30 listopada 2023 r. wchodzi w życie nowe brzmienie art. 4j ust. 3a ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1385 z późn. zm.). Przepis ten dotyczy możliwości rozwiązania umowy zawartej na czas oznaczony w trybie wypowiedzenia i regulacji zasad obciążania odbiorców końcowych kosztami i odszkodowaniami w związku z wypowiedzeniem przez nich umów zawartych na czas oznaczony. Nowelizacja stanowi jaskrawy przykład tego, jak dynamicznie zmieniają się przepisy prawa energetycznego. Poprzednie brzmienie art. 4j ust. 3a p.e. obowiązywało niewiele ponad miesiąc, gdyż weszło w życie 24 października br. i zostało zmienione ustawą o zmianie ustawy - Prawo energetyczne oraz niektórych innych ustaw z 28 lipca 2023 r. (Dz.U.2023.1681).
Czytaj też: Projekt przedłużający zamrożenie cen prądu, ciepła i gazu w Sejmie >>
Duże kontrowersje interpretacyjne
Sam mechanizm obciążania odbiorców kosztami za wcześniejsze wypowiedzenie umów nie jest jednak nowy i został wprowadzony w tym kształcie do prawa energetycznego już 10 lat temu, przez art. 1 pkt 4 lit. b) ustawy z 26 lipca 2013 r. (Dz.U.2013.984), zmieniającej m.in. ustawę z dniem 11 września 2013 r.. Zgodnie z nim odbiorca końcowy mógł wypowiedzieć umowę zawartą na czas oznaczony, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarczało temu odbiorcy paliwa gazowe lub energię, bez ponoszenia kosztów i odszkodowań innych niż wynikające z treści umowy, składając do przedsiębiorstwa energetycznego pisemne oświadczenie.
Przepis ma szerokie zastosowanie praktyczne i ma zadanie rekompensować przedsiębiorstwu energetycznemu koszty przedterminowego zakończenia umowy. Założeniem ustawodawcy było, aby odbiorca nie ponosił dodatkowych kosztów w związku z wypowiedzeniem umowy. Przedsiębiorca energetyczny był jednak uprawniony do domagania się od odbiorcy końcowego zwrotu kosztów i zapłaty odszkodowania w przypadku rozwiązania przez tego odbiorcę umowy o dostarczanie paliwa gazowego lub energii elektrycznej, jeżeli koszty te zostały przewidziane w umowie i niezależnie od okresu, na jaki umowa została zawarta. Co ciekawe, choć art. 4j ust. 3a p.e. nie był odtąd nowelizowany – jego interpretacja budziła wiele kontrowersji.
Problem z wyliczeniem
Zdaniem sądów, regulacja art. 4j ust. 3a w zw. z art. 5 ust. 3 p.e. nie określała sposobu uregulowania odszkodowania. Ponieważ prawo energetyczne stanowi lex specialis w stosunku do kodeksu cywilnego, wobec braku regulacji dotyczących odszkodowań należało odwołać się do ogólnych uregulowań odpowiedzialności kontraktowej, tj. art. 471 i nast. k.c., które umożliwiają stronom wprowadzenie do umowy także ryczałtowego odszkodowania za niewykonanie lub niewłaściwe wykonanie zobowiązania (art. 483 par. 1 k.c. - kara umowna; por. wyrok SA we Wrocławiu z 28.10.2022 r., I AGa 118/22, LEX nr 3433749.).
Na kanwie tego mechanizmu (aczkolwiek analizie poddany został przepis w poprzednim brzmieniu, tj. art. 4j ust. 3, który regulował rozliczenia w ten sam sposób, ale nie rozróżniał okresu obowiązywania umów i jednolicie traktował umowy zawarte na czas oznaczony i nieoznaczony), Sąd Najwyższy (wyrok SN z 17.01.2020 r., IV CSK 579/17, OSNC-ZD 2021, nr 3, poz. 32) stwierdził, że przepis realizuje zasadę dostępu osoby trzeciej do sieci i bezkosztowego rozwiązania umowy sprzedaży energii elektrycznej i nie może stanowić podstawy obciążenia odbiorcy końcowego obowiązkiem uiszczenia kary umownej w wysokości odpowiadającej cenie nieodebranej energii elektrycznej. Sąd Najwyższy stwierdził ponadto, że kara, jako sposób naprawienia szkody, poprzez umowne zastrzeżenie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego następuje przez zapłatę określonej sumy, zajmuje miejsce odszkodowania (art. 361 par. 2 w zw. z art. 471k.c.). Niemniej, jakkolwiek fakt powstania i wysokości szkody jest irrelewantny, to przesłanki odpowiedzialności muszą odpowiadać tym, przy ziszczeniu których można dochodzić odszkodowania ex contractu.
Jest szansa na rozwianie wątpliwości
Ustawa w nowym brzmieniu zdaje się odpowiadać na przynajmniej część wątpliwości, jakie może budzić wyliczenie rekompensaty z tytułu wcześniejszego wypowiedzenia umowy przez odbiorcę. Nowa redakcja przepisu wskazuje, tak jak poprzednio, że odbiorca końcowy może wypowiedzieć umowę zawartą na czas oznaczony, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza temu odbiorcy paliwa gazowe lub energię, bez ponoszenia kosztów i odszkodowań innych niż wynikające z treści umowy, składając do przedsiębiorstwa energetycznego oświadczenie o jej wypowiedzeniu. Nowością było uregulowanie ram granicznych dla wyliczenia rekompensaty. Mianowicie przepis w brzmieniu obowiązującym od 24 października 2023 r. przewidywał, że wysokość przedmiotowych kosztów i odszkodowań nie może przekraczać wysokości bezpośrednich strat ekonomicznych, jakie poniosło przedsiębiorstwo energetyczne w wyniku rozwiązania umowy zawartej na czas oznaczony przez odbiorcę końcowego.
Nowela listopadowa dopełnia tę regulację o przesłanki podmiotowe, wskazując, że w przypadku odbiorcy energii elektrycznej lub paliw gazowych w gospodarstwie domowym oraz odbiorcy końcowego energii elektrycznej lub paliw gazowych będących mikroprzedsiębiorcą lub małym przedsiębiorcą w rozumieniu art. 7 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. - Prawo przedsiębiorców w zakresie, w jakim zużywają energię elektryczną lub paliwa gazowe na potrzeby podstawowej działalności, wysokość tych kosztów i odszkodowań nie może przekraczać wysokości bezpośrednich strat ekonomicznych, jakie poniosło przedsiębiorstwo energetyczne w wyniku rozwiązania umowy zawartej na czas oznaczony przez odbiorcę.
Nowa redakcja przepisu wskazuje więc sporo nowych punktów odniesienia dla wyliczenia rekompensaty, wskazując przy tym grupy odbiorców, którzy powinni być traktowani w sposób preferencyjny, co powinno służyć wyjaśnieniu wątpliwości w przedmiocie zasad formułowania postanowień umownych mających zastosowanie w przypadku rozwiązania umowy zawartej na czas oznaczony w trybie wypowiedzenia i regulacji zasad obciążania odbiorców końcowych kosztami i odszkodowaniami w związku z wypowiedzeniem przez nich umów zawartych na czas oznaczony. Do wypowiedzenia umów zawartych przed dniem wejścia w życie nowej redakcji art. 4j ust. 3a p.e. stosowane będą przepisy w brzmieniu dotychczasowym.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
