwencje podatkowe.
Czytaj w LEX: Co zrobić gdy podczas opłacania faktury drogą elektroniczną został w tytule przelewu podany błędny numer faktury? >
Drugi, równie istotny podatkowo skutek, pojawi się u podatników, którzy pośredniczą w dokonywaniu płatności (np. firmy windykacyjne). W przypadku gdy podatnik (PIT/CIT), który na podstawie umowy zawartej ze sprzedawcą (VAT czynny podatnik) lub nabywcą jest obowiązany do pobrania należności od nabywcy i przekazania jej w całości albo części sprzedawcy, dokonałby zapłaty tej należności bez pośrednictwa rachunku płatniczego (powyżej limitu 15.000 zł), u tego podatnika pośredniczego w płatności ustala się przychód w dniu zapłaty tej należności. Jest to jedna z prostszych metod zwiększenia „przychodów”.
Czytaj w LEX: Prawo do popełnienia błędu jako przywilej początkujących podatników >
Ważna kwestia białej listy podatników VAT
Kilka negatywnych konsekwencji związanych z limitem płatności gotówkowych mamy również dzięki tzw. Białej liście, w której pojawiły się również rachunki rozliczeniowe (firmowe) podatników VAT i pseudo-obowiązek dokonywania płatności na te rachunki (od września 2019). W tych przypadkach dokonanie płatności (przelewu) powyżej limitu dla płatności gotówkowych (15.000 zł) nawet za pośrednictwem rachunku bankowego, ale na rachunek, którego nie ma na Białej liście, wywoła zbliżone konsekwencje, jak płatność w gotówce. W tym przypadku negatywne konsekwencje (w PIT/CIT) będą zarówno dla nabywcy, jak i wskazanego wcześniej pośrednika w płatności. Dla nabywcy oznacza to odpowiednio brak kosztu podatkowego, a dla pośrednika w płatności – dodatkowy przychód.
Sprawdź w LEX: Co zrobić w przypadku zapłaty za fakturę pro forma z pominięciem mechanizmu podzielonej płatności? >
Całe szczęście, w tych przypadkach istnieje możliwość odpowiedniego zabezpieczenia się, aby uniknąć tych negatywnych skutków (np. poprzez złożenie zawiadomienia ZAW-NR lub dokonanie przelewu w MPP).
Zobacz procedurę w LEX: Ustalanie przychodu z tytułu zapłaty na rachunek spoza białej listy >
Konsekwencją podatkową związaną z Białą listą jest również tzw. solidarna odpowiedzialność w VAT.
Podatnik VAT (niekoniecznie czynny), który dokonałby zapłaty (przelewu) kwoty należności za nabyte towary lub usługi od podatnika VAT czynnego na rachunek bankowy spoza Białej listy, odpowiadałby solidarnie całym swoim majątkiem wraz ze sprzedawcą za jego zaległości podatkowe w podatku VAT. Oczywiście, w tym przypadku również limit dla płatności gotówkowych (15.000 zł) musiałby zostać przekroczony. Odpowiednio dotyczy to również pośrednika w płatności (podobnie jak wcześniej w PIT/CIT). Przed solidarną odpowiedzialnością także można się chronić (np. składając ZAW-NR po dokonaniu przelewu lub płacąc w ramach MPP).
Zobacz procedurę w LEX: Zawiadomienie o dokonaniu płatności na rachunek spoza białej listy >
Do niedawna jeszcze z limitem dla płatności gotówkowych powiązany był obowiązkowy mechanizm podzielonej płatności (MPP). Jednak od początku 2021 ustawodawca zmienił odpowiednie przepisy i obecnie MPP powiązane jest tylko z wprost wskazaną w przepisach kwotą, skądinąd również 15.000 zł. Na a skoro MPP, to należałoby jeszcze pamiętać o tym, że wykazuje się takie faktury w JPK_VAT (od października 2020) zarówno po stronie sprzedaży, jak i zakupu.
Zobacz procedurę w LEX: Podzielona płatność w VAT >
Zdzisław Modzelewski, ekspert ds. podatku VAT, partner GWW
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
