Chodzi o sytuacje, kiedy pracodawca zapisał swojego pracownika do Pracowniczego Planu Kapitałowego, mimo że ten złożył wcześniej oświadczenie o rezygnacji z uczestnictwa w PPK albo gdy do PPK zapisano z automatu osoby, które ukończyły 55 rok życia i które – zgodnie z art. 15 ust. 2 ustawy o pracowniczych planach kapitałowych – pracodawca mógł zapisać wyłącznie na ich wniosek.
Eksperci są w tej sprawie podzieleni. Część uważa, że to ewidentna luka w prawie. Inni są natomiast zdania, że to brak regulacji w ustawie, który zmusza do szukania rozwiązania problemu w innych przepisach. W tym przypadku – w kodeksie cywilnym.
Umowa, która nie podlega rozwiązaniu
- Niestety system PFR, służący do ewidencjonowania uczestnictwa w PPK, nie pozwala na wykreślenie z programu pracowników, którzy zostali zapisani do PPK przez przypadek, przez błąd ludzki - mówi Łukasz Kuczkowski, radca prawny, partner kierujący biurem kancelarii Raczkowski w Poznaniu. I dodaje, że nie do końca też wiadomo, co należy w takim przypadku zrobić i jak postąpić.
Zobacz procedurę w LEX: Obowiązki podmiotu zatrudniającego wobec instytucji finansowej w zakresie uruchomienia PPK >
– Raz zawarta umowa o zarządzanie PPK obowiązuje, co do zasady, co najmniej do momentu utraty przez daną osobę prawa do uczestnictwa w PPK w danej instytucji finansowej oraz wycofania z niej wszystkich środków tej osoby – wskazuje Przemysław Mazur, radca prawny w kancelarii Romanowski i Wspólnicy. I dodaje: - System jest skonstruowany w ten sposób, że po zapisaniu danej osoby do PPK, nawet w przypadku rezygnacji z PPK umowa pozostaje ważna. Ustaje tylko obowiązek odprowadzania składek.
Zdaniem mec. Mazura, fakt że ustawa o PPK nie reguluje wprost przypadku wypisania z PPK osoby, która została zapisana na skutek błędu ludzkiego, nie oznacza jednak, że osoba ta nie może zostać z PPK wypisana. W takim przypadku podstawy prawnej wypisania takiej osoby z PPK należy poszukiwać poza przepisami ustawy o PPK, zwłaszcza na gruncie regulacji prawa cywilnego dotyczących przekroczenia zakresu upoważnienia - art. 103 k.c. Co prawda - jak tłumaczy - system prawa polskiego rozpoznaje pracownika, który został błędnie zapisany do PPK przez swojego pracodawcę jako uczestnika, jednak nie oznacza to braku możliwości skorygowania tej sytuacji.
Czytaj w LEX: Pracownicze Plany Kapitałowe - nowe obowiązki pracodawców >
- To nieprawda, że nie ma możliwości wypisania z PPK pracowników, którzy nie powinni zostać zapisani, bo np. ukończyli 55 rok życia, a pracodawca zapisał ich automatycznie, zamiast - na ich wniosek – mówi serwisowi Prawo.pl Bartosz Marczuk, wiceprezes zarządu spółki Polski Fundusz Rozwoju. I dodaje: - Istnieje wewnętrzna procedura techniczna, umożliwiająca usunięcie takich osób, włącznie z anonimizacją ich danych. Takich osób mamy w systemie już 5 tysięcy.
Jednak przedsiębiorcy, z którymi rozmawiało Prawo.pl twierdzili, że nie mają jasności co do tego, jak należy w takich przypadkach postępować. Ich wątpliwości budzi też kwestia zwrotu środków i tego, jak to zrobić.
Wiceprezes Marczuk zapewnia, że we wszystkich tych przypadkach, w których pracownicy zostali zapisani, choć nie powinni, nie doszło do pobrania i przekazania wpłat do PPK, bo pracodawcy szybko zorientowali się, że zapisali pracowników, których zapisać nie powinni.
Czytaj w LEX: Jak w ZUS RCA wykazać wpłatę przekazaną do PPK? >
Mówi, że nieco inaczej wygląda sytuacja osób, które zostały prawidłowo zapisane przez pracodawcę, ale po jakimś czasie same wypiszą się z uczestnictwa w PPK, składając u pracodawcy deklarację rezygnacji. – W takich sytuacjach ich dane nie są anonimizowane, ponieważ nadal instytucja finansowa zarządza zgromadzonymi na ich kontach środkami i ich dane nadal są jej potrzebne.
Pracodawca jak przedstawiciel
Ten błąd może jednak sporo kosztować pracodawcę. - Obowiązek dokonywania wpłat do PPK spoczywa na pracodawcy, a nie na pracowniku – podkreśla Przemysław Mazur. Jak dodaje – to pracodawca ma obowiązek obliczenia i dokonania wpłaty do instytucji finansowej. Kwestią odrębną jest natomiast to, z czyich środków – pracodawcy czy pracownika – te wpłaty są finansowane.
Sprawdź również książkę: Pracownicze plany kapitałowe. Komentarz ebook >>
Na sytuację, w której dochodzi do zapisania do PPK pracownika wbrew jego woli, należy patrzeć przez pryzmat relacji pracodawca-pracownik oraz pracodawca-instytucja finansowa. W ramach pierwszej relacji pracodawca działa w imieniu i na rzecz swoich pracowników, jako ich przedstawiciel. Jednocześnie - w relacji z instytucją finansową - to na pracodawcy ciąży obowiązek dokonania wpłat do PPK – niezależnie od tego, czy pracodawca ma prawo sfinansować te wpłaty poprzez potrącenie z wynagrodzenia pracowników, czy też nie.
– W przypadku zapisania do PPK pracownika wbrew jego woli lub automatycznego zapisania takiego, który ma ukończone 55 lat, pracodawca działa jak przedstawiciel wykraczający poza zakres swojego ustawowego umocowania. Może to dotyczyć w szczególności przypadków, gdy z jakichś przyczyn pracodawca zgubił lub pominął deklarację danego pracownika o rezygnacji z PPK. Jeżeli w takim przypadku pracownik – pomimo braku podstaw prawnych – zostanie zapisany do PPK, a następnie pracodawca potrąci z wynagrodzenia tego pracownika składkę na PPK, to pracownik może wystąpić z roszczeniem wobec pracodawcy o zwrot nienależnie pobranej składki – podkreśla mec. Przemysław Mazur. Zaznacza przy tym, że dotyczy to zwłaszcza przypadków, gdy sprawa jest bezsporna. A jest wtedy, gdy pracownik, przykładowo, posiada dowód, że zgłosił pracodawcy rezygnację z PPK – np. maila, w którym ją wysłał lub kopię zostawionego na biurze podawczym pisma z prezentatą pracodawcy.
Nieco inaczej wygląda sytuacja w relacji pracodawca – instytucja finansowa.
- W przypadku zawarcia umowy w imieniu konkretnego pracownika, ale bez jego zgody, kwestią otwartą jest to, jak należy kwalifikować czynność prawną dokonaną przez pracodawcę z przekroczeniem ustawowego umocowania. W szczególności do rozważenia pozostaje możliwość zastosowania w takim przypadku sankcji bezskuteczności zawieszonej oraz możliwości odpowiedniego zastosowania przepisów kodeksu cywilnego, regulujących skutki działania z przekroczeniem umocowania – zaznacza Mazur.
Sprawdź w LEX: Kwalifikowanie świadczeń stanowiących podstawę naliczania wpłat do PPK >
Co z pieniędzmi tych, których błędnie wpisano albo chcą się wypisać?
- Ustawa o PPK nie mówi, jak należy postępować w sytuacji, kiedy pracodawca omyłkowo zapisze uczestnika do PPK, np. zostanie zapisany uczestnik w wieku 18-54 lata, który złożył deklarację rezygnacji z PPK, albo uczestnik 55-69 - letni, który nie składał wniosku o zapisanie. W takiej sytuacji pracodawca nie ma podstawy prawnej do zapisania pracownika do PPK. Jeśli zauważy swój błąd przed dokonaniem chociażby jednej wpłaty do PPK, to sytuacja nie będzie nazbyt problematyczna. Szybka korekta listy uczestników, stanowiącej załącznik do umowy o prowadzenie PPK, powinna rozwiązać problem – ocenia Oskar Sobolewski, prawnik w Kancelarii Wojewódka i Wspólnicy, ekspert Instytutu Emerytalnego.
Czytaj również: PPK: Po dużych przedsiębiorstwach przyszedł czas na średnie
Inaczej wygląda sytuacja, kiedy pracodawca dokona już pierwszej (lub też kolejnych) wpłat do instytucji finansowej i dopiero na tym etapie zorientuje się, że nieprawidłowo zapisał kogoś do PPK.
- W tym przypadku należałoby dokonać korekty i zwrócenia pracownikowi nienależycie pobranej wpłaty. Problem polega na tym, że środki, które zostaną przekazane instytucji finansowej są już zainwestowane i najprawdopodobniej nie będzie to równowartość kwoty wpłaconej, tylko np. 95 proc. albo 105 proc. tej kwoty – mówi Sobolewski. Wtedy, jak twierdzi, pracodawca będzie miał księgowy problem, co zrobić i jak pokryć stratę albo... jak udokumentować ewentualny zysk.
- Niewątpliwie powinno to zostać uregulowane w ustawie, bo takich sytuacji może być całkiem sporo – zaznacza Oskar Sobolewski.
Sprawdź w LEX: W jakiej sytuacji nowy pracodawca powinien dokonać transferu zgromadzonych składek PPK? >
Tymczasem według Ministerstwa Finansów, kwestie dotyczące skutków błędnego zawarcia przez podmiot zatrudniający umowy o prowadzenie PPK nie wynika z luki prawnej, lecz z niewłaściwego zastosowania przepisów ustawy o pracowniczych planach kapitałowych poprzez zawarcie umów o prowadzenie w imieniu i na rzecz osób, które nie powinny być objęte programem PPK, np. tych, które nie są osobami zatrudnionymi w rozumieniu ustawy o PPK. Zawarcie z takimi osobami umowy należy – według MF - uznać za czynność dokonaną z przekroczeniem ustawowego umocowania, a tym samym zawarta w ten sposób umowa jest obarczona sankcją nieważności. Nieważna czynność prawna nie wywołuje zamierzonych przez strony skutków prawnych.
W takiej sytuacji (jeśli dokonane zostały wpłaty do PPK) należy dokonać zwrotu na rzecz pracownika i pracodawcy wpłaconych kwot do PPK.
Sprawdź w LEX: Czy przystąpienie członka zarządu do PPK wymaga zmiany kontraktu menedżerskiego w zakresie wysokości wynagrodzenia brutto? >
- W praktyce mogą jednak powstać różne sytuacje faktyczne. Instytucja finansowa po powzięciu informacji o nieważności umowy o prowadzenie PPK powinna przeprowadzić odpowiednie czynności wyjaśniające. W szczególności powinna wyjaśnić, z jakiego powodu umowa o prowadzenie PPK jest nieważna, a następnie, w przypadku potwierdzenia zaistnienia nieważności takiej umowy, dokonać odpowiedniego rozliczenia z pracownikiem, w imieniu i na rzecz którego została zawarta taka nieważna umowa oraz z podmiotem zatrudniającym – informuje nas Ministerstwo Finansów.
Jeśli po dokonaniu wpłaty do PPK, w wykonaniu nieważnej umowy o prowadzenie PPK, nie zostały przydzielone jednostki uczestnictwa pracownikowi, instytucja finansowa powinna niezwłocznie ustalić z podmiotem zatrudniającym oraz pracownikiem sposób zwrotu podmiotowi zatrudniającemu oraz pracownikowi kwot wpłaconych do PPK - odpowiednio do wysokości wpłat finansowanych przez podmiot zatrudniający oraz przez pracownika. Jeśli natomiast zostały przydzielone, to instytucja finansowa powinna niezwłocznie umorzyć przydzielone bez podstawy prawnej jednostki uczestnictwa oraz ustalić z podmiotem zatrudniającym oraz pracownikiem sposób zwrotu podmiotowi zatrudniającemu oraz pracownikowi kwot z umorzenia tych jednostek uczestnictwa.
Jednak wartość kwoty uzyskanej z umorzenia jednostek uczestnictwa może nie odpowiadać wartości kwot nominalnych wpłaconych do PPK, w szczególności kwota ta może być niższa od nominalnej wartości tych wpłat. W takiej sytuacji powstaje roszczenie pracownika o naprawienie szkody spowodowanej zawinionym działaniem podmiotu zatrudniającego, który zawarł umowę o prowadzenie PPK niezgodnie z ustawą o PPK.
Co więcej, pracodawca i pracownik powinni między sobą dokonać dalszych rozliczeń ewentualnych szkód, jakie powstały w związku z zawarciem umowy o prowadzenie PPK w imieniu i na rzecz pracownika, niezgodnie z ustawą o PPK oraz dokonaniem wpłat do PPK bez ważnej podstawy prawnej.
Dodajmy, że niemiła niespodzianka czeka też na osoby, które zechcą zrezygnować z odkładania na swoją emeryturę w PPK. Nie mogą liczyć na natychmiastowy zwrot pieniędzy bez dodatkowych potrąceń. Dostaną je dopiero po ukończeniu 60 roku życia.
Sprawdź w LEX:
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
