Wykładnia art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej w kontekście zasady równości wobec prawa i niedyskryminacji była przedmiotem analizy jednego z najnowszych orzeczeń Sądu Najwyższego, tj. wyroku z dnia 23 czerwca 2025 r., sygn. akt III USKP 137/23.
Czytaj również: Wcześniejsze emerytury a naruszenie standardów konstytucyjnych >>
Konstytucyjna zasada równości
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego z zasady równości, wyrażonej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP, wynika nakaz jednakowego traktowania podmiotów prawa w obrębie określonej klasy (kategorii). Wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną) powinny być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących jak i faworyzujących (por. orzeczenie TK z dnia 29 września 1997 r., sygn. akt K 15/97, wyrok TK z dnia 21 września 1999 r., sygn. akt K 6/9, wyrok TK z dnia 28 maja 2002 r., sygn. akt P 10/01, czy też wyrok TK z dnia 15 lipca 2010 r., sygn. akt K 63/07).
Trybunał Konstytucyjny zasadnie wskazuje, iż oceniając daną regulację prawną z punktu widzenia zasady równości, należy w pierwszej kolejności rozważyć, czy można wskazać cechę istotną uzasadniającą równe traktowanie podmiotów prawa, czyli czy podmioty są podobne pod jakimś istotnym względem. Ustalenie to wymaga analizy celu i treści aktu normatywnego, w którym została zawarta badana norma prawna. Jeżeli natomiast prawodawca różnicuje sytuację podmiotów prawa, należy ustalić, czy są one zasadnie potraktowane odmiennie. Należy zauważyć, że dopuszczalne jest także zróżnicowanie sytuacji prawnej podmiotów podobnych, czyli odstępstwo od zasady równości. Odstępstwo takie nie musi oznaczać naruszenia art. 32 Konstytucji. W dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego przyjmuje się, że zróżnicowanie podmiotów podobnych jest dopuszczalne, jeżeli zostanie dokonane według kryterium, które spełnia następujące warunki:
- po pierwsze – musi ono mieć charakter relewantny, czyli musi pozostawać w bezpośrednim związku z celem i zasadniczą treścią przepisów, w których zawarta jest kontrolowana norma, oraz ma służyć realizacji tego celu i treści; wprowadzone zróżnicowania muszą być racjonalnie uzasadnione;
- po drugie – musi mieć charakter proporcjonalny; waga interesu, któremu ma służyć różnicowanie sytuacji adresatów normy, musi pozostawać w odpowiedniej proporcji do wagi interesów, które zostaną naruszone w wyniku nierównego potraktowania podmiotów podobnych;
- po trzecie – musi pozostawać w związku z zasadami, wartościami i normami konstytucyjnymi, uzasadniającymi odmienne traktowanie podmiotów podobnych (por. wyrok TK z dnia 16 grudnia 1997 r., sygn. akt K 8/97, wyrok TK z dnia 24 lutego 1999 r., sygn. akt SK 4/98, wyrok TK z dnia 28 maja 2002 r., sygn. akt P 10/01, wyrok TK z dnia 21 lutego 2006 r., sygn. akt K 1/05, wyrok TK z dnia 28 marca 2007 r., sygn. akt K 40/04).
Cena promocyjna: 44.25 zł
|Cena regularna: 59 zł
|Najniższa cena w ostatnich 30 dniach: 41.3 zł
Konstytucyjna zasada niedyskryminacji a ubezpieczenia społeczne
Zasada niedyskryminacji wyrażona w art. 32 ust. 2 Konstytucji RP definiowana jest przez Trybunał Konstytucyjny jako zakaz nieuzasadnionego, różnego kształtowania sytuacji podobnych podmiotów prawa, w procesie stanowienia oraz stosowania prawa. Dyskryminacja oznacza zatem nienadające się do zaakceptowania tworzenie różnych norm prawnych dla podmiotów prawa, które powinny być zaliczone do tej samej klasy (kategorii), albo nierówne traktowanie podobnych podmiotów prawa w indywidualnych przypadkach, gdy zróżnicowanie nie znajduje podstaw w normach prawnych. Tak więc dla oceny danej sytuacji jako dyskryminacji, albo jej braku, istotne jest określenie kryterium zróżnicowania, a także ocena zasadności jego wprowadzenia. W przypadku podmiotów podobnych, należących do tej samej klasy (kategorii) istotnej, domniemanie przemawia za brakiem zróżnicowania (zob. wyrok TK z dnia 15 lipca 2010 r. sygn. akt K 63/07).
Przekładając powyższe rozważania Trybunału Konstytucyjnego, na grunt art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej należy odszukać w systemie ubezpieczeń społecznych, podmiotów prawa, charakteryzujących się w równym stopniu daną cechą istotną (relewantną), które jednak nie zostały potraktowane równo. Następnie, tak zdefiniowaną grupę, należy ocenić z punktu widzenia trzech kryteriów dopuszczalności zróżnicowania, o których mowa powyżej.
W systemie ubezpieczeń społecznych, można znaleźć co najmniej pięć takich grup. Po pierwsze, jest to grupa wcześniejszych emerytów objętych regulacjami z art. 194i oraz 194j ustawy emerytalnej. Po drugie, jest to grupa emerytów, korzystających z okresowej emerytury kapitałowej, objętych regulacją art. 26c ustawy emerytalnej. Po trzecie, jest to grupa emerytów korzystających z emerytur pomostowych. Po czwarte, jest to grupa emerytów korzystających z nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Wreszcie po piąte, jest to grupa emerytów korzystających ze świadczenia przedemerytalnego. We wszystkich tych przypadkach, pobieranie świadczenia nie wiąże się z jego późniejszym odliczaniem (potrącaniem) w ramach podstawy obliczania emerytury w wieku powszechnym.
Sprawdź również książkę: Prawo ubezpieczeń społecznych >>
Według orzecznictwa art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej narusza zasadę równego traktowania
Wskazana powyżej problematyka została poruszona przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 czerwca 2025 roku (sygn. akt III USKP 137/23). Sąd Najwyższy zasadnie podniósł, iż: - Odnosząc te rozważania do analizy art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, w analizowanej kwestii w systemie ubezpieczeń społecznych, można znaleźć co najmniej dwie podobne grupy. Pierwsza to grupa „wcześniejszych” emerytów objętych regulacjami z art. 194i oraz 194j ustawy emerytalnej. Druga to grupa emerytów korzystających z okresowej emerytury kapitałowej, objętych regulacją art. 26c ustawy emerytalnej. Trzecią grupą wartą analizy są ubezpieczeni korzystający ze świadczeń przedemerytalnych na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych po osiągnięciu wieku 60 lub 61 lat. Odnośnie do ubezpieczonych korzystających z emerytur pomostowych ustalanych na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, po przejściu na emeryturę z art. 24 ustawy emerytalnej, następuje pomniejszenie kapitału początkowego, więc nie można w pełni ująć ich w czwartą podobną grupę. Dodatkowo należy zaakcentować, że zgodnie z art. 2a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2025 r., poz. 350) ustawa stoi na gruncie równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez względu na płeć, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, stan cywilny oraz stan rodzinny. Zasada równego traktowania dotyczy w szczególności: warunków objęcia systemem ubezpieczeń społecznych, obowiązku opłacania i obliczania wysokości składek na ubezpieczenie społeczne, obliczania wysokości świadczeń. Biorąc pod uwagę powyższe poglądy prawne, należało uznać, że w świetle art. 2 i 32 Konstytucji RP oraz art. 2a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych zarzut skargi kasacyjnej naruszenia art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej był uzasadniony.”
Co znamienne, powyższy wyrok Sądu Najwyższego został już zrealizowany w postaci wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych sygn. akt III AUa 1058/25, w którym to Sąd Apelacyjny w Poznaniu oddalił apelację Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
W orzecznictwie sądów powszechnych w ostatnim czasie pojawił się szereg orzeczeń poruszających problematykę naruszenia zasady równości względem ubezpieczonych z innych roczników niż 1953 w kontekście art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Jako przykłady można podać wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 września 2025 roku (sygn. akt III AUa 704/25), z dnia 4 września 2025 roku (sygn. akt III AUa 741/25), czy też z dnia 5 września 2025 roku (sygn. akt III AUa 724/25).
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 4 września 2025 roku (sygn. akt III AUa 741/25) trafnie wskazano, iż: „Zachowanie zasady równości wymagałoby zatem - skoro stwierdzono niekonstytucyjność omawianej regulacji wobec kobiet z rocznika 1953 - pominięcie tej regulacji również wobec innych grup ubezpieczonych w analogicznej sytuacji, by nie pogłębiać stanu tzw. wtórnej niekonstytucyjności, który niewątpliwie dodatkowo uległ nasileniu z uwagi na treść art. 194i i art. 194j ustawy. Nie zaszły jednocześnie inne okoliczności, które w stosunku do osób z innych roczników znajdujących się w analogicznej sytuacji uzasadniałyby odstąpienie od zasady równego traktowania (por. wyrok Sądu Okręgowego w Toruniu z 17 grudnia 2024 r., IV U 1074/24, LEX nr 3817845). Wymóg poszanowania wskazanych powyżej zasad konstytucyjnych obliguje Sąd do uwzględnienia odwołania ubezpieczonego, skoro wobec osób znajdujących się w tożsamej sytuacji jak kobiety z rocznika 1953, obalone zostało domniemanie konstytucyjności art. 25 ust. 1b ustawy oraz art. 194 i, jak i art. 194 j FUS. Wynika z tego , że podstawą dla prawa ubezpieczonego do przeliczenia emerytury w wieku powszechnym bez pomniejszenia wynikającego z art. 25 ust 1 b FUS jest niekonstytucyjne – o czym mowa wyżej - uregulowanie, poprzez zawężenie kręgu osób uprawnionych przez ustawodawcę w przepisach art. 194i i art. 194 j ustawy FUS, bez de facto konieczności sięgania do innych przepisów prawnych”.
Równie trafnie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Gdańsku z dnia 5 września 2025 roku (sygn. akt III AUa 724/25), podnosząc, iż: „Skoro wobec ubezpieczonych urodzonych w 1953 r. ustawodawca wprowadził art. 194j ust. 4 ustawy emerytalnej, stanowiąc, że emerytura w ponownie ustalonej wysokości przysługuje od dnia, od którego podjęto wypłatę emerytury przyznanej na podstawie art. 24, a w przypadku gdy prawo do tej emerytury było zawieszone - od dnia, od którego mogłaby być podjęta jej wypłata, a pominięto pozostałe kategorie osób, znajdujących się w analogicznej sytuacji (co omówiono już wcześniej), to prokonstytucyjna wykładnia norm nakazuje przyjęcie, że prawidłowe obliczenie wysokości emerytury (bez pomniejszenia, o którym stanowi art. 25 ust. Ib ustawy emerytalnej) winno nastąpić także wstecz. Inna interpretacja omawianych przepisów w oczywisty sposób prowadziłaby do nieuzasadnionego różnicowania ubezpieczonych z uwagi na wiek (tj. tych z rocznika 1953 r. i pozostałych grup, które omówiono wyżej). Biorąc powyższe pod uwagę wysokość emerytury ubezpieczonej (nabytej w powszechnym wieku emerytalnym) powinna zostać obliczona bez pomniejszenia świadczenia, o którym stanowi art. 25 ust. Ib cyt. ustawy przy odpowiednim zastosowaniu zasad wynikających z dyspozycji art. 194i oraz art. 194j cyt. ustawy”.
Czytaj również: Wcześniejsze emerytury a naruszenie standardów konstytucyjnych >>
Restytucja konstytucyjnego stanu rzeczy powinna odbyć się z całkowitym pominięciem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej
Mając powyższe na uwadze stwierdzić należy, iż w przypadku emerytów poszkodowanych przez art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej restytucja konstytucyjnego stanu rzeczy powinna odbyć się tak samo, jak miało to miejsce w przypadku kobiet i mężczyzn z rocznika 1953, a zatem z całkowitym pominięciem art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. W innym bowiem przypadku dojdzie do stanu „wtórnej niekonstytucyjności” z uwagi na złamanie konstytucyjnej zasady równości wobec prawa, która w systemie ubezpieczeń społecznych ma szczególne miejsce, co znalazło swój bezpośredni wymiar w art. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych statuującym zasadę równego traktowania ubezpieczonych.
dr Andrzej Hańderek, radca prawny prowadzący własną kancelarię w Krakowie
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
