Mało było w ostatnich latach zmian w polskim prawie, na które środowisko biznesowe czekało z tak dużym zniecierpliwieniem, jak na wprowadzenie do polskiego systemu prawnego fundacji rodzinnej.
Fundacja rodzinna stanowi platformę do budowania sukcesji w międzypokoleniowym biznesie. Służy zabezpieczeniu interesów członków rodziny, będących beneficjentami fundacji, w kontekście dostępu do rodzinnego majątku za życia lub dopiero po śmierci założyciela rodzinnego biznesu. Co ważne, fundacje rodzinne służą jednocześnie zabezpieczeniu i utrzymaniu pełnej funkcjonalności rodzinnego przedsiębiorstwa. W tym sensie fundacja rodzinna jest nie tyle rodzinnym skarbcem, z którego są wypłacane świadczenia dla jej beneficjentów, lecz może być również rodzinną centralą do zarządzania firmą rodzinną i wszystkimi należącymi do niej spółkami.
Czytaj też w LEX: Zmiany przepisów o spadkobraniu w latach 2015-2023 i ich wpływ na dotychczasowy system dziedziczenia >
Rola fundacji także aktywna
Fundacje rodzinne mogą być i są wykorzystywane do budowania struktur holdingowych. Polega to na tym, że do majątku fundacji wnoszone są udziały i akcje w rodzinnych spółkach. Często tych spółek wnoszonych do jednej fundacji jest wiele. W efekcie fundacja staje się platformą holdingową zarządzającą operacyjnymi spółkami. Nie chodzi więc tutaj jedynie o pasywny dochód realizowany przez fundację jako właściciela spółek portfelowych (znajdujących się w majątku fundacji), lecz o aktywne zarządzanie i budowanie strategii rozwoju dla każdej ze spółek.
Tego rodzaju aktywna rola fundacji rodzinnej przewidziana jest w ustawie o fundacji rodzinnej. Ustawa przewiduje, że taka fundacja może uczestniczyć w spółkach, funduszach inwestycyjnych oraz innych wehikułach. Fundacja może być w szczególności jedynym lub większościowym wspólnikiem albo akcjonariuszem spółek portfelowych, w których powołuje skład organów zarządczych i nadzorczych.
Na marginesie wskazać można na towarzyszącą procesowi prac nad ustawą o fundacji rodzinnej ewolucję poglądu, czy fundacja rodzinna powinna móc prowadzić działalność gospodarczą, w tym aktywnie uczestniczyć w spółkach handlowych. Autorzy rządowego projektu ustawy podkreślali, że fundacja rodzinna powinna przede wszystkim służyć do zabezpieczenia majątku rodzinnego i planowania sukcesji międzypokoleniowej. W kontekście uczestnictwa w spółkach podkreślano, że fundacja powinna mieć status pasywnego inwestora, którego uczestnictwo w spółkach powinno koncentrować się na pasywnym czerpaniu korzyści z dywidendy, lecz nie uczestniczącego w zarządzaniu spółkami.
Ostatecznie uchwalone przepisy ustawy nie zawierają żadnych ograniczeń, jeżeli chodzi o uczestnictwo fundacji w spółkach handlowych.
Istotny aspekt holdingowy
Praktyka funkcjonowania fundacji rodzinnej w Polsce jest bardzo krótka. W związku z tym należy spodziewać się ewolucji wielu związanych z nią rozwiązań. Niewykluczone, że jednym z obszarów zmian i dalszych uregulowań będzie aspekt holdingowy. Tak zwane prawo holdingowe uregulowane jest obecnie w kodeksie spółek handlowych. Chodzi o przepisy dotyczące tzw. grupy spółek składającej się ze spółki dominującej oraz spółek zależnych.
Zobacz procedurę: Utworzenie grupy spółek (prawo holdingowe) >
Przepisy o grupie spółek zostały wprowadzone w celu „usankcjonowania” rozwijającej się przez lata praktyki, w ramach której interes spółek zależnych podporządkowany był interesowi grupowemu, lub wręcz nawet interesowi spółki dominującej. Najsilniejszym przejawem tej idei jest zapisana w kodeksie spółek handlowych reguła, zgodnie z którą spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz przepisy szczególne nie stanowią inaczej.
Zobacz procedurę: Wydawanie i wykonywanie wiążących poleceń (prawo holdingowe) >
Być może w niedalekiej przyszłości pojawi się przepis kreujący tę samą zasadę w odniesieniu do holdingów tworzonych przez fundacje rodzinne.
Czytaj też: Jest szansa, że biznes zacznie jeszcze korzystać z przepisów o grupach spółek
Biorąc pod uwagę główny cel fundacji rodzinnej, jak również oczekiwania polskich firm rodzinnych, taki kierunek rozwoju polskich regulacji prawnych jest kierunkiem pożądanym. Być może warto rozszerzyć zakres dopuszczalnej działalności gospodarczej fundacji rodzinnej, tak by nie różnił się on znacząco od zakresu, w jakim działalność gospodarczą prowadzą spółki handlowe. Oczywiście nie jest to temat prosty, ponieważ zwiększenie przestrzeni do swobodnie prowadzonej przez fundację działalności gospodarczej zwiększa jednocześnie ekspozycje na ryzyka nierozerwalnie związane z taką działalnością, w szczególności ryzyka związane z potencjalnym kurczeniem się majątku fundacji rodzinnej, jako źródła zaspokojenia roszczeń jej wierzycieli, z którymi fundacja może wchodzić w biznesowe relacje.
Polecamy monografię: Mariański Adam (red.), Fundacje rodzinne. Aspekty prawne i podatkowe >
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
