Istotą sporu zawisłego pomiędzy stronami postępowania okazało się zagadnienie, czy organy podatkowe prawidłowo i zasadnie odmówiły wydania uwierzytelnionych kserokopii dokumentów objętych postanowieniem o wyłączeniu z materiału dowodowego ze względu na interes publiczny.
Czytaj więcej: Zasada jawności postępowania podatkowego >
Zasadą jest, że w każdym stadium postępowania organ podatkowy obowiązany jest udostępnić stronie akta sprawy. Strona może przeglądać te akta oraz sporządzać z nich notatki, kopie lub odpisy. Może też żądać uwierzytelnienia odpisów lub kopii akt sprawy. Zgodnie z art. 178 par. 2 ordynacji podatkowej, akta sprawy są udostępniane w lokalu organu podatkowego i w obecności pracownika tego organu. Z treści tego przepisu nie wynika jednak dla organu obligatoryjny nakaz, obowiązek udostępniania akt sprawy zawsze, gdy strona wystąpi z takim żądaniem. Złożony wniosek podlega ocenie organów.
Prawo wglądu do akt sprawy podlega ograniczeniom w odniesieniu do dokumentów zawierających informacje niejawne, a także innych dokumentów wyłączonych przez organ z akt sprawy ze względu na interes publiczny.
Jednak zastosowane w art. 179 par. 1 ordynacji podatkowej określenie "interesu publicznego" nie zostało przez ustawodawcę zdefiniowane. Stąd często przepis rodzi wątpliwości. Tak było w przypadku podatnika, wobec którego dyrektor Urzędu Kontroli Skarbowej wszczął postępowanie kontrolne w zakresie prawidłowości rozliczeń z tytułu VAT za okres od stycznia do lipca 2014 r.
Ochrona informacji dotyczących innych podatników
W toku tego postępowania włączono jako dowody do akt tego postępowania m. in. materiały z akt sprawy Prokuratury Okręgowej w postaci postanowienia o postawieniu zarzutów, materiałów operacyjnych zawierających treści rozmów, protokołów przesłuchań poszczególnych osób w charakterze podejrzanych i świadków, wyroku Sądu Rejonowego itp.
Następnie naczelnik postanowieniem wyłączył z akt postępowania kontrolnego prowadzonego wobec podatnika ze względu na interes publiczny część materiałów przekazanych przez prokuraturę.
Pełnomocnik podatnika wniósł o udostępnienie stronie wglądu do akt sprawy. W uzasadnieniu wniosku argumentował, że organ wyłączając akta z postępowania musi uzasadnić, w jaki sposób interes publiczny mógłby być naruszony poprzez udostępnienie stronie akt sprawy.
Żądanie wydania z akt sprawy uwierzytelnionych odpisów dokumentów - WZÓR >
Naczelnik odmówił zapoznania się z aktami, uzasadniając to dobrem osób trzecich, niebędących stroną postępowania, które mają prawo do ochrony swoich danych, co wyczerpuje pojęcie interesu publicznego rozumianego właśnie jako dobro osób trzecich, w szczególności gdy wyłączone dokumenty zawierają istotne informacje o tych osobach/podmiotach gospodarczych. Naczelnik wskazał, że w tym konkretnym przypadku interesem publicznym była ochrona informacji dotyczących innych podmiotów/osób.
Sprawa trafiła do WSA w Gorzowie Wielkopolskim, który w wyroku z 8 sierpnia 2018 r. (I SA/Go 238/18) oddalił skargę podatnika.
W ocenie sądu organ odwoławczy trafnie wskazał, że interesem publicznym w rozumieniu art. 179 ordynacji podatkowej było w tym przypadku dobro osób trzecich – m.in. innych podmiotów gospodarczych, których dotyczyły wyłączone z akt sprawy dokumenty.
Zdaniem sądu, wyłączone dokumenty, zawierają głównie informacje na temat funkcjonowania podmiotów trzecich niezwiązanych z bezpośrednimi dostawcami firmy skarżącego i niemającymi żadnych kontaktów ze skarżącym ani jego przedstawicielami. Wskazują jednak na rzeczywisty przebieg zdarzeń (dotyczy to między innymi umowy handlowej zawartej między osobami/podmiotami trzecimi, protokołów przesłuchań świadków, w tym. np. pracownika banku). Za właściwe należało uznać działania organu do ochrony danych osób trzecich, gdyż ujawnienie tych danych oraz szczegółów czynności i działań podejmowanych przez te osoby/podmioty mogłoby stanowić zagrożenie interesu tych podmiotów.
Zobacz również: NSA: W postępowaniu podatkowym nie można pomijać profesjonalnego pełnomocnika >>
Prawo strony do czynnego udziału w postępowaniu
Sąd stwierdził, że czynny udział strony w postępowaniu podatkowym nie może umożliwiać dostępu do informacji o innym podatniku. W sytuacji, gdy organ podatkowy prowadzi postępowanie dotyczące kilku stron, powinien im udostępniać materiały dotyczące wspólnej dla nich sytuacji procesowej w granicach określonych przedmiotem orzekania oraz bez ograniczeń materiały dotyczące strony występującej z żądaniem ich udostępnienia; gdy natomiast zakres materiałów uzyskanych od różnych stron przekracza ramy wspólnego dla nich stanu faktycznego, to organ podatkowy ma obowiązek zachowania w tajemnicy danych, które nie są dla stron wspólne.
W ocenie sądu wyłączenie dokumentów, którymi w szczególności były zapisy rozmów telefonicznych, zeznania świadków czy inne materiały operacyjne z postępowania karnego – z uwagi na interes publiczny, nie stanowiło naruszenia zasady jawności czy czynnego udziału strony w postępowaniu.
Organ podatkowy, odmawiając udostępnienia dokumentów wyłączonych z akt postępowania, odmowę tę uzasadnił w sposób wyczerpujący powołując się na przesłankę interesu publicznego i wyjaśniając czyj interes (których podmiotów gospodarczych/innych osób trzecich) w ten sposób chroni.
PROCEDURA Żądania odpisów akt sprawy >
Sąd podkreślił jednak, że ostateczny jednak walor dowodowy wyłączonych dokumentów będzie mógł być skonfrontowany po ewentualnym wydaniu decyzji określającej wysokość zobowiązania w podatku od towarów i usług na etapie postępowania sądowo-administracyjnego prowadzonego w tym przedmiocie i wówczas konieczne będzie dokonanie oceny, czy doszło do naruszenia zasady czynnego udziału strony w postępowaniu.
NSA w wyroku z 15 marca 2022 r. III FSK 402/21 oddalił skargę kasacyjną i podzielił argumenty sądu I instancji.
Sprawdź PROCEDURĘ w LEX: Akta sprawy objęte tajemnicą >
Eksperci: Oręż dla organów
- Prawo wglądu w akta sprawy, sporządzania z nich notatek, kopii lub odpisów jeden z fundamentalnych sposobów realizacji zasady jawności postępowania podatkowego. Wyrok daje możliwość organom ingerowania w możliwości obrony przez podatnika poprzez odmowę dostępu do akt innej sprawy podatkowej ze względu na interes publiczny – pomimo możliwego związku z jego sprawą – stwierdza Wojciech Kliś, doradca podatkowy.
Ekspert dodaje, że wskazane orzeczenie, faworyzujące organ, jest niebezpieczne dla podatników, szczególnie tych uwikłanych w skomplikowane sprawy prowadzone w kilku postępowaniach przeciwko różnym podmiotom.
- Organ odmawiając nam prawa wglądu do akt sprawy nie może poprzestać jedynie na wskazaniu przesłanki interesu publicznego, czy dobra osób trzecich, bez szczegółowego wyjaśnienia, z jakich względów odmowa udostępnienia danego dokumentu jest zasadna, względnie czy uzasadnione jest udostępnienie dokumentu w części, z uwzględnieniem ochrony praw podmiotów trzecich w nim wymienionych – podkreśla Wojciech Kliś, doradca podatkowy.
Nieco łagodniej ocenia wyrok inny doradca podatkowy. - Nie ma jeszcze pisemnego uzasadnienia wyroku NSA, jednak bazując na tezach WSA można stwierdzić, że wyrok wskazuje na granice pomiędzy tym, co podatnikowi wolno wiedzieć w ramach postępowania dotyczącego jego podatku a tym do czego nie będzie miał dostępu ze względu na interes innych osób – podkreśla Bartosz Małkiewicz, doradca podatkowy.
Zwraca on jednak uwagę na fakt, że wyrok ma oczywiście szereg aspektów jednak jednym z ciekawszych jest możliwość jego wykorzystania w sytuacji, gdyby organy podatkowe próbowały „rozgrywać” postępowanie toczone w sprawie jednego z podatników na niekorzyść innego.
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Linki w tekście artykułu mogą odsyłać bezpośrednio do odpowiednich dokumentów w programie LEX. Aby móc przeglądać te dokumenty, konieczne jest zalogowanie się do programu. Dostęp do treści dokumentów w programie LEX jest zależny od posiadanych licencji.
