Czynny żal jest tradycyjną, charakterystyczną instytucją prawa karnego skarbowego.
Ma swoje umocowanie w art. 16 ustawy z 10 września 1999 r. Kodeks karny skarbowy (kks). Polega ona na zawiadomieniu urzędu skarbowego o popełnieniu przestępstwa przez samego sprawcę wykroczenia skarbowego – przyznanie się do jego popełnienia, a także ujawnienie jego istotnych okoliczności w celu uniknięcia przewidzianej prawem sankcji.
W konsekwencji powyższego, przy uwzględnieniu czynnego żalu, następuje odstąpienie od wymierzenia kary za wykroczenie skarbowe.
Innymi słowy, zastosowanie owej instytucji pozwala podatnikowi na uniknięcie sankcji karno-skarbowych za niezłożenie w odpowiednim terminie swojego zeznania podatkowego.
Czytaj w LEX: Instytucja czynnego żalu na przykładach >
Jak złożyć czynny żal?
Przede wszystkim zanim zaczniemy przygotowywać cały pakiet dokumentów możemy spróbować oszczędzić sobie dużo czasu i wyjaśnić, czy w ogóle musimy to robić. Już w 2019 roku usługa Twój e-PIT ułatwiła życie wielu podatnikom, a także odciążyła urzędy skarbowe. Stało się tak, ponieważ na podstawie informacji przesyłanych, między innym przez pracodawców do organów podatkowych, system generował deklaracje PIT automatycznie, bez bezpośredniego udziału podatnika. Sprawdzić to możemy logując się na dedykowanym portalu do osobistego profilu podatnika, albo też możemy skontaktować się bezpośrednio z właściwym urzędem.
Zobacz również: Zakup domku letniskowego może zwolnić z konieczności zapłaty podatku >>
Problem z deklaracją PIT wygenerowaną przez system mogą mieć osoby, które w danym roku podatkowym, uzyskiwały przychód z więcej niż jednego źródła. W takiej sytuacji wystarczy przygotować w systemie elektronicznym modyfikację zeznania przygotowanego przez organ skarbowy za dany rok, ujawniając w niej wszystkie przychody. Plusem danej sytuacji jest to, że w składanej modyfikacji możemy uwzględnić przysługujące nam ulgi oraz odliczenia.
Czytaj w LEX: Odpowiedzialność karna skarbowa doradców podatkowych i księgowych na przykładach >
Gdy okazało się, że nie złożyliśmy deklaracji PIT, a termin na jej złożenie już upłynął (i nie została ona przygotowana automatycznie przez urząd skarbowy), należy niezwłocznie zawiadomić o tym organ, zanim ten nas uprzedzi. Czas jest czynnikiem kluczowym, jako że art. 16 par. 5 kks wyraźnie stanowi, że zawiadomienie o czynnym żalu złożone w czasie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, stanie się bezskuteczne. Oznacza to, iż z chwilą powzięcia przez organ wiadomości o braku złożenia deklaracji, znika możliwość złożenia czynnego żalu.
Czytaj w LEX: Możliwości uniknięcia kary przez sprawcę przestępstwa (wykroczenia) skarbowego >
Warunki skuteczności instytucji czynnego żalu
Podczas przygotowywania prawnie skutecznego czynnego żalu musimy pamiętać o kilku aspektach, co jest bardzo ważne, ponieważ ustawodawca w przepisach podatkowych nie określił formy tego zawiadomienia.
Po pierwsze, do właściwego urzędu skarbowego powinno wpłynąć prawnie skuteczne zeznanie podatkowe za rok, w którym nie zostało ono złożone w ustawowym terminie, czyli – co do zasady – do 30 kwietnia dla większości deklaracji PIT.
Po drugie, podatnik powinien przyznać się do dokonania czynu zabronionego dobrze argumentując swoje zgłoszenie i uzasadnić je podając przyczyny i wyjaśniając dlaczego doszło do danej sytuacji.
Po trzecie, warunkiem który trzeba spełnić jest wynikające z art. 16 par. 2 kks uiszczenie całości należności podatkowej. W praktyce wygląda to tak, że podatnik wpłaca na swój mikrorachunek podatkowy należność główną wraz z odsetkami obliczonymi na dzień dokonania wpłaty i dołącza potwierdzenie płatności do swojego zgłoszenia.
Kto i jak ma złożyć czynny żal?
Czynny żal w formie zawiadomienia składa sprawca wykroczenia skarbowego, czyli osoba fizyczna, która je popełniła. Nie może być ono anonimowe, a wyraźnie musi wskazywać na osobę dokonującą zgłoszenia, zawierać jej dane osobowe oraz podpis. Składa się je naczelnikowi właściwego urzędu skarbowego.
Złożyć czynny żal może również pełnomocnik osoby fizycznej, który dołączy dokument upoważniający – pełnomocnictwo.
Od 2020 roku dozwolona jest forma elektroniczna. Możliwe jest złożenie zawiadomienia za pośrednictwem platformy ePUAP na skrzynkę właściwego urzędu skarbowego oraz poprzez Portal Podatkowy. Możliwość ta została wprowadzona niedawno, w związku z epidemią koronawirusa.
Przy formie elektronicznej warunkiem niezbędnym jest podpisanie przesłanego zawiadomienia kwalifikowanym podpisem elektronicznym, podpisem zaufanym albo podpisem osobistym.
Oczywiście nic nie stoi na przeszkodzie, by zawiadomienie zostało złożone w tradycyjnej formie, na piśmie.
Istnieje również możliwość ustnego przekazania do protokołu zawiadomienia o czynnym żalu, jednakże w tej sytuacji należy pamiętać, że niezbędne jest zgłoszenie wyraźnej chęci złożenia protokołowanego oświadczenia.
Czy urząd skarbowy może zakwestionować czynny żal? - Tak.
Jak zostało wskazane powyżej, kluczową kwestią przy instytucji czynnego żalu jest czas. To właśnie on, a dokładniej niezłożenie deklaracji podatkowej w określonym terminie, czego skutkiem jest często wszczęcie czynności sprawdzających wobec podatnika, może być podstawą do zakwestionowania przez urząd skarbowy zawiadomienia o czynnym żalu. W takiej sytuacji organ może rozważać wystawienie mandatu karnego za popełnione wykroczenie skarbowe. Jeśli jednak, sprawca utrzymuje, że wniesiony przez niego czynny żal został wniesiony skutecznie, z zachowaniem terminu, może odmówić przyjęcia mandatu. Wtedy sprawa zostaje skierowana do rozpoznania na zasadach ogólnych, co oznacza, iż organ procesowy wszczyna przeciwko osobie, która nie przyjęła mandatu postępowanie przygotowawcze.
Gdy podatnik złoży czynny żal, spełniając przy tym wszystkie niezbędne przesłanki, nie będzie on podlegał karze za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, o którym po popełnieniu czynu zabronionego zawiadomił organ powołany do ścigania, ujawniając istotne okoliczności tego czynu, w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu.
Yurii Krasniuk, ekspert w zespole ds. PIT w KPMG w Polsce
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
