Poniedziałkowa uchwała NSA, choć wyłoniła się na tle sprawy podatkowej, ma niezwykłe znaczenie dla samych sędziów sądów administracyjnych. Chodzi bowiem o sytuację dotyczącą wniosku o wyłączenie sędziego, zawierającego jednocześnie argumentację i oczekiwanie testu niezawisłości sędziego. Taki problem wyłonił się w toku rozpatrywania sprawy dotyczącej VAT w listopadzie ub. r., gdzie strona sporu złożyła wniosek o wyłączenie sędziego.
Podatnik złożył wniosek o wyłączenie sędziego ze składu orzekającego na podstawie art. 19 ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w związku z art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Wskazał jednak na argumentację dotyczącą samego powołania sędziego jak również postępowania sędziego po powołaniu na urząd sędziowski.
Wniosek o wyłączenie a argumentacja o badanie niezawisłości
Skład rozpoznający sprawę o wyłączenie doszedł do wniosku, że w sprawie występują poważne wątpliwości czy zakres przedmiotowy normy art. 19 ustawy prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi obejmuje również badanie spełnienia przez sędziego sądu administracyjnego wymogu niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowania po powołaniu, o których mowa w art. 5a ustawy prawo o ustroju sądów administracyjnych.
Czytaj w LEX: Test bezstronności (niezawisłości) sędziego w praktyce >
NSA zauważył, że wniosek o wyłączenie został złożony na podstawie art. 19 ppsa, jednakże w samym wniosku jego autor podniósł, że tryb powołania do pełnienia urzędu sędziowskiego kwestionowanego sędziego wskazuje na uzasadnione wątpliwości co do posiadania przez niego legitymacji formalnej do orzekania. Autor wniosku wskazał, że nominacja sędziego została podpisana przez Prezydenta RP w lutym 2021 r. zaś wręczenie nominacji nastąpiło w czerwcu 2022 r. A już po samym akcie nominacji sędzia wykazywał się aktywnością w ramach władzy wykonawczej, zajmując stanowisko podsekretarza stanu w jednym z ministerstw. Podatnik nabrał wątpliwości czy sędzia pozostanie bezstronnym w sprawie skargi kasacyjnej, która dotyczy należności publicznoprawnej z tytułu VAT. Podatnik argumentował też, że sędzia został powołany na wniosek nowej Krajowej Rady Sądownictwa.
Zobacz również: NSA: Covidowe zawieszenie terminów w administracji nie dotyczy zobowiązań podatkowych >>
Czytaj w LEX: Neo-KRS łamie prawo do rzetelnego procesu. Omówienie wyroku Wielkiej Izby ETPC z dnia 15 marca 2022 r., 43572/18 (Grzęda) >
NSA w tej sytuacji przedstawił zagadnienie prawne poszerzonemu składowi do rozstrzygnięcia, wskazując, że złożony przez podatnika wniosek wyczerpuje znamiona wniosku w trybie art. 5a ustawy o ustroju sądów administracyjnych, dotyczy bowiem zachowania sędziego przed powołaniem oraz po powołaniu. Jednak składając wniosek strona ominęła wymogi, które w art. 5a zostały wskazane, co do terminu, co do formy i co do zastępstwa adwokackiego. Powstała wątpliwość czy wniosek składany na podstawie art. 19 może obejmować badanie tych przesłanek wskazanych w art. 5a. Podkreślono, że art. 5a stanowi nową instytucję procesową umożliwiającą badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem w tym przepisie przesłanek.
W zwykłej procedurze wyłączenia sędziego nie można przeprowadzać testu jego niezawisłości
NSA w składzie siedmiu sędziów, 3 kwietnia 2023 r., po rozpoznaniu zagadnienia prawnego przedstawionego postanowieniem NSA z 7 grudnia 2022 r., (sygn. akt I FSK 922/19) , podjął następującą uchwałę: „Zakres przedmiotowy normy art. 19 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2023 r. poz. 259) nie obejmuje badania spełnienia przez sędziego sądu administracyjnego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i jego postępowaniu po powołaniu, o których mowa w art. 5a ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2492).”
NSA uznał zatem, że na wniosek o wyłączenie sędziego nie jest możliwe przeprowadzenie jednocześnie tzw. testu niezawisłości, bo są to dwie różne procedury (sygn. akt I FPS 3/22).
NSA wskazał, że od 15 lipca 2022 r. istnieją dwie instytucje, które przewidują prewencyjne badanie bezstronności sędziego, a mianowicie wniosek o wyłączenie sędziego na podstawie art. 19 ppsa oraz wniosek z art. 5a prawa o ustroju sądów administracyjnych. Przyczyną wprowadzenia nowej instytucji było podważanie statusu sędziów, którzy zostali powołani przez tzw. nową KRS.
Czytaj w LEX: Proceduralna reakcja Europejskiego Trybunału Praw Człowieka na kryzys praworządności w Polsce >
Różne przesłanki
- Przesłanką wyłączenia sędziego na podstawie art. 19 ppsa jest istnienie okoliczności tego rodzaju, które mogłyby wywołać uzasadnione obawy co do bezstronności w danej sprawie, natomiast na podstawie art. 5a prawa o ustroju sądów administracyjnych przedmiotem wniosku jest badanie spełnienia przez sędziego wymogów niezawisłości i bezstronności z uwzględnieniem okoliczności towarzyszących jego powołaniu i postępowaniu po powołaniu, jeżeli może to doprowadzić do naruszenia standardu niezawisłości i bezstronności mających wpływ na wynik sprawy – uzasadniał sędzia NSA Arkadiusz Cudak,
W ocenie NSA są to niezależnie od siebie instytucje, dotyczące odmiennych okoliczności, innych wymogów formalnych i procedur, rozstrzygane w odmiennych trybach. Sąd podkreślił, że pojęcie niezawisłości sędziego nie jest zdefiniowane przez ustawodawcę.
- W piśmiennictwie podkreśla się, że na pojęcie niezawisłości sędziego składa się wiele elementów takich jak bezstronność w stosunku do uczestników postępowania, niezależność wobec organów pozasądowych, samodzielność sędziego wobec władzy, niezależność od czynników politycznych oraz wewnętrzna niezależność sędziego. Określenie niezawisłość jest pojęciem szerszym niż bezstronność – uzasadniał sędzia Cudak.
NSA wskazał, że przedmiotem wniosku o wyłączenie sędziego jest jedynie badanie okoliczności, które mogłyby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności w danej sprawie natomiast przedmiotem wniosku składanego na podstawie art. 5a jest badanie niezawisłości i bezstronności sędziego w kontekście okoliczności towarzyszących jego powołaniu i postępowaniu po powołaniu w okolicznościach danej sprawy. NSA stwierdził, że zakresy przedmiotowe tych dwóch podstaw prawnych są rozłączne. Inna jest też procedura dotycząca obu wniosków.
Zobacz procedury w LEX:
Wniosek o badanie spełnienia przez sędziego NSA wymogów niezawisłości i bezstronności >
Wniosek o badanie spełnienia przez sędziego WSA wymogów niezawisłości i bezstronności >
Uchwała nie mogła być inna
- Zagadnienie, które stało się przedmiotem uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego jest z pewnością kwestią skomplikowaną. Nie tylko ze względów prawnych, ale zapewne również mając na uwadze okoliczność, że jakakolwiek uchwała by nie zapadła, mogłaby ona zostać potraktowana jako wypowiedź swego rodzaju polityczna – ocenia dr hab. Adam Bartosiewicz, prof. UJD, doradca podatkowy, radca prawny.
Jego zdaniem, stanowisko zajęte przez Naczelny Sąd Administracyjny w uchwale na pewno daje się wywieść z brzmienia przepisów prawa oraz z ich wzajemnej relacji.
- Mając to na względzie treść uchwały nie mogła być inna. Na marginesie pozostaje natomiast pytanie, jak dalece na wykładnię przepisów zawartych w art. 5a p.u.s.a. powinny wpływać regulacje zawarte w art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności – podkreśla dr hab. Adam Bartosiewicz.
Czytaj w LEX: Wyłączenie sędziego w postępowaniu sądowoadministracyjnym >
Chcesz zapisać ten artykuł i wrócić do niego w przyszłości? Skorzystaj z nowych możliwości na Moje Prawo.pl
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
