Niejasne klauzule indeksacyjne powodują nieważność

Tło tej sprawy stanowiła umowa tzw. kredytu frankowego. Powodowie A i S wnieśli o ustalenie, że umowa o kredyt hipoteczny, którą zawarli 13 czerwca 2008 r. z bankiem jest nieważna oraz ‎o zasądzenie na ich rzecz 510 690,96 zł tytułem zwrotu rat kapitałowo-odsetkowych. Powodowie spłacili raty w okresie od 16 lutego 2012 r. do 22 stycznia 2018 r. z ustawowymi odsetkami.

Unieważnienie umowy

Sąd Okręgowy w Warszawie ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny jest nieważna. Ale oddalił powództwo o zapłatę 510 690,96 zł i zasądził od pozwanego banku łącznie na rzecz powodów 106 431,44 CHF z ustawowymi odsetkami.

Sąd Okręgowy ustalił, że 8 kwietnia 2008 r. powodowie złożyli wniosek ‎o udzielenie im kredytu hipotecznego na dokończenie budowy domu. Jednocześnie złożyli oświadczenie, że zostali zapoznani przez pracownika banku z ryzykiem kursowym w kredycie indeksowanym do waluty obcej i ryzykiem zmiany stopy procentowej, mającymi wpływ na wysokość zobowiązania wobec banku oraz na wysokość rat spłaty kredytu.

Potwierdzili, że są w pełni świadomi ryzyka kursowego, rezygnują z możliwości zaciągnięcia kredytu w złotych i wybierają kredyt indeksowany do waluty obcej, a także znane są im postanowienia regulaminu kredytu hipotecznego udzielanego przez bank w odniesieniu do kredytów indeksowanych do waluty obcej. Zostali też poinformowani, że aktualna wysokość kursów waluty obcej dostępna jest w placówkach banku, są świadomi, że ponoszą ryzyko kursowe związane z wahaniem kursów waluty, do której indeksowany jest kredyt, są świadomi, że ryzyko kursowe ma wpływ na wysokość zobowiązania wobec banku wynikającego z umowy o kredyt oraz na wysokość rat spłaty kredytu, a także są świadomi, że kredyt zostanie wypłacony w złotych na zasadach opisanych w regulaminie, saldo zadłużenia kredytu wyrażone jest w walucie obcej, raty kredytu wyrażone są w walucie obcej i podlegają spłacie w złotych na zasadach opisanych w regulaminie.

Ryzyko zmiany kursu waluty

Klauzule indeksacyjne zawarte w umowie kredytu hipotecznego (klauzule ryzyka walutowego i klauzule przeliczeniowe odsyłające do tabel kursowych banku) określają główne świadczenia stron i jako niejasne mają charakter abuzywny. Ich eliminacja prowadzi do nieważności umowy w całości, gdyż usuwa ryzyko walutowe i powiązanie z LIBOR, co przekształca umowę w sposób zmieniający jej istotę. Brak jest przepisów dyspozytywnych pozwalających na wypełnienie luki – nie można zastosować art. 358 par. 2 k.c., art. 65 k.c. ani Prawa bankowego. Jeżeli konsument świadomie domaga się upadku umowy, nie naraża go to na szczególnie niekorzystne konsekwencje. Umowa kredytu ma charakter wzajemny, jednak bankowi nie przysługuje skuteczne prawo zatrzymania wobec roszczenia konsumenta o zwrot rat, gdy bank nie sprecyzował własnego roszczenia restytucyjnego oraz w świetle zakazu z orzecznictwa TSUE (wyrok C-28/22).

Sąd II instancji o zasadach współżycia społecznego

Sąd apelacyjny zaakceptował ustalenia faktyczne sądu okręgowego. Za częściowo zasadne Sąd Apelacyjny uznał zarzuty pozwanego sformułowane w odniesieniu do oceny, jakoby konstrukcja indeksacji przyjęta ‎w umowie została ukształtowana z naruszeniem granic swobody umów i natury umowy kredytu, co prowadziłoby do nieważności umowy w całości, na podstawie art. 58 par. 1 k.c. Samo zawarcie ryzykownej umowy kredytu, bez zrozumienia poszczególnych jej postanowień przez kredytobiorcę, nie uzasadnia uznania ich za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Umowy tego rodzaju wiążą się wprawdzie ze znacznym ryzykiem dla kredytobiorcy, ale na poziomie porównywalnym z dopuszczonym przez prawo ryzykiem kredytu walutowego. Dopiero ustalenie, że stroną umowy z bankiem był konsument, otwiera drogę oceny jej zapisów.

Wyrok ten został zaskarżony przez pozwany bank.

Zmiana istoty umowy

SN oddalił skargę kasacyjną banku. Potwierdził, że klauzule indeksacyjne (zarówno klauzule ryzyka walutowego, jak i klauzule przeliczeniowe) określają główne świadczenia stron i są nietransparentne. A to pozwoliło bankowi swobodnie kształtować kursy, czyli były to klauzule niedozwolone.

Ich eliminacja prowadzi do nieważności umowy w całości, gdyż wyeliminowanie ryzyka kursowego i powiązania ze stawką LIBOR powoduje tak daleko idące przekształcenie umowy, że staje się ona umową o odmiennej istocie niż zamierzona przez strony. SN wykluczył możliwość zastąpienia abuzywnych klauzul przepisami art. 358 par. 2 k.c., art. 65 k.c. czy Prawa bankowego – takie przepisy nie stanowią przepisów dyspozytywnych w rozumieniu orzecznictwa TSUE.

Konsument świadomie żądał upadku umowy, więc nie naraża go to na "szczególnie niekorzystne konsekwencje". SN skorygował stanowisko SA w kwestii wzajemności umowy kredytu – powołując się na postanowienie III CZP 126/22 z 6 października 2023 r., stwierdził że umowa kredytu ma charakter wzajemny. Niemniej wykluczył skuteczność zarzutu zatrzymania podniesionego przez bank, gdyż TSUE w wyroku C-28/22 z 14 grudnia 2023 r. wyłączył możliwość roszczenia odsetkowego konsumenta.

Sąd Najwyższy w Izbie Cywilnej orzekał w składzie: SSN Agnieszka Piotrowska (przewodniczący), ‎SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
‎oraz SSN Karol Weitz.

Wyrok Izby Cywilnej SN z 30 lipca 2025 r., sygnatura akt II CSKP 834/23.

-30%

Umowa kredytu konsumenckiego

Filip Czuchwicki
Sprawdź